24 Haziran 2020’de ABD doları, 20.000 tümen bandını geçerek yeni bir rekora imza atmıştı. Daha sonra piyasanın tepe noktasını görmesiyle dolar, 20.000 tümen bandının aşağısına gerileyerek 19.000-19.700 tümen arasında dalgalanmaya başlamıştı. Ancak ülke genelinde başta başkent Tahran olmak üzere İran için stratejik önem arz eden nükleer tesis, elektrik santrali ve direkleri, petrokimya fabrikaları ve dağıtım yerlerinde patlamaların meydana gelmesi başta döviz olmak üzere değerli maden ve borsa piyasalarında sert dalgalanmaların görülmesine neden oldu.

İran’da Art Arda Gelen Patlamalar

Son günlerde İran’da meydana gelen patlamaların ilki 26 Haziran 2020 tarihinde başkent Tahran’da yaşandı. Yapılan resmî açıklamalarda patlamanın, Tahran’ın doğusunda yer alan İran Savunma Bakanlığına bağlı bir merkezin yakınlarında gaz deposunda gerçekleştiği vurgulandı. Eş zamanlı olarak Şiraz şehrinde de ana elektrik direklerinde patlamaların meydana gelmesi sabotaj ihtimali şüphesini artırdı. Ayrıca Tahran'daki patlamanın kilit öneme sahip Parçin tesislerine yakın bir noktada gerçekleşmesi ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansının (UAEA) İran’ı Parçin’de nükleer denemeler yapmakla suçlaması, olayda sabotaj ihtimalini güçlendirdi. 30 Haziran 2020’de de Tahran’ın önemli merkezlerinden biri olan Tecriş Meydanı yakınlarındaki Şeriati Caddesi’nde bulunan bir tıp merkezinde gerçekleşen patlamada 19 kişi yaşamını yitirdi.

Patlamalar temmuz ayında da devam etti. 2 Temmuz 2020’de Isfahan şehrindeki Netenz Nükleer Tesisi’nde meydana gelen ve tesisin konstrüksiyon inşaatında hasara yol açan kaza, İran’da saldırı ve sabotaj iddialarını gündeme getirdi. Ayrıca 4 Temmuz günü sabah saatlerinde de ülkenin güneyindeki Huzistan eyaletinde çıkan yangının hava sıcaklığından kaynaklandığı belirtildi. Son olarak da 7 Temmuz’da Tahran’ın güneyinde yer alan sanayi bölgesi Kehrizek ilçesindeki bir fabrikada iddialara göre işçi ihmalkârlığından kaynaklanan bir patlama meydana geldi. Ülke sathında stratejik öneme sahip yerlerde gerçekleşen bu patlamalar, kamuoyu tarafından ülkeye yapılan saldırılar dizisi olarak görüldü.

Patlamaların Ardından Doların Sert Tepkisi

Ülke sathındaki patlamaların birbirini takip eden günler boyunca meydana gelmesi, ABD dolarının da peş peşe rekorlar kırmasının önünü açtı. Başlangıçta 20.000 bandını geçen ABD doları, yaklaşık bir hafta boyunca yeni rekorlara imza attı ve en son olarak 22.350 tümeni test etti. Ancak yeni rekorun değişkenleri eski rekorun değişkenlerine göre farklılaşmakta ve kendine has bir sebebe dayanmaktadır.

Grafik 1: 23 Haziran 2020’den İtibaren ABD Doları/Tümen Kuru

Kaynak: bonbast.com

Eski rekor daha çok koronavirüs salgını ve UAEA kararı gibi uluslararası risklere dayanıyordu. Ancak İran’da patlamaların art arda olması ve Irak’ta son günlerde yaşanılan çekişmeler, piyasalardaki jeopolitik risk algısını artırdı. Piyasadaki aktörler, olası jeopolitik risk algısının yarattığı psikoloji ile beraber ulusal paranın değer kaybedeceği endişesiyle yerli enstrümanlar olan ulusal para ve borsa yerine yatırımlarını daha güvenli olarak gördükleri döviz ve altına kaydırdı. Döviz ve altına artan talep neticesinde bu yatırım araçları yeni rekorlara imza attı.

İran’da jeopolitik risk kaynaklı döviz hareketlenmelerinin olması oldukça doğaldır. Bir ülkenin bulunduğu coğrafyada ve kendi sınırları içerisinde risklerin artması piyasadaki aktörlerin ihtiyat güdüsünü artırmakta ve aktörlerin yatırımlarını güvenli limanlara çekmesine sebep olmaktadır. Ancak İran özelinde baktığımızda ağır yaptırım ve ambargoların yanında döviz ve altın piyasalarının da bu denli yükselişi ülke yönetimine karşı toplumsal hareketlenme ihtimalini tetiklemektedir.

Sonuç olarak İran’ın; kendisiyle pek fazla barışık olmayan halkındaki toplumsal hareketlenme ihtimalini minimize etmek, ülke ekonomisinin zor dönemlerden geçtiği bu süreçte asgari zararla kurtulmak ve 1399 yılı ekonomik hedeflerini bir nebze de olsa yakalamak için bölgesinde ve ülke içerisinde müsebbibi olduğu jeopolitik riskleri azaltması gerekmektedir. Aksi takdirde yaptırım ve koronavirüs salgını gölgesinde gitgide eriyen ekonomik kaynaklarıyla bu zor dönemleri atlatmaya çalışmak İran’ın siyasi ve ekonomik faturasını kabartacaktır.