Afganistan İslam Cumhuriyeti’nin düşüşünün üzerinden bir yıldan fazla zaman geçmiş ve bu süre içerisinde Taliban hükûmeti hiçbir yabancı hükûmet tarafından tanınmamıştır. Ayrıca Afganistan'ın sosyokültürel yapılarına uygun olmayan politikalar nedeniyle Taliban, ülke içinde de meşruiyet sorunuyla karşı karşıya kalmıştır. Taliban, Afganistan'da ülke çapında tam güvenliği sağladığını iddia etse de raporlar, ülkenin farklı bölgelerinde Taliban ile Ahmed Şah Mesud'un oğlu Ahmed Mesud liderliğindeki Ulusal Direniş Cephesi (NRF) güçleri arasında çatışmaların devam ettiğini göstermektedir. Bu konudaki karamsarlık, yakın gelecekte bu ülkede yeni bir iç savaş çıkma olasılığını artırmaktadır. Afganistan'da süregelen güvensizlik ile ülkenin kuzeydoğusundaki dağlık Bedahşan ili, yeni siyaset ve güvenlik gelişmelerinin merkezi hâline gelmiştir. 1996-2001 yılları arasındaki bir dönemde Afganistan'da güç ve siyasetin merkezi olan Bedahşan, şimdi Taliban destekli terörist grupların toplanma yeri hâline gelmiştir. Bu il, Taliban ile bu gruba karşı savaşan diğer silahlı gruplar arasında çatışmalara sahne olmaya devam etmektedir. Cemaat Ensarullah ve Doğu Türkistan İslami Hareketi (ETIM) ile birlikte yeni kurulan Tehrik-i Taliban Tacikistan'ın (TTT) da Bedahşan'da önemli üsler kurduğu ve ilin çeşitli yerlerinde faaliyet gösterdiği bildirilmektedir. Afgan Talibanı tarafından desteklenen bu grup, başta Tacikistan olmak üzere bölge ülkeleri için yeni tehditler oluşturmaktadır. 

Tehrik-i Taliban Tacikistan

2001 yılında, uluslararası kuvvetlerin varlığı ile Afganistan'da göreceli güvenliğin sağlanmasından sonra Tacikistan ve Afganistan arasındaki siyasi, kültürel, ekonomik ve ticari ilişkiler önemli ölçüde gelişmişti. Ancak Ağustos 2021'de Taliban'ın iktidarı ele geçirmesinden sonra Kabil ve Duşanbe arasındaki ilişkiler ciddi şekilde kötüleşti ve iki ülke arasındaki sınır bölgeleri, Tacik askerî-muhalefet gruplarının ana toplanma merkezlerinden biri hâline geldi. 

Afganistan tarafından Tacikistan'ın güvenliğine yönelik yeni tehditlerden biri de Temmuz 2022'de Bedahşan ilinde TTT'nin kurulmasıdır. TTT, Cemaat Ensarullah savaşçılarının ikinci nesli olarak kabul edilmekle birlikte çoğu Tacikistan vatandaşı olan 300'e yakın üyesi bulunmaktadır. Afgan Talibanı'ndan ilham alınarak kurulan TTT'nin asıl amacı, Tacikistan'da şeriat esaslı bir devlet kurmak ve bu ülkedeki laik rejimi devirmektir. 

TTT'nin lideri, Tacikistan'ın Nurabad ilçesinde doğan Mehdi Arslan olarak bilinen Muhammed Şaripov'dur. Arslan'ın babası Mirhace Şaripov, Cemaat Ensarullah'ın kurucusu Emriddin Tabarov'un arkadaşlarından birisidir ve kız kardeşlerinden biri de Tabarov'un oğullarından biriyle evlenmiştir. Ekim 2015'e kadar Rusya'da yaşayan Arslan, 2016'da Afganistan'a yerleşmiştir. Bazı kaynaklar; Arslan'ın, Cemaat Ensarullah'ın şu anki lideri olduğunu belirtmektedir. Ancak farklı kaynaklar, Cemaat Ensarullah'ın liderliğinden bu grubun saha komutanı Selman'ın sorumlu olduğunu söylemektedir. 

Arslan ve komutasındaki savaşçılar, Ağustos 2021'e kadar Afgan Talibanı saflarında, ABD ve NATO güçlerinin yanı sıra Afganistan İslam Cumhuriyeti ordusuna karşı savaşmıştır. Ardından TTT militanları, Bedahşan'ın Şehr-i Buzurg ilçesine yerleşmiştir. Şehr-i Buzurg ilçesi, Tacikistan'daki Şemsettin Şahin bölgesi ile sınır komşusudur. Bu iki ilçe, Afganistan ve Tacikistan sınırındaki en geçilmez bölgelerden biridir. Afgan Talibanı, Arslan'ı "emir" olarak nitelendirerek Tacikistan sınırına yakın Bedahşan'daki “Kuf Ab”, “Şıkay”, “Nusay”, “Maymay” ve “Hahan”ın beş ilçesinin güvenliğinden sorumlu kılmıştır. Nitekim bu bölgelerde TTT milisleri, Taliban sınır muhafızları olarak görev yapmaktadır. 

Şehr-i Buzurg, TTT'nin ana merkezi olarak bilinmektedir. Bazı haberlere göre bu bölgede TTT militanları yeni üyeler temin etmekte ve Tacikistan ile diğer Orta Asya ülkelerine yönelik saldırılara hazırlanmaktadır. Afgan Talibanı tarafından desteklenen TTT savaşçılarının, Tacikistan topraklarını izlemek için bu ülkenin sınırına yakın bölgelerde yüksek gözetleme kuleleri inşa ettiği bildirilmektedir. Ayrıca Afgan Talibanı’nın, TTT’ye 15 yeni savaş aracı ile 60 tank verdiğine ve TTT militanlarının, iki ülkeyi ayıran Ceyhun Nehri’ni geçmek için 15 tekne satın aldığına dair haberler de mevcuttur.

Tacikistan İçin Potansiyel Bir Tehdit

TTT'nin, Tacikistan'ın ulusal güvenliğine ciddi bir meydan okumada bulunduğu söylenebilir. TTT tehdidi, bu ülkede sosyopolitik ve sosyoekonomik sorunlarla birleştirilmiştir. Tacikistan'daki ekonomik durum endişe vericidir ve insanlar ciddi sosyoekonomik zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca İmamali Rahman'ın, oğluna iktidarı devretme girişimleri gibi siyasi meseleler de ülke içindeki hoşnutsuzluğu artırmış ve Tacik siyasi elitleri arasında endişelere yol açmıştır. Ülke son zamanlarda, Dağlık Bedahşan Özerk Bölgesi'nde (GBAO) protestoların bastırılması sonucunda onlarca kişinin öldürüldüğü ve yaralandığı kitlesel protesto dalgasıyla karşı karşıya kalmıştır. Tacikistan'ın sosyopolitik durumu göz önüne alındığında TTT'nin kurulması, Rahman hükûmeti için iyi bir haber değildir. Tacikistan'ın karşı karşıya kaldığı kritik durumda, silahlı bir cihatçı alternatifin ortaya çıkması, mevcut Tacikistan hükûmetine karşı bir meydan okumadır ve şüphesiz bu ülkenin ulusal güvenliğini tehdit etmektedir. 

Tacikistan için önemli olan, bu gruba karşı ciddi önlemler almasıdır. Tehrik-i Taliban Pakistan (TTP), Pakistan gibi bir nükleer güce meydan okumayı nasıl başardıysa TTT'nin faaliyetlerinin devam etmesi durumunda da Duşanbe'ye güvenlik alanı ile siyasi ve sosyal alanlarda meydan okuyabilir. Ayrıca Afganistan ve Pakistan'daki benzer grupların faaliyetleri, bu tür grupların hedef ülkelerdeki yerleşik rejimlere meydan okuma potansiyeline sahip olduğunu göstermiştir. 

TTT'ye ek olarak Tacikistan, Afganistan'da İslam Emirliği için Peştun Talibanı ile birlikte savaşan ve şu anda nispeten daha fazla güce sahip olan Tacik kökenli Taliban'dan da endişe duymaktadır. Aslen Tacik olan Taliban Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Kari Fasihuddin Bedahşani, Tacikistan sınırındaki Bedahşan’dandır. Taliban'ın Savunma Bakanı Molla Muhammed Yakub'a yakın olan bu Taliban komutanı, önceki hükûmete karşı mücadeleler sırasında Taliban'ın kuzey bölgelerdeki zaferlerinde kilit rol oynamıştır. Fasihuddin aynı zamanda Şamal'ın (Afganistan'ın kuzey bölgeleri) ve Pençşir ilinin fatihi olarak da bilinmektedir. Dolayısıyla bölgeyi daha iyi bilmesiyle TTT'ye lojistik ve askerî açıdan rahatlıkla yardım sağlayabilecektir. Böyle bir iş birliği durumunda TTT milisleri, Tacikistan'daki hedeflerine yönelik terör saldırılarını gerçekleştirmede üstünlük sahibi olacaktır. Afgan Talibanı'nın; TTT'yi, bu grubun ana askerî muhalefeti NRF'nin liderlerine ev sahipliği yapan Tacikistan hükûmetine karşı bir baskı aracı olarak kullanma olasılığı da mevcuttur. 

TTT'den artarak gelen tehditlerin aksine, Tacik yetkililer için tek iyi haber, Peştun Talibanı ve Tacik Talibanı komutanları arasındaki yeni anlaşmazlıklardır. Bedahşan'daki yerel Taliban komutanlarından Abdülhamid Mücahid'in 150 askeriyle NRF'ye katıldığı ve Bedahşan'ın "Şiveh" ve "Yaftal Bala" ilçelerinde Taliban ile savaştığı bildirilmektedir. Mücahid, Fasihuddin gibi Yaftal Bala ilçesi ile Bedahşan ilinin merkezi olan "Feyzabad"ın Taliban'ın eline geçmesinde etkili rol oynamıştı. Mücahid'in NRF'ye katılması; Duşanbe'de, Tacikistan'ın Afganistan'daki çıkarlarını vekil gücü olarak koruyabilecekleri ve TTT gibi grupların faaliyetlerinin sınır ötesine yayılmasını önleyebilecekleri umudunu artırmaktadır. 

TTT ve benzeri terör grupları, Tacikistan'ın ötesinde bir tehdit oluşturmaktadır. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Bağımsız Devletler Topluluğunun (BDT) güvenlik teşkilatlarının başkanlarıyla yaptığı görüşmede, Afganistan'daki terör gruplarının faaliyetleri konusunda uyarı yapmış ve bu grupların BDT ülkelerine karşı suç planları hazırlayabileceklerini söylemiştir. Taliban, Afganistan'da terörist grupların varlığını inkâr etmesine rağmen bir BM raporu; TTP, Ceyş-i Muhammed ve Leşker-i Tayyibe başta olmak üzere ETIM ve Cemaat Ensarullah gibi grupların Afganistan'da daha aktif olduğunu ve bu grupların her birinin bu ülkede yüzlerce savaşçıya sahip olduğunu göstermektedir. 31 Temmuz 2022'de eski el-Kaide lideri Eymen ez-Zevahiri'nin Kabil'de öldürülmesi, Taliban ile diğer terörist gruplar arasındaki ilişkinin kopmadığını kanıtlamakta ve dolayısıyla Taliban destekli TTT'nin, Orta Asya ülkeleri vatandaşları arasından yeni üye temin ettiğini göstermektedir. Bölgeye yönelik saldırılara hazırlanması nedeniyle bu grup, Tacikistan için olduğu kadar diğer Orta Asya ülkeleri için de ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Taliban'ın 2021 Ağustos'unda iktidarı ele geçirmesinin ardından Orta Asya ülkelerine yönelik terör tehditlerinin düzeyinin önemli ölçüde arttığı aşikârdır. Afganistan'daki terörist grupların varlığı, tüm Orta Asya ülkeleri için büyük bir tehdit olarak görülmektedir. Bu gruplar, etnik kökenlerine göre savaşçılarını Orta Asya ülkeleriyle sınır bölgelerinde yerleştirmiş ve bölgedeki ülkeler için istikrar bozucu bir faktör hâline gelmiştir. Bölgedeki siyasi istikrarı, sosyal-kültürel değerleri ve laiklik söylemini tehdit etmenin yanı sıra bölgenin ekonomik altyapısını ve jeoekonomik güvenliğini de tehdit etmektedir. 

Sonuç olarak Afganistan'daki mevcut siyasi-güvenlik gelişmeleri arasında Afganistan'ın Bedahşan ilinin terör örgütlerinin merkezine dönüşmesi, bölge ülkelerinin dikkat etmesi gereken ciddi bir gelişmedir. Bedahşan, dağlık ve geçilmez doğasıyla Çin ve Rusya'nın yanı sıra Orta Asya ülkeleri için ciddi tehdit olarak görülen grupların bir araya gelme potansiyeli yüksek bir bölgedir. TTT’nin, Bedahşan'da başarılı olması hâlinde, diğer Taliban destekli silahlı gruplar da karargâhlarını bu ile taşıyabilir. Bu durumda Afganistan'ın Bedahşan'ı, gelecekte Tacikistan ve bölgedeki diğer ülkeler için istikrarsızlık merkezlerinden biri hâline gelebilir.