Azerbaycan'ın İran ile Asimetrik Ekonomik İlişkileri ve Koronavirüs Etkisi

Azerbaycan'ın İran ile Asimetrik Ekonomik İlişkileri ve Koronavirüs Etkisi
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

Şubat 2020 itibariyle birçok komşu ülke koronavirüs nedeniyle İran sınırını kapatırken Azerbaycan benzer adımlar atmak için acele etmedi. Yerel kamuoyunda hükûmet, bu konuda yavaş hareket etmesinden dolayı eleştirilmesine rağmen bunu zorunlu kılan objektif nedenler mevcuttur. Azerbaycan'ın İran ile asimetrik ekonomik ilişkileri “koronavirüs etkisi”ne rağmen sınırları açık tutmayı ve İran’dan ithalatı aksatmamayı zorunlu kılmıştır. Asimetrik ilişkiler hem iki ülke arasındaki insan hem de ürün hareketinde kendini göstermektedir.

Turist Sayısındaki Asimetri ve Tedavi İçin İran'a Giden Yüz Binler

İran’dan Azerbaycan’a giden turist sayısında son yıllarda kayda değer bir artış yaşanmıştır. Hatta tüm ekonomik zorluklara ve yaptırımlara rağmen 2019 yılında İran’dan gelen turist sayısında yüzde beş artış olmuştur. Ancak buna rağmen geçtiğimiz yıl Azerbaycan’ı ziyaret eden İran vatandaşlarının sayı 256 binde kalmıştır. 2019 yılında bir önceki yıla göre yüzde 24 artışla toplam iki milyondan fazla Azerbaycan vatandaşı çeşitli amaçlarla İran’ı ziyaret etmiştir ki bu da İran’ı Azerbaycan vatandaşları açısından en fazla ziyaret edilen ülke konumuna getirmiştir.

Her yıl yüz binlerce kişi tedavi için Azerbaycan’dan yurt dışına, genellikle de komşu ülkelere gitmektedir. Örneğin Azerbaycan Devlet İstatistik Komitesinin resmî verilerine göre 2019 yılında 270 bine yakın kişi tedavi için yurt dışına gitmiştir. Bu vatandaşların yüzde 65’i bazı tedavi masraflarının göreceli olarak ucuzluğu ve kalitesi nedeniyle İran’ı tercih etmiştir (yaklaşık 175 bin kişi).

Dinî  mekânların ziyareti için 2019 yılında ülkeden yurt dışına çıkan 250 bin vatandaşın yüzde 85’ten fazlası İran’a gitmiştir. Alışveriş yapmak için yurt dışına çıkan vatandaşların da yine yüzde 51’i İran’ı tercih etmiştir. Turizm amaçlı yurt dışına seyahat eden günübirlik ziyaretçilerin yüzde 47’si İran’a gitmiştir.. Bu ülkeye günlük işçi olarak giden Azerbaycan vatandaşları da bulunmaktadır.

Asimetrik Ticari İlişkiler

İki ülke arasındaki asimetrik ilişkiler dış ticarette de açıkça görülmektedir. Azerbaycan'ın İran karşısındaki ticaret açığı 2019 yılında yüzde yediden fazla büyümüştür. 2019 yılı, 2015 yılı ile kıyaslanırsa Azerbaycan'ın İran'dan ithalatı beş kat artarak yaklaşık 90 milyon dolardan yaklaşık 452 milyon dolara yükselmiştir. Bu sürede Azerbaycan'ın İran'a ihracatı ise sadece yüzde 20 artışla 34 milyon dolardan 41 milyon dolara ulaşmıştır. Azerbaycan’ın İran karşısındaki dış ticaret açığı bu süreçte 7.3 defa artarak yaklaşık 411 milyon doları geçmiştir.

2019 yılında Azerbaycan İran’dan en az 1500 çeşit farklı ürün ithal ettiği hâlde İran’a sadece yaklaşık 130 çeşit ürün ihraç etmiştir. Azerbaycan’ın İran’dan ithalat kaleminin en büyüğü, 151 milyon dolar değerindeki doğal gaz ithalatı olmuştur. Ülkeden 2019'da en çok ithal edilen yiyecekler; patates, patlıcan, hurma, portakal, kuru üzüm, şekerleme ve kurabiye gibi ürünlerdir. 2019 yılında İran'dan ithal edilen gıda dışında diğer önemli ürünler arasında çeşitli türde anıt ve yapı taşları, silis kumu, seramikler, cam ürünler, borular, fırınlar ve ısıtma aletleri, su tankları, polipropilen ve polietilen gibi kimya sanayisi ürünleri, plastik ev aletleri, ayakkabılar vs. bulunmaktadır. Başka bir deyişle İran'dan gelen mallar hem gıda ve inşaat ürünlerini hem de çeşitli ev eşyalarını kapsamaktadır. Azerbaycan’ın İran’a ihracatının üçte ikisi ise takas anlaşması (swap agreement) kapsamında ticareti yapılan doğal gaz ve bunun yanında da pamuktan elde edilen çeşitli ürünler olmuştur.

Azerbaycan-İran sınırının kapatılması ve ithalatın geçici de olsa askıya alınması, bazı tarım ürünlerinin, inşaat ürünlerinin ve ev eşyalarının fiyatları üzerinde etkili olabilir. Azerbaycan’ın İran sınırına yakın il ve ilçelerde yaşayan insanlar, günlük ihtiyaç duydukları ürünleri daha ucuz olduğu için İran'dan getirmektedir. İran’dan ithal edilen bu ürünlerin günlük kullanımı ve ticareti sınır bölgesinde yaşayan insanların refahını belirleyen önemli etkenlerdendir. Bu güçlü faktör hükûmetin İran sınırlarını kapatmak için acele etmesini engelleyebilir.

Etkilenebilecek Diğer Alanlar

İran vatandaşları Azerbaycan'da önemli gayrimenkul alımları yapmaktadır ve bu yatırımlar gayrimenkul fiyatlarındaki artışa yol açan önemli dış faktörlerdendir. Yaptırımlar ve ülke içinde cereyan eden olaylar maddi durumu iyi olan bazı İranlıları her ihtimale karşı Azerbaycan’da (özellikle Bakü’de) en azından bir apartman dairesi bulundurmaya itmektedir. Koronavirüs salgını sınırlar tamamen kapatılırsa ve ekonomik ilişkiler durma noktasına gelirse bu taşınmaz yatırımları da negatif etkileyebilir. Azerbaycan, Rusya'dan İran'a ve tersi yönde transit yük taşımaları rotası üzerinde bulunduğundan transit yük taşımacılığının da bu durumdan nasıl etkileneceği son derece önem arz etmektedir.