بحران سوریه در اظهارات مسئولین ایرانی
از همان آغاز تحولات سوریه، رهبر جمهوری اسلامی ایران و دیگر مسئولین دولتی، فرماندهان نظامی، نمایندگان مجلس و مراجع دینی این کشور از بیان مواضع خود در پشتیبانی از رژیم سوریه ابایی نداشته اند. همچنین دولت ایران دربارۀ اوضاع جاری سوریه، داستانی شبیه داستان خود رژیم سوریه ساخته و یک بعد ایرانی به آن داده است. دولت ایران از طریق رسانههای خود بر روی مجموعه ای از ادعاها تمرکز نموده که مهمترین آنها عبارتند از:
- انقلاب سوریه از مشروعیت دیگر انقلابهای موسوم به بهار عربی برخوردار نیست.
- انقلاب سوریه دارای وابستگی خارجی است و هدف آن ضربه زدن به جبهۀ مقاومت و به ویژه نظام سوریه است.
- ایران برای توصیف اوضاع سوریه از اتهامات مشابهی با آنچه که برای توصیف اعتراضات به نتایج انتخابات جنجالی سال ٨٨ به کار برده، استفاده کرده است. برخی از آن اتهامها عبارتند از: «فتنه گری»، «مزدوری»، «توطئه خارجی» و...
در ابتدا ایران اصطلاح «مشاوران نظامی» را برای نیروهای اعزامی خود به سوریه به کار گرفت تا به وسیلۀ آن بر روی دخالت نظامیاش در سوریه سرپوش بگذارد. بنابر روایت اولیۀ ایران، نیروهایی که به سوریه اعزام شده، مجموعهای از مشاوران نظامی بودهاند که بنابه درخواست دولت قانونی سوریه و برای کمک به مردم آن کشور وارد سوریه شدهاند. اما این روایت دوام چندانی نداشت و زمانی که نام برخی از فرماندهان رده بالای سپاه پاسداران که در سوریه کشته شده بودند، منتشر گردید، ادعاهای ایران در این مورد مقبولیت خود را از دست داد. کشته شدن شمار نسبتا زیادی از فرماندهان نظامی ایران در سوریه، بیانگر حجم بزرگ دخالت نظامی این کشور در سوریه است.
از اظهارات فرماندهان نظامی رده بالای ایران دربارۀ حضور در سوریه میتوان از انگیزههای این دخالت، بیشتر آگاه شد. دفاع از «منافع استراتژیک ایران» از همان ابتدا مهمترین بهانۀ اعلام شده از سوی مقامات این کشور برای توجیه حضور نظامی در سوریه بود. در بهمن ماه ٩١، مهدی طائب فرمانده قرارگاه «عمار» سپاه پاسداران گفته بود: «سوریه استان سی و پنجم ایران است»[1]. البته استانی با موقعیت استراتژیک و حساس که دفاع از آن بر دفاع از استان خوزستان اولویت دارد. در فروردین ماه ٩٣، سرتیپ حسین همدانی دربارۀ اهمیت حمایت نظام اسد از منافع ایران سخن گفت، اما خبرگزاری فارس (وابسته به سپاه پاسداران) پس از مدت کوتاهی، سخنان او را از پایگاه اینترنتی خود حذف کرد، اگرچه پایگاههای خبری دیگر به انتشار آن اظهارات ادامه دادند. همدانی در اظهاراتی گفته بود که «دفاع از منافع انقلاب اسلامی» دولت ایران را «مجبور به جنگیدن در سوریه» کرده است[2].
یکی از روایتهای جالب توجه برای توجیه دخالت نظامی ایران در سوریه، سخنان گردآوری شدۀ سرتیپ همدانی در کتابچه ای است که در سالگرد کشته شدن وی در سوریه منتشر شد[3]. به زعم همدانی «تصمیم به دخالت [ایران] در سوریه بنابر توصیه و درخواست حسن نصرالله، دبیرکل حزب الله بوده است[4].» در این کتابچه همچنین به نقل از سرتیپ همدانی آمده است: در اسفند ٩١، دولت سوریه در شرف فروپاشی بود و تروریستها حلقۀ محاصرۀ دولت بشار اسد را تنگتر کرده و بیش از پیش به کاخ ریاست جمهوری نزدیک شده بودند، ما خانوادهها را به محل امنی منتقل کردیم... و خود بشار اسد به دنبال کشوری امن برای پناهنده شدن بود. در آن شرایط من پیشنهادی را با وی مطرح کردم که با استقبال او روبرو شد و آن را به اجرا گذاشت، به او گفتم: در اسلحه خانه ها را باز کنید و مردم را با اسلحه های موجود در آن مسلح کنید!... این پیشنهاد دولت سوریه را از سقوط حتمی نجات داد[5].
رسانه های ایران نیز پس از آنکه مدتها دربارۀ شمار کشتههای این کشور در سوریه سکوت میکردند، پوشش رسانهای گستردهای را دربارۀ فرماندهان کشته شدۀ سپاه که از آنها به عنوان «مدافعان حرم» نام میبرند، آغاز کردند. این رسانهها با خانوادۀ افراد کشته شده در سوریه مصاحبه میکنند، مسئولین کشور به دیدار بازماندگانشان میروند، تصاویری از کودکان و همسرانشان پخش میشود و مورد توجه ویژۀ خامنه ای قرار میگیرند[6]. بسیاری از این خانوادهها، افغانهای مقیم ایران هستند که فرزندانشان زیر پرچم لشکر «فاطمیون» در سوریه میجنگند. خامنه ای در یکی از اظهارات خود دربارۀ آنان می گوید: «یقینا این شهدا جان خود را فدای دفاع از ایران و انقلاب اسلامی کردهاند.[7]»
ایران از فعالیتهای سپاه پاسداران در شش جبهه یعنی سوریه، لبنان، عراق، فلسطین، افغانستان و یمن سخن می گوید و هرچند تصاویر فرماندهان کشته شدۀ خود در عراق و سوریه را منتشر میکند، اما در ارتباط با دیگر کشورها چنین اقدامی صورت نگرفته است[8]. تحلیلگران غربی، تعداد نیروهای نظامی ایران در سوریه را ١٦ هزار نفر بر آورد میکنند. علاوه بر آن، ایران ٦٠ هزار شبه نظامی از کشورهای مختلف[9] سازماندهی و پشتیبانی میکند. همچنین حزب الله با ١٠ هزار نیروی رزمی، حضور پررنگی در سوریه دارد[10].
علیرغم اشکالات بسیار در روایت ایران از جنگ سوریه، این کشور توانسته بسیاری از مردم ایران را به این روایت یا روایتها قانع کند و هر دسته از آنان را پشت سر مسائل مورد اهتمام خود قرار دهد. گروهی که پروندۀ سوریه را مدیریت میکنند، توانسته اند از نگرانیهای بخشی از مردم ایران دربارۀ خطراتی که اماکن مقدس شیعیان را تهدید میکنند، بهره برداری کنند. از سوی دیگر، این گروه با استفاده از خلأ اطلاع رسانی ناشی از کمبود رسانههای خارجی و مستقل به زبان فارسی، موفق شده تا مردم این کشور را به روایت خود از جنگ سوریه قانع سازد. علاوه بر آن، نبود اعتماد به رسانههای خارجی[11] نیز در این عرصه به یاری ایران آمده است.
با کاهش مقبولیت بهانههای پیشین دربارۀ مشروعیت دخالت نظامی ایران در سوریه برای حامیان نظام ایران، عناوین دیگری با درجات متفاوت از نظر گستردگی و تأثیرگذاری جایگزین آنها شد که مهمترین آنها عبارتند از:
- هدف قرار گرفتن اماکن مقدس (سیده زینب، و سیده رقیه) و ضرورت بسیج برای دفاع از آنها که این بسیج و فراخوانی تنها به ایرانیها محدود نشد، بلکه شبه نظامیان عراقی، پاکستانی و افغانی را نیز در بر گرفت.
- نزدیک شدن تکفیریها به مرزهای ایران و در معرض تهدید قرار گرفتن امنیت ملی کشور. به همین دلیل، جهت پیشگیری از ورودشان به داخل ایران بایستی در سوریه و عراق با آنها به رویارویی پرداخت.
- رویدادهای جاری چهرۀ منطقه را دگرگون میسازند، به همین خاطر لازم است ایران نیز در این رابطه حرف خود را بزند و نقش خویش را برعهده بگیرد.
این پژوهش به بررسی رویکرد مسئولین ایرانی در ارتباط با سوریه، نگاه آنها به آیندۀ بحران آن کشور و چارچوب نقش ایران در آن در بازه زمانی سال ٢٠١٦ تا سه ماه نخست سال ٢٠١٧ میلادی میپردازد[12].
اول: جایگاه سوریه در اظهارات مقامات ایران
هر چند مسالۀ سوریه در اظهارات دولتمردان ایرانی طی این مدت ردیف نخست را به خود اختصاص نداده، اما حداقل در ردههای بالا قرار داشته است. نمودار شمارۀ ١ نشان میدهد که موضوع «بحران سوریه» در سخنان مسئولین ایرانی در سال ٢٠١٦ با میزان ٥.٦ درصد در مرتبۀ ششم قرار داشته است؛ در حالی که آمریکا با بیش از ٢٢.٣ درصد در ردیف نخست و پس از آن عربستان سعودی با ١٣.٢ درصد و انگلیس و کشورهای اروپایی با ١٢.٤ درصد در ردیفهای بعدی قرار گرفته اند.
اما در سه ماه نخست سال ٢٠١٧م با نگاهی به نمودار شمارۀ ٢، نام سوریه در لیست کشورهایی که مسئولین ایرانی از آنها نام برده اند، دو پله پایین آمده و با ٤.٦ درصد به مرتبۀ هشتم تنزل کرده است.
با توجه به محتوای مسائلی که در اظهارات مسئولین سیاسی و نظامی ایران آمده و با نگاه به جدول شمارۀ ١ ملاحظه میشود که تأکید بر موضوع سوریه در سال ٢٠١٦م بیشتر در سخنان فرماندهان سپاه پاسداران به میزان ٢٢.٦ درصد بوده که این نیز نشان میدهد طرف مسئول مدیریت پروندۀ سوریه بیش از دیگران، فرماندهان سپاه بوده اند. رئیس و نمایندگان مجلس با ١٧.٧ درصد، وزارت خارجه با ١٦.٧ درصد، وزیر دفاع و فرماندهان ارتش با ١٦.٢ درصد، مسئولین بلند پایه با ١٤.٨ درصد، رئیس جمهور ٨.٦ درصد، رهبر نظام ٥.١ درصد و در نهایت روحانیون با ٢.٦ درصد در ردههای بعدی قرار دارند.
مسئول اظهار نظر کننده |
رهبر نظام |
رئیس جمهور |
وزیر و مقامات وزارت خارجه |
رئیس مجلس و نمایندگان |
فرماندهان سپاه |
وزیر دفاع و فرماندهان ارتش |
مسئولین بلندپایه |
مراجع دینی معروف |
موضوع سوریه |
٥.١٪ |
٨.٦٪ |
١٦.٧٪ |
١٧.٧٪ |
٢٢.٦٪ |
١٦.٢ |
١٤.٨٪ |
٢.٦٪ |
(جدول شماره: ١)
در سه ماه نخست سال ٢٠١٧م با توجه به جدول شمارۀ ٢ رهبر جمهوری اسلامی ایران در اظهارات خود بر روی تواناییهای نظامی ایران با میزان ٤٣ درصد تأکید کرده که تا حدود زیادی با بر روی کار آمدن ترامپ و تهدیدهای مجدد آمریکا در ارتباط بوده است. پس از آن موضوع «رقابت منطقه ای» با ٢٩ درصد قرار دارد. مسألهای که در این رابطه جلب توجه میکند این است که خامنه ای در سخنان سه ماهۀ نخست سال ٢٠١٧ میلادی خود به تحولات متعلق به «پروندۀ هسته ای» پرداخته و در سخنان وی این پرونده دارای دو محور اساسی بوده است که عبارتند از: توانایی نظامی ایران، و رقابت منطقه ای که بحران سوریه در بطن آن قرار دارد.
رئیس جمهور این کشور نیز در سخنان خود بر روی «روابط دوجانبه» با کشورها به میزان ٥٣ درصد و پس از آن «پروندۀ هسته ای» ١٢ درصد، مسئلۀ فلسطین ١٠ درصد و تروریسم ٩ درصد تأکید داشته است. اظهارات مسئولین وزارت امور خارجه در این ارتباط تفاوت چندانی با اظهارات رئیس جمهور ندارد. در اظهارت مقامات وزارت خارجه روابط دوگانه به نسبت ٤١ درصد در صدر قرار دارد و پس از آن سوریه با ١٣ درصد و پروندۀ هسته ای با ١٢ درصد قرار گرفته اند. البته میتوان حضور پررنگ سوریه در اظهارات مقامات وزارت امور خارجه را با توجه به فعالیتهای دیپلماتیک ایران در نشست هایی که در رابطه با سوریه برگزار شده اند، تفسیر کرد.
سخنان فرماندهان سپاه پاسداران نیز طی این مدت بر روی مسائل مشخصی متمرکز بوده که عبارتند از: نزاع در منطقه با میزان ٤٨ درصد که شامل سوریه، یمن و عراق میشود و زیر این عناوین گسترده دربارۀ آنها اظهار نظر صورت گرفته است؛ توافق هسته ای ٢٤ درصد، تروریسم ٨ درصد. اشارۀ مسئولین بلندپایه به پروندۀ هسته ای ٢٥ درصد، روابط دوجانبه ٢١.٥ درصد، سوریه و تروریسم هر یک ١٨.٢ درصد و بحران یمن به میزان ٤.٥ درصد. روحانیون نیز در اظهارات خود دربارۀ مسألۀ فلسطین به میزان ٢٦.٧ درصد، درگیری در منطقه ٢٣.٣ درصد، پروندۀ هسته ای ١٣.٣ درصد، روابط دوجانبه ١٠ درصد و مسالۀ تواناییهای نظامی ایران به میزان ٦.٧ درصد اشاره کرده اند.
مسئول اظهار نظر کننده ــــــــــــــــــــــــــــ
موضوع |
رهبر جمهوری اسلامی |
رئیس جمهور |
وزیر و مسئولین بلندپایه وزارت خارجه |
رئیس مجلس و نمایندگان |
رئیس قوه قضائیه |
فرماندهان سپاه |
وزیر دفاع و فرماندهان ارتش |
مسئولین بلندپایه |
مراجع مشهور |
پروندۀ هسته ای |
|
١١.٨ ٪ |
١٢.٢ ٪ |
٣.٨ ٪ |
١١.١ ٪ |
٢٤.٠ ٪ |
٤٦.٤ ٪ |
٢٥.٠ ٪ |
١٣.٣ ٪ |
روابط دو جانبه |
|
٥٢.٩ ٪ |
٤٠.٨ ٪ |
٣٠.٢ ٪ |
|
١٦.٠ ٪ |
٣٢.١ ٪ |
٢٠.٥ ٪ |
١٠.٠ ٪ |
یمن |
|
١.٥ ٪ |
٥.١ ٪ |
|
|
|
|
٤.٥ ٪ |
|
بحرین |
|
|
١.٠ ٪ |
٣.٨ ٪ |
|
|
|
|
٣.٣ ٪ |
سوریه |
|
٧.٤ ٪ |
١٣.٣ ٪ |
١٣.٢ ٪ |
|
|
٧.١ ٪ |
١٨.٢ ٪ |
٦.٧ ٪ |
تروریسم |
|
٨.٨ ٪ |
٨.٢ ٪ |
٩.٤ ٪ |
|
٨.٠ ٪ |
|
١٨.٢ ٪ |
٣.٣ ٪ |
رقابت منطقهای |
٢٨.٦ ٪ |
٢.٩ ٪ |
٥.١ ٪ |
٣.٨ ٪ |
٥.٦ ٪ |
٤٨.٠ ٪ |
٣.٦ ٪ |
٦.٨ ٪ |
٢٣.٣ ٪ |
مسألۀ فلسطین |
١٤.٣ ٪ |
١٠.٣ ٪ |
١.٠ ٪ |
٢٨.٣ ٪ |
٢٧.٨ ٪ |
|
٣.٦ ٪ |
|
٢٦.٧ ٪ |
استقلال و عدم دنبالهروی |
١٤.٣ ٪ |
٢.٩ ٪ |
٤.١ ٪ |
١.٩ ٪ |
٣٣.٣ ٪ |
٤٠.٠ ٪ |
٧.١ ٪ |
٢.٣ ٪ |
٣.٣ ٪ |
تواناییهای نظامی |
٤٢.٩ ٪ |
١.٥ ٪ |
٨.٢ ٪ |
٥.٧ ٪ |
٢٢.٢ ٪ |
|
|
٤.٢ ٪ |
٦.٧ ٪ |
حج و عمره |
|
|
١.٠ ٪ |
|
|
|
|
|
|
دیگر امور |
|
|
|
|
|
|
|
|
٣.٣ ٪ |
مجموع |
١٠٠٪ |
١٠٠٪ |
١٠٠٪ |
١٠٠٪ |
١٠٠٪ |
١٠٠٪ |
١٠٠٪ |
١٠٠٪ |
١٠٠٪ |
(جدول شماره : ٢)
دو: آیندۀ سوریه در اظهارات مسئولین ایرانی
نتایج به دست آمده از جدول شمارۀ ٣ نشان میدهد که ٦٢.٥ درصد اظهارات مسئولین ایران در سال ٢٠١٦ در ارتباط با آیندهای مبتنی بر راه حل سیاسی برای بحران سوریه بوده است. در مقابل ٢٥ درصد از اظهارات از آیندهای همراه با ناآرامی و نزاع و ١٠.٣ درصد نیز از ادامۀ جنگ و درگیری سخن گفته است. وجه مشترک سخنان مقامات ایرانی در رابطه با راه حل سیاسی در سوریه بیشتر بر پایۀ کنار گذاشته شدن نیروهای مسلح مخالفی است که با رژیم اسد میجنگند، زیرا از نظر ایران اینها جزو گروههای تروریستی هستند و باید با آنها مقابلۀ مسلحانه کرد.
آیندۀ سوریه در اظهارات مسئولین ایرانی |
نسبتها |
ادامۀ ناامنی و نزاع |
٢٥ ٪ |
ادامۀ رویارویی مسلحانه |
١٠.٣ ٪ |
راه حلهای سیاسی |
٦٢.٥ ٪ |
تقویت و گسترش روابط |
- |
موجود نیست |
١.٥ ٪ |
دیگر موارد |
٠.٧ ٪ |
مجموع |
١٠٠ ٪ |
(جدول شماره: ٣)
در اظهارات مسئولین ایرانی در سه ماه نخست سال ٢٠١٧م (جدول شمارۀ ٤) ملاحظه میشود که دربارۀ راه حل سیاسی برای بحران سوریه صحبت زیادی صورت گرفته و ٧٠.٣ درصد مجموع اظهارات را به خود اختصاص داده است. در مقابل نسبت سخنان مسئولین ایرانی دربارۀ ادامۀ بحران و نزاع در آیندۀ سوریه ١٨.٩ درصد بوده است.
دورنمای آیندۀ سوریه |
نسبتها |
ادامۀ بحران و نزاع |
١٨.٩ ٪ |
رویارویی مسلحانه |
- |
حل و فصل و راه حل سیاسی |
٧٠.٣ ٪ |
تقویت و گسترش روابط |
- |
موجود نیست |
١٠.٨ ٪ |
دیگر موارد |
- |
مجموع |
١٠٠ ٪ |
(جدول شماره: ٤)
با این حال نتایج به دست آمده از بررسی رویکرد مسئولین ایرانی دربارۀ ارائۀ راه حل سیاسی برای بحران سوریه گمراه کننده است، زیرا تمرکز آنان بر ضرورت راه حل سیاسی با نتایج مربوط به جنگ با تروریسم و بحرانهای منطقه ای که اساسا بر پایۀ رویارویی مسلحانه قرار دارد، در تضاد است. زیرا با توجه به تعریف ایران از تروریسم، این تعریف به داعش و النصره محدود نمی شود، بلکه همۀ گروه های مسلحی را که با دولت بشار اسد میجنگند، نیز در بر می گیرد. البته با مقایسه میان رویکردهای موجود در اظهارات مسئولین ایرانی دربارۀ آیندۀ سوریه به ویژه وقتی که به عنوان موضوعی محوری با دیگر کشورها مطرح میشود، با زمانی که دولت سوریه محور اظهار نظر است، تضادی آشکار وجود دارد. زیرا نتایج پژوهش نشان میدهد که در مورد دوم کفۀ ترازوی اظهارات مربوط به رویارویی مسلحانه بر راه حل سیاسی سنگینی میکند.
سه: روابط استراتژیک و همکاری دو کشور
نتایج به دست آمده از جدول شمارۀ ٥، تعریف مقامات ایرانی از چگونگی روابط تهران با رژیم سوریه را مشخص میکند. میزان این اظهار نظرها در مورد روابط استراتژیک تهران- دمشق به ٥٠.٢ درصد میرسد، در حالی که سخن از روابط مبتنی بر همکاری متقابل تنها ٤٤.٨ درصد است. لازم به ذکر است که در اظهارات مسئولین ایرانی واژه هایی که در برگیرندۀ وجود روابط استراتژیک با دیگر کشورها باشد، تنها شامل سوریه، عراق و روسیه است.
نوع رابطه با سوریه در اظهار نظرها |
نسبتها |
رابطۀ مبتنی بر همکاری |
٤٤.٨ ٪ |
رابطه بر اساس هم پیمانی استراتژیک |
٥٠.٢ ٪ |
دیگر موارد |
٥ ٪ |
مجموع |
١٠٠ ٪ |
(جدول شماره: ٥)
با توجه به جدول شمارۀ ٥، در سه ماه نخست سال ٢٠١٧ مشاهده میشود که سخنان مسئولین ایرانی در مورد رابطه مبتنی بر «همکاری» با سوریه در مرتبهای بالاتر و به نسبت ٨٢ درصد است، در حالی سخن از روابط استراتژیک با ١٨ درصد در مرتبۀ بعدی قرار دارد.
نوع رابطه با سوریه در اظهار نظرها |
نسبتها |
رابطۀ مبتنی بر همکاری |
٨٢ ٪ |
رابطۀ بر پایۀ همکاری استراتژیک |
١٨ ٪ |
مجموع |
١٠٠ ٪ |
(جدول شماره: ٦)
در مجموع رابطۀ ایران با نظام سوریه بر پایۀ همکاری و همپیمانی استراتژیک قرار دارد، به همین دلیل سیاست ایران در رابطه با بحران سوریه از ثبات و استحکام برخوردار است.
چهار: نگرشها دربارۀ نقش ایران در سوریه
بررسی محتوای اظهارات مسئولین ایرانی در سال ٢٠١٦ (جدول شمارۀ ٧) نشان میدهد که روایت مقامات ایرانی مبنی بر هدف قرار گرفتن دولت سوریه توسط گروه های تکفیری و اینکه هدف ایران از حضور در آن کشور رویارویی با آن گروههاست، متمرکز شده است. ملاحظه میشود که ٧٠.٧ درصد اظهارات مسئولین ایرانی در رابطه با «نقش سازندۀ» ایران در مبارزه با تروریسم، ٢٢.٤ درصد اظهارات مربوط به «پیشگامی» ایران در موضوع مبارزه با تروریسم، ٣.٤ درصد راجع به حضور قدرتمندانۀ ایران و «صدور انقلاب» و ١.٧ درصد اظهارات آنان در رابطه با نقش ایران برای «ورود به نظام بین المللی» است.
نسبتها |
نگاه مسئولین به نقش ایران در سوریه |
١.٧ ٪ |
حضور در نظام بین المللی |
٣.٤ ٪ |
حضور قوی+ صدور انقلاب |
٢٢.٤ ٪ |
جایگاه رهبری منطقه/ جهانی |
٧٠.٧ ٪ |
نقش سازنده در مبارزه با تروریسم |
١.٧ ٪ |
موجود نیست |
١٠٠ ٪ |
مجموع |
(جدول شماره: ٧)
با نگاه به (جدول شمارۀ ٨)، ملاحظه میشود که در سه ماه نخست سال ٢٠١٧م ایران به صورتی گسترده برای جا انداختن نقش خود به عنوان دولتی که در مبارزه با تروریسم نقشی سازنده بر عهده گرفته، تلاش کرده است. از مجموع اظهارات مسئولین ایرانی طی این دوره، ٧٠.٦ درصد بر روی این موضوع متمرکز بوده و ١٧.٦ درصد از اظهارات در ارتباط با نقش رهبری ایران در منطقه و جهان بوده است.
نسبتها |
نگاه مسئولین در ارتباط با نقش ایران در منطقه |
١٧.٦ ٪ |
جایگاه رهبری منطقهای/ جهانی |
٧٠.٦ ٪ |
نقش سازنده در مبارزه با تروریسم |
١١.٨ ٪ |
بدون اظهار نظر |
١٠٠ ٪ |
مجموع |
(جدول شماره: ٨)
موضوعاتی که مسئولین ایرانی در اظهارات خود طی سال ٢٠١٦ در نشست ها یا دیدارهایی که با مسئولین سوری داشتهاند و یا مخاطبشان دولت سوریه بوده، نسبتهای زیر را نشان میدهد:
محور اظهار نظرها |
نسبتها |
روابط دوجانبه |
١٠.٣ ٪ |
درگیری در سوریه |
٤٤.٨ ٪ |
تروریسم |
٤١.٤ ٪ |
رقابتهای منطقه ای |
٣.٤ ٪ |
مجموع |
١٠٠ ٪ |
(جدول شماره: ٩)
با توجه به نتایج جدول شمارۀ ٩، ملاحظه میشود که اهتمام ایران بر روی دو مسألۀ محوری متمرکز بوده است که عبارتند از: بحران سوریه به میزان ٤٤.٨ درصد و تروریسم به میزان ٤١.٤ درصد و این نیز نشانگر حضور سرنوشت ساز ایران در جنگ جاری سوریه است.
نتایج به دست آمده از بررسی سه ماه نخست سال ٢٠١٧م با توجه به جدول شمارۀ ١٠، نشانگر نتیجۀ پیشین است، زیرا شاهد این هستیم که در اظهارات مسئولین ایرانی سخن از روابط دوجانبه به تمامی نادیده گرفته شده و در عین حال بر روی دو محور گذشته تمرکز شده است. در مجموع، درگیری در سوریه با ٥٢.٩ درصد و تروریسم با ٤٧.١ درصد محور سخنان مسئولین ایرانی را طی این مدت تشکیل داده است.
موضوع محوری اظهارات |
نسبتها |
درگیری در سوریه |
٥٢.٩ ٪ |
تروریسم |
٤٧.١ ٪ |
مجموع |
١٠٠ ٪ |
(جدول شماره: ١٠)
پنج: نگاه مقامات ایرانی به آیندۀ سوریه
نتایج پژوهشها با توجه به جدول شمارۀ ١١، نشان میدهد که رویارویی مسلحانه به میزان ٤٤.٨ درصد، تشنج و رقابت با میزان ١٢.١ درصد، راه حل سیاسی با ٢٩.٣ درصد و تقویت و گسترش روابط دوجانبۀ با ١٠.٣ درصد در صدر اظهار نظرهای مقامات ایرانی طی سال ٢٠١٦ در ارتباط با آیندۀ سوریه بوده است.
نگاه به آیندۀ سوریه |
نسبتها |
تشنج و رقابت |
١٢.١ ٪ |
رویارویی مسلحانه |
٤٤.٨ ٪ |
حل و فصل سیاسی |
٢٩.٣ ٪ |
تقویت و گسترش روابط دوجانبه |
١٠.٣ ٪ |
بدون اظهار نظر |
٣.٤ ٪ |
مجموع |
١٠٠ ٪ |
(جدول شماره: ١١)
در سه ماه نخست سال ٢٠١٧م با توجه به جدول شمارۀ ١٢، اظهارات مسئولین ایرانی از حل و فصل سیاسی در سوریه افزایش قابل توجهی داشته و بالغ بر ٤١.٢ درصد بوده و رویارویی مسلحانه با ٤٧.١ درصد همچنان در رتبۀ نخست قرار داشتهاست. البته این دگرگونی به منظور همراهی با تلاش روسیه برای تحمیل حل و فصل سیاسی صورت گرفته است.
نگاه مسئولین به آیندۀ سوریه |
نسبتها |
ادامۀ رویارویی مسلحانه |
٤٧.١ ٪ |
حل و فصل سیاسی |
٤١.٢ ٪ |
بدون اظهار نظر |
١١.٨ ٪ |
مجموع |
١٠٠ ٪ |
(جدول شماره: ١٢)
شش: جایگاه سوریه در روابط خارجی ایران
موضوع بحران سوریه در سخنان مسئولین ایرانی راجع به آمریکا در سال ٢٠١٦ با میزان ٩.١ درصد در مرتبۀ چهارم قرار داشته است.
(نمودار شماره: ٣)
این نسبتها بیانگر رویکرد جمهوری اسلامی هنگام سخن از روابط با آمریکاست. در این رویکرد مسائلی چون پروندۀ هستهای، تواناییهای نظامی ایران و تروریسم در صدر قرار داشته و این مسائل در مقایسه با پروندۀ سوریه در اولویت قرار دارند.
با توجه به نتیجۀ به دست آمده در نمودار شمارۀ ٤، در سه ماه نخست سال ٢٠١٧م مسألۀ سوریه به میزان ٢ درصد کاهش یافته و این کاهش نشانگر اعتقاد ایران به نقش محدود و کمرنگ آمریکا در بحران سوریه است.
(نمودار شماره: ٤)
در ارتباط با روابط ایران و عربستان سعودی با توجه به نتایج پژوهشهای مربوط به سال ٢٠١٦م و نمودار شمارۀ ٥، ملاحظه میشود که بحران سوریه با ٩.٦ درصد پس از یمن با ٢٢.٨ درصد، روابط دوجانبه با ٢٠.٦ درصد و حج و عمره با ١٩.٩ درصد در جایگاه چهارم قرار گرفته است.
(نمودار شماره: ٥)
همچنین نتایج مربوط به اظهارات مقامات ایرانی دربارۀ عربستان سعودی در سه ماه نخست سال ٢٠١٧م با توجه به نمودار شمارۀ ٦، به وجود رابطهای متشنج ناشی از پارهای از مسائل مهم دیگر در روابط فیمابین اشاره میکند و سوریه با ٨.٨ درصد در مرتبۀ چهارم یعنی پس از موضوع روابط دوجانبه با ٣٥.٣ درصد، نزاع منطقه ای ١٧.٦ درصد و یمن با ١٤.١٧ درصد قرار گرفته است.
در ارتباط با روابط ایران و روسیه نتیجۀ پژوهش نشان میدهد که در سال ٢٠١٦م موضوع سوریه با میزان ٤٨.٤ درصد در رأس مسائل اساسی روابط دوجانبه قرار داشته است؛ با توجه به نمودار شمارۀ ٧ این نتیجه به روشنی نشان میدهد که هنوز تا حدود زیادی بحران سوریه محور اصلی روابط دو کشور به شمار می آید.
عدم تغییر جایگاه سوریه در فهرست موضوعات مطرح شده در اظهارات مسئولین ایرانی در سه ماه اول سال ٢٠١٧م با توجه به نمودار شمارۀ ٨ بر محوریت بحران سوریه بر روی روابط دوجانبه تأکید میورزد.
با بررسی اظهارات مسئولین ایرانی دربارۀ روابط ایران با اتحادیۀ اروپا و انگلستان در طول سال ٢٠١٦م در نمودار شمارۀ ٩ ملاحظه میشود که سوریه با ١٠.٢ درصد بعد از مسألۀ روابط دو جانبه با میزان ٣٢ درصد و پروندۀ هستهای و تحریمها با ٢٨ درصد و تروریسم با ١٣.٣ درصد قرار دارد؛ این بدان معناست که مسئولین ایرانی بر این باورند که گسترش روابط با اتحادیۀ اروپا میتواند منافع بسیاری را برای دو طرف در پی داشته باشد و دستاوردهای پروندۀ هسته ای را گسترش بخشد.
در سه ماه نخست سال ٢٠١٧ نیز با نگاه به نمودار شمارۀ ١٠ ملاحظه میشود که مسألۀ سوریه در اظهارات مسئولین ایرانی به ٣ درصد کاهش پیدا کرده است، در حالی که تمرکز بر روی روابط دوجانبه با نسبت بالای ٤٢.٢ درصد و پس از آن پروندۀ هسته ای و تحریمها با نسبت ٢٤.٤ درصد قرار دارند.
در اظهارات مسئولین ایرانی راجع به روابط ایران و ترکیه، بحران سوریه در جایگاه دوم قرار دارد. نتایج پژوهش نشان میدهد که دو مسألۀ روابط دوجانبه با میزان ٣٧.١ درصد و سوریه با ٣١.٤ درصد بیشترین موضوعات مطرح شده در اظهارات مسئولین ایرانی در ارتباط با ترکیه در طول سال ٢٠١٦م بوده اند. (نمودار شمارۀ ١١)
در سه ماه نخست سال ٢٠١٧م با نگاه به نمودار شمارۀ ١٢ معلوم میشود که در اظهارات مقامات ایرانی راجع به ترکیه، تنها بر روی سه موضوع محوری روابط دوجانبه با میزان ٥٣.٣ درصد، سوریه ٤٠ درصد و مسألۀ فلسطین ٦.٧ درصد تأکید شده است.
در اظهارات مسئولین ایرانی در طول سال ٢٠١٦م در رابطه با اسرائیل، مسألۀ سوریه در مرتبۀ چهارم با میزان ٦.٧ درصد (نمودار شمارۀ ١٣) و در سه ماه نخست سال ٢٠١٧م با میزان ٩.٧ درصد در مرتبۀ سوم (نمودار شمارۀ ١٤) قرار گرفته است.
گزیده و نتایج
- در زمینۀ تلاش ایران برای ایفای نقش منطقهای در پوشش آنچه که مبارزه با تروریسم نامیده میشود و به دست آوردن تأیید بین المللی، بحران سوریه یک موضوع محوری به شمار میآید. ایران همواره تلاش کرد دیدگاه خود را به دیگر کشورها بقبولاند که رژیم سوریه نه با انقلابی مردمی بلکه با گروه های تروریستی مبارزه میکند. شعار «مبارزه با تروریسم» برای توجیه دخالت ایران در خارج از کشور و مشروعیت بخشیدن به آن در میان افکار عمومی داخلی، برای مسئولین شعاری کلیدی و ضروری بوده است. دستاوردهای شعار مبارزه با تروریسم از نظر ایران از مسألۀ رابطه با آمریکا عبور و فضای مناسب را برای ارتباط با جامعۀ جهانی فراهم کرده است؛ این مسأله فرصتی برای ترمیم تصویر جهانی ایران به شمار میآید. در شرایطی که دولتها در جهان عرب به یکدیگر شاخ و شانه میکشند، به نظر میرسد ایران دست برتر را دارد و استراتژی منسجم و استواری را در پیش گرفته است[13].
- با اینکه شکاف و ناهمگونی در روایت ایران از آنچه که در سوریه میگذرد، وجود دارد، اما ایران توانسته است بخشی از افکار عمومی خود را به روایت یا روایتهای خود قانع کند. با این حال علیرغم سخن ایران از راه حل سیاسی در سوریه، نشانه هایی بر نتیجه بخش بودن شیوهای که ایران به دنبال آن است، به چشم نمی خورد.
- بررسی محتوای اظهارات مسئولین ایرانی دربارۀ روسیه نشانگر اهمیتی است که ایران به رابطه با آن کشور قائل است. نتایج پژوهش نشان میدهد که از میان مسائل محوری در روابط ایران و روسیه، قضیۀ سوریه در رأس قرار دارد. اظهارات مقامات ایرانی نشان میدهد که آیندۀ رابطه با روسیه در گرو حل و فصل سیاسی بحران سوریه قرار دارد. چنانچه حجم گستردۀ طرح بحران سوریه را در فضای روابط دو کشور مورد توجه قرار دهیم، معلوم میشود که ایران برای ادامۀ همپیمانی با روسیه، حتی در صورت تحمیل راه حل سیاسی در سوریه، برنامه ریزی میکند. کما اینکه علیرغم احتمال اندکی که برای بروز تشنج و رقابت آشکار میان تهران و مسکو وجود دارد، دو طرف به همکاری خود در زمینۀ مبارزه با تروریسم ادامه خواهند داد. اما با توجه به پیامدهای راه حل سیاسی مورد انتظار در سوریه، ناهمخوانی بین اظهارات دولتمردان ایرانی در رابطه با راه حل سیاسی در این کشور میتواند زمینه را برای نوعی عقبگرد در روابط ایران و روسیه فراهم سازد، زیرا هدفی که ایران در سوریه به دنبال آن است با آنچه روسیه در پی دستیابی به آن میباشد، یکی نیست.
- خودداری مسئولین ایرانی از اظهارات تشنج آفرین و موضعگیری تند در برابر ترکیه قابل ملاحظه است. محتوای اظهارات مسئولین ایرانی دربارۀ ترکیه نشان میدهد که علیرغم اهمیت و تأثیر بحران سوریه بر روابط دو کشور، همکاری تهران و آنکارا در دیگر عرصه ها ادامه داشته است. نتیجۀ قابل توجهی که در این پژوهش به دست آمده این است که ایرانیها برای رابطه با ترکیه اهمیتی ویژه قائل هستند و تحکیم و گسترش آن را بر دیگر مسائل فیمابین ترجیح میدهند. ایران علیرغم وجود تشنج و رقابت با ترکیه در ارتباط با بحران سوریه، به دنبال دستیابی به راه حلهای سیاسی برای مسائل حاد میان دو کشور است و تفاوت رویکرد آنکارا و تهران دربارۀ بحران سوریه به احتمال زیاد سبب قطع روابط میان دو کشور نخواهد شد.
[1]. "دمشق را از دست بدهیم، تهران را هم نمیتوانیم نگه داریم" طائب: سوریه استان سی و پنجم ایران است/ اولویت ما نگهداری سوریه است به جای خوزستان، ۲۶ بهمن ۱۳۹۱:
[2] . سردار همدانی: نظام سوریه از خطر سقوط خارج شدهاست، فارس، 14 اردیبهشت 1393:
[3] . برشهایی از کتاب «پیغام ماهیها»، توصیۀ سیدحسن نصرالله به سردار همدانی/ پیشنهادی که سوریه را نجات داد/ آخرین پیامک شهید به همسرش چه بود؟ فارس نيوز، 14 مهر 1395:
[4] . منبع قبلی
[5]. منبع قبلی
[6] . دیدار خانواده شهدای مدافعین حرم افغان با رهبر انقلاب+فیلم و عکس، 22 ارديبهشت 1395:
[7]. سخنان منتشر نشدهای از رهبر انقلاب دربارۀ مدافعان حرم رهبر انقلاب: اگر مدافعان حرم مبارزه نمیکردند، باید در کرمانشاه و همدان می جنگیدیم، تسنيم نيوز، 14 بهمن 1394 ش:
[8] . مراد ويسي، ساختار فرماندهی و عملیاتی ایران در خاورمیانه، نشرية ميهن، 15 اوغسطس/ آب 2016، شمارۀ دهم:
[9]. Jake Wallis Simons,Inside 'the Glasshouse': Iran 'is running covert war in Syria costing BILLIONS from top secret spymaster HQnear Damascus airport, 6 September 2016 :
http://www.dailymail.co.uk/news/article-3718583/Leaked-intelligence-dossier-reveals-location-secret-Iranian-spymasters-HQ-Syria-codenamed-GLASSHOUSE-Iran-fighters-ground-Assad.html#ixzz4M6L3eJcF
[10]. Jake Wallis Simons,Inside 'the Glasshouse': Iran 'is running covert war in Syria costing BILLIONS from top secret spymaster HQnear Damascus airport, 6 September 2016 :
http://www.dailymail.co.uk/news/article-3718583/Leaked-intelligence-dossier-reveals-location-secret-Iranian-spymasters-HQ-Syria-codenamed-GLASSHOUSE-Iran-fighters-ground-Assad.html#ixzz4M6L3eJcF
[11] . سید حامد هاشمی، سوریه، میراث شوم، نشريۀ ميهن، ۲۵ مرداد ۱۳۹۵، شمارۀ دهم:
[12] . برای مطالعۀ کامل پژوهش؛ ر. ک: الصمادی، فاطمه، رویکرد سیاست خارجی ایران پس از برجام، مرکز مطالعات الجزیره، 15 می 2017.
[13] . دکتر سجادپور: دنیای عرب دچار فلج استراتژیک شدهاست، وبسايت شفقنا، 02 تیر 1393: