سه سال پس از عملیات موفقیت آمیز سپر فرات و حدود دو سال بعد از عملیات شاخه زیتون در مرزهای جنوبی ترکیه با سوریه، روز چهارشنبه ١٧ مهرماه، ارتش ترکیه با همراهی نیروهای ارتش ملی سوریه عملیات نظامی موسوم به "چشمه صلح" را در منطقه شرق فرات سوریه آغاز کرده است. هدف از این عملیات که پس از موفقیت دیپلماسی ترکیه در جلب موافقت اداره ترامپ و تأیید ضمنی روسیه و تشکیل کمیته قانون اساسی و احتمال شروع روند سیاسی در این کشور شروع شده، نابود کردن راهروی تروریسم، دور کردن گروه های تروریستی از مرز ترکیه و جلوگیری از نفوذ آن به خاک این کشور و همچنین ایجاد منطقه امنی برای استقرار پناهجویان سوری در ترکیه است.

جنایتهای نیروهای "قسد"

کردهای سوریه در دولت بعثی حافظ و پسرش بشار اسد از حقوق اولیه خود محروم بودند و حدود ٣٠٠ هزار نفرشان رسما شناسنامه ای نداشتند و شهروند سوری به حساب نمی آمدند. انقلاب سوریه فرصتی بود برای کردها برای بازپس گیری حقوق سلب شده خود، اما مظلومیتی که در حق آنها در دوران رژیم اسد روی داد، به آنان حق نمی دهد به حقوق دیگران تجاوز کنند. کردهای سوریه به عنوان شهروند این کشور بایستی از حقوق مساوی با دیگر شهروندان برخوردار باشند.

پس از آغاز موج بهار عربی در سوریه، پ ک ک که از سوی امریکا، اتحادیه اروپا و ائتلاف ناتو به عنوان سازمان تروریستی شناخته می شود، یک شاخه سوری به نام پ ی د تأسیس کرده که رهبران ارشد آن اهل سوریه نیستند. این گروه همانطور که داعش قصد داشت اراده خود را بر مردم مناطق تحت کنترلش تحمیل کند، سعی کرد خواست و اراده خود را بر مردم منطقه به ویژه کردها تحمیل کند و آنها را در برابر عمل انجام شده قرار دهد و برای تحقق این هدف، دست به جنایتهایی علیه مردم منطقه و همسایگان زده است.

بر اساس گزارش حقوق بشر سوریه، آمار غیرنظامیان قربانی جنایتهای پ ک ک/ پ ی د از مارس ٢٠١١ تا سپتامبر ٢٠١٩ به شرح ذیل است: ٤١٩٤ به دست این شبه نظامیان به همراهی ائتلاف ضدداعش کشته شدند که از میان آنها ١١٢٧ کودک و ١١٩٦ زن بودند. همچنین ٤٧ غیرنظامی زیرشکنجه جان خود را از دست دادند و ٢٩٠٧ غیرنظامی از جمله ٦٣١ کودک و ١٧٢ زن بازداشت، و ١٨٧٧ غیرنظامی از جمله ٥٢ کودک و ٧٨ زن پس از بازداشت، مفقود الاثر شدند.

تلاش برای تغییر بافت جمعیتی مناطق تحت کنترل و به آتش کشیدن مراکز اسناد و ثبت احوال و تحمیل هویت کردی بر منطقه. اکتفا نکردن به مناطق کردنشین و اشغال مناطق عرب و سریان و ترکمن نشین مانند رقه و دیرالزور. قصد حمله به ادلب و آن را جزو مناطق "روژآوا" شمردن بر اساس یکی از نقشه های "روژآوا"، ممانعت از ورود شهروندان سوریه حتی ساکنان عرب منطقه به مناطق تحت اشغال این گروه ها بدون کفیل (کُرد و اهل منطقه).

سرکوب، بازداشت خوسرانه، ربودن جوانان اعم از پسر یا دختر برای خدمت سربازی اجباری، سربازگیری کودکان، استفاده از غیرنظامیان به عنوان سپر انسانی، تحمیل انواع ستم و ظلم به مردم منطقه، نقض حقوق بشر و استفاده از روشهای غیرانسانی؛ به عنوان نمونه پهن کردن جنازه های شصت تن از نیروهای ارتش آزاد سوریه روی تریلی و به نمایش گذاشتن آن در سطح شهر عفرین در سال ٢٠١٦.

فشار بر جامعه مدنی و ایجاد محدودیت و تلاش برای خفه کردن آن: به عنوان مثال، در اوایل اوت گذشته این گروه ها ده ها بنیانگذار و فعال سازمانهای حقوق بشری مستقل در استان رقه به بهانه ارتباط با داعش بازداشت کرده است.

سرقت منابع نفتی و ثروت ملی سوریه: این ثروت به منبع درآمد اقتصادی برای این گروه های تروریستی تبدیل شده است. مناطق شرق فرات که هم مرز با ترکیه و عراق است، از اهمیت ژئواستراتژیک و اقتصادی فراوانی برخوردار است و بخش اعظم نفت و گاز سوریه در آن قرار دارد. بر اساس برخی گزارشها، "قسد" روزانه ٧٥-٨٥ هزار بشکه نفت به کردستان عراق و مناطق تحت کنترل رژیم اسد صادر می کند. به علاوه، این مناطق از حاصلخیزترین مناطق کشور به شمار می رود به طوری که بیشترین گندم مورد نیاز کشور را تأمین می کرد. قسد تمامی این ثروتها را به غارت برده است.
استفاده از کردها به عنوان ابزار برای پیشبرد اهداف سیاسی خود و سرکوب احزاب کرد مخالف و سازمانهای جامعه مدنی و خارج کردن آنها از صحنه.

در نتیجه این اقدامات، صدها هزار نفر از کردها و عربهای منطقه مجبور به فرار از مناطق تحت اشغال این گروه ها شدند و به ترکیه، شمال عراق و اروپا پناه بردند.

علاوه بر این جنایتها داخل کشور، پ ک ک تلاش کرد در امنیت ترکیه هم اختلال ایجاد کند. در طول این مدت، علاوه بر انجام ده ها عملیات تروریستی در مناطق مرزی و شهرهای مرکزی ترکیه، صدها حمله خمپاره ای به مناطق مرزی ترکیه انجام داده که بر اثر آن ده ها شهروند غیرنظامی ترک و بیشتر کرد ترکیه جان خود را از دست دادند. اگر این گروه واقعا دلسوز و مدافع مردم کرد و برای جان آنها ارزش قائل بود، از مناطق تحت اشغال خود در خاک سوریه، خمپاره و راکت به سمت شهرهای کردنشین ترکیه مانند نصیبین، سوروچ، جیلان پینار و... پرتاب نمی کرد که فقط ظرف چند روز اخیر، منجر به جان باختن ١٨ غیرنظامی که بیشتر کرد هستند، شده است.

با مقایسه این جنایتها با جنایات دیگر گروه های تروریستی و افراطی، معلوم می شود که پ ک ک با داعش، جبهه النصره، حزب الله، زینبیون، فاطمیون و دیگر گروه های تروریستی و افراطی تفاوت ندارد. در حقیقت نام پ ی د و یا قسد چیزی از ماهیت تروریستی این گروه ها نمی کاهد. زیرا همانطور که تغییر نام گروه های وابسته به القاعده به جبهه النصره و تحریر الشام، آنها را تبرئه و ارتباط آنها را با گروه تروریستی مادر نفی نمی کند، تغییر نام پ ک ک به پ ی د و یا قسد، آن را از فهرست سازمانهای تروریستی خارج نمی سازد. به علاوه، ماهیت فرامرزی پ ک ک، آن را هم ردیف گروه های تروریستی دیگر مانند داعش، القاعده و غیره قرار می دهد.

پ ک ک سعی داشت از موقعیت پیش آمده و حمایت امریکا از آن برای مقابله با داعش، استفاده کند، دولتی خودمختار در خاک سوریه تشکیل داد و قصد دارد کشوری مستقل تأسیس کند و امنیت کشورهای همسایه را به هم بزند. ترکیه از کشورهای جهان که برای مقابله با داعش ائتلاف تشکیل دادند، و به ویژه از کشورهایی که این گروه را به عنوان سازمان تروریستی به رسمیت می شناسند، انتظار داشت همین کار را با شاخه های پ ک ک انجام دهند، اما در نتیجه عدم اقدام آنها، خود مجبور شد به تنهایی با این گروه تروریستی مقابله کند با تأکید بر اینکه به هیچ وجه به دنبال پاکسازی نژادی و ریشه کن کردن کردهای سوریه نیست و صرفا با گروه ها تروریستی می جنگد.

معضل پناهجویان

ترکیه با توجه به همسایگی با سوریه، بیشترین آسیب را از بحران هشت ساله این کشور دیده است. آنکارا مرزهای خود را به روی ٣.٦ میلیون پناهجوی سوری باز گشوده و بالاترین تعداد پناهجویان را پذیرفته است با این تصور که یکی دو سال جنگ تمام خواهد شد و پناهجویان به کشور خود باز خواهند گشت، اما با گذشت حدود هشت سال از ورود آنها به ترکیه و فقدان چشم انداز بازگشتشان به مناطق تحت کنترل رژیم اسد، و همچنین در سایه پذیرش اندک این پناهجویان از سوی کشورهای اروپا و امریکا و فشار زیاد بر اقتصاد این کشور، زمان آن رسیده است که به جایی امن در کشور خود برگردند. حال که نمی توانند به خانه های خود در مناطق واقع تحت کنترل رژیم اسد برگردند، حداقل داخل مرزهای کشور خود در جایی امن زندگی کنند.

در نتیجه عملیات قبلی ترکیه در شمال سوریه، حدود سیصد هزار پناهجوی سوری در ترکیه به مناطق پاکسازی شده بازگشته اند و انتظار می رود عملیات کنونی موجبات بازگشت بیش از یک میلیون پناهجوی دیگر را فراهم آورد.

مشروعیت عملیات

مسلما در حالت عادی، هیچ کشوری حق دخالت و ورود نظامی به خاک کشوری دیگر ندارد. اما در رابطه با سوریه و ترکیه، رژیم بعثی اسد این حق را به ترکیه داده است. این عملیات بر اساس حقوق و قوانین بین الملل و توافق آدانا که در سال ١٩٩٨ بین دولت سوریه و ترکیه به امضا رسید، صورت می گیرد. طبق این توافقنامه، ترکیه می تواند گروه های تروریستی را تا حدود مشخصی در خاک سوریه تعقیب کند. بر این اساس بود که ترکیه از طریق کنسولگری سوریه در استانبول، دولت اسد را در جریان عملیات قرار داده است. پس سخن از نقض قوانین بین الملل و حاکمیت سوریه درست نیست.

وقتی کشورهایی مانند ایران، روسیه، امریکا، فرانسه و آلمان و... که بعضی هزاران کیلومتر با سوریه فاصله دارند، به بهانه حفظ امنیت ملی خود، وارد خاک سوریه می شوند، حق مسلم ترکیه به عنوان همسایه این کشور است که در آن حضور داشته باشد. به ویژه وقتی این کشور می بیند که مناطق مرزی اش زیر موشکباران و راکت باران پ ک ک قرار می گیرد، نمی تواند نسبت به این تهدید بی تفاوت باشد. خود جمهوری اسلامی هم به بهانه دفاع از امنیت ملی، چندین بار به مواضع کردها در خاک عراق حمله کرد. وانگهی، وقتی پرچمهای ایران، روسیه، امریکا، فرانسه و آلمان و... در خاک این کشور برافراشته می شود، حاکمیت ملی معنی ندارد.

درست است که این عملیات را ترکیه جهت تأمین منافع ملی خود آغاز کرده، اما به نفع سوریه هم هست. ورود ترکیه به این منطقه به وحدت، یکپارچگی، تمامیت ارضی و عدم تجزیه این کشور کمک می کند. آنکارا هیچ چشمداشتی در خاک سوریه ندارد و تسلط ارتش آن بر منطقه موقت است و نیروهای آن دیر یا زود منطقه را ترک خواهند کرد و دولت موقت و نیروهای ارتش ملی سوریه، مسئولیت تأمین امنیت و اداره آن را به عهده خواهد گرفت. اما بقای آن در دست گروه های تروریستی تجزیه طلب و تشکیل دولت خودمختار، مقدمه ای است برای جدایی آن از سوریه برای همیشه.

ترکیه نگرانی های مشروعی از گروه های کرد تجزیه طلب دارد و مسئله، صرفا به اراده حزب عدالت و توسعه و رهبر آن بر نمی گردد. تقریبا تمامی احزاب و گروه های سیاسی ترکیه حتی مخالفان حزب حاکم از این عملیات حمایت می کنند. اگر احزاب مخالف هم در قدرت بودند، مجبور خواهند شد با تهدیدات امنیت ملی مقابله کنند.

مسلما تعدادی از افراد بیگناه در اثر این عملیات، جان خود را از دست خواهند داد، اما پ ک ک/ پ ی د مسئول ریختن خون آنهاست. در صورت عقب نشینی گروه های تروریستی از مناطق مرزی، عملیات می تواند با حداقل تلفات انسانی انجام شود. ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که بر خلاف عملیات نظامی رژیم اسد، ایران، روسیه و ائتلاف به رهبری امریکا، ترکیه از سیاست زمین سوخته برای ورود به مناطق استفاده نکرده و نمی کند و به این دلیل عملیات با کندی انجام می شود. مناطق آزاد شده توسط ارتش ترکیه و نیروهای سوری مورد حمایتش کمترین آسیب را در مقایسه با مناطق تصرف شده توسط آن کشورها دیده اند. عملیات ترکیه با دقت و با کمترین ویرانی زیرساختها و مناطق مسکونی انجام می شود.

سخنان پایانی

ترکیه سالهاست منتظر اقدام رژیم اسد به بازپس گیری این مناطق بود، اما اکنون که مجبور شد خود دست به اقدام بزند و عملیات خود را شروع کند، اجازه نخواهد داد نیروهای رژیم اسد جانشین گروه های تروریستی پ ک ک/ پ ی د شوند، چراکه این بدان معنی است که رژیم اسد می توانست در این مناطق حضور داشته باشد و عوامل تهدیدکننده ترکیه در این منطقه را از بین ببرد، اما ترجیح داد امنیت کشور همسایه را در معرض خطر قرار دهد. به علاوه، با توجه به کینه این رژیم نسبت به ترکیه، مطمئنا طبق معمول بیکار نخواهند نشست و از پ ک ک برای ایجاد اختلال در امنیت ملی ترکیه استفاده خواهد کرد. علاوه بر این، تسلط اسد بر منطقه شرق فرات، طرح ترکیه برای اسکان پناهجویان سوری مقیم ترکیه را بر باد خواهد داد زیرا تا وقتی که اسد در قدرت است، پناهجویان به مناطق تحت کنترلش باز نخوهند گشت.

حضور نیروهای ترکیه در سوریه نواعی تعادل در برابر حضور روسیه و ایران به وجود می آورد و چه بسا روند حل سیاسی را تسریع ببخشد.

عملیات با توجه به حضور بازیگرانی چند در منطقه آسان نخواهد بود. اما همانطور که ارتش ترکیه به همراهی نیروهای ارتش آزاد سوریه، عفرین را از کنترل پ ک ک خارج کرد، مناطق مد نظر در شرق فرات به همان صورت از کنترل گروه های تروریستی خارج خواهد شد و ترکیه تمام تلاشش را به کار خواهد برد برای اینکه عملیات با کمترین تلفات انسانی و ویرانی صورت بگیرد.