دونالد ترامپ روز پنجشنبه سیزدهم اوت با انتشار پستی در توییتر خود نشان داد به رغم تأثیرات مخرب پاندمی کرونا، تحولات مهم بین ‌المللی در سال ٢٠٢٠ همچنان با سرعت تمام در جریان است. این پست از توافق امارات متحده عربی و اسرائیل بر سر عادی سازی روابط خود خبر می داد. بر اساس این توافق، امارات که طی سالهای اخیر در عرصه سیاستهای منطقه‌ ای جایی برای خود باز کرده و سعی دارد تا کمبود مؤلفه ‌های قدرت چون شمار جمعیتی، موقعیت جغرافیایی، تاریخ و ظرفیت نظامی خود را با قدرت مالی جبران کند و در نقش بازیگر متعارف صحنه معادلات قدرت ظاهر شود، اسرائیل را به رسمیت خواهد شناخت. اسرائیل در مقابل، طرح الحاق بخشهایی از کرانه باختری را به حالت تعلیق در خواهد آورد و دو کشور همکاری در زمینه ‌های مختلف را توسعه خواهند داد. اعلام این توافق از سوی ترامپ در واقع با سیاست داخلی آمریکا در ارتباط است. با نزدیک شدن زمان انتخابات امریکا در ماه نوامبر، ترامپ که از رقیب خود جو بایدن عقب افتاده و در سیاست خارجی به حماسه‌ ای افتخار آمیز نیاز دارد، این توافق را نوعی دستاورد برای خود قلمداد و در هفته‌ های آتی مکرراً آن را مطرح خواهد کرد.

روابط اسرائیل و امارات و همسویی سیاستهای منطقه‌ ای این دو کشور به ویژه پس از خیزشهای مردمی موسوم به "بهار عربی" نمود بیشتری یافته، و هر از گاهی در رسانه ‌های بین ‌المللی اخباری مبنی بر دیدار و گفتگوی پنهانی رهبران دو کشور منتشر می ‌شد. مخالفت اکثریت توده ‌های مردمی در جهان اسلام با حکومتهای مستبد حاکم، جریحه دار شدن وجدان جمعی حدود ١.٥ میلیارد مسلمان به دلیل سیاستهای تهاجمی و توسعه ‌طلبانه ای که اسرائیل از سال ١٩٤٨ دنبال می ‌کند، از جمله عوامل اصلی نزدیکی روابط دو کشور محسوب می ‌شود. ضد اسرائیلی بودن گروه بر سرکار آمده با اولین انتخابات دموکراتیک در تاریخ کشور مصر به عنوان یکی از مهمترین کشورهای جهان عرب و اسلام، و دستگیری اعضای این گروه در مراحل آغازین بهار عربی در امارات به عنوان تهدیدی برای این رژیم سلطنتی، راه را برای تعریف تهدید مشترک از سوی دو کشور هموارتر کرد.

کشته شدن سفیر آمریکا در لیبی، تبدیل شدن سوریه به جولانگاه گروه های تروریستی تندرو با خروج انقلاب این کشور از مسیر صلح آمیز، نقش مهمی در به تعویق انداختن خواسته های دموکراسی خواهانه و تقلیل موضوع به مسئله امنیتی در جهان اسلام از سوی بازیگران تأثیرگذار و در رأس آنها آمریکا داشت. به عنوان مثال، تنها دو هفته بعد از کشتار میدان رابعه در مصر، مسئولین اتحادیه اروپا با رهبر کودتاچیان که روند دموکراتیک در این کشور را با یک کودتای خونین متوقف کرده بود، دیدار کردند و به این ترتیب، به این کودتا مشروعیت داده شد. تغییر در گفتمان محافل غربی که ده ‌ها سال است بر لیبرال دموکراسی به ویژه برای "کشور‌های جهان سوم" تأکید دارند، روند چندان آسانی نبود و در این دوره، جای گفتمان "دموکراسی و حقوق بشر" را اصطلاحات "ثبات و مبارزه با تروریسم" گرفت.

کشورهایی چون اسرائیل و امارات دو پیشگام سرکوب موج دموکراسی خواهی در منطقه بودند. از اقشار و گروه ‌های مخالف دموکراسی حمایت لفظی و مالی شد، کلیه گروه ‌های طرفدار انتخابات آزاد با انگ "اسلام سیاسی" مورد هدف قرار گرفتند. همچنین با انتشار مقالاتی مبنی بر اینکه ترکیه و ایران حمایت از این گروه ‌ها را بر عهده دارند، ادعا شد این دو کشور در امور داخلی کشورهای عرب دخالت کرده از گروه‌ های "اسلامگرا" حمایت می کنند. اما مخالفت با قدرت گیری هر گونه تشکیلات و یا سازمان ملی‌گرا و یا چپ‌ گرا در رژیمهای استبدادی و سلطنتی چون عربستان سعودی و امارات ثابت می کند که اتهام اسلام گرایی تنها یک سرپوش برای جلب حمایت بین ‌المللی است.

بی تردید در حال حاضر در جغرافیایی گسترده، یک استراتژی جهانی به بهانه مبارزه با "اسلام سیاسی" و یا  "تروریسم اسلامی" در حال اجراست. سیاست "حمایت از اسلام معتدل" که اوباما از دور دوم ریاست جمهوری خود از آن صرف نظر کرد، هم اکنون وارد مرحله مبارزه با هر گونه جنبش اسلامی شده است. به غیر از کشورهای "لیبرالِ" غربی، کشورهایی چون چین و هندوستان به عنوان قدرتهای شرقیِ در حال ظهور قرن بیست و یکم نیز در همین راستا حرکت می کنند. به همین دلیل، حمایت‌ محافل مختلف بین‌ المللی از فعالیتهای ضد دموکراتیک محور تل آویو-ابوظبی چندان تعجب آور نیست. در مقابل، نشان دادن بیشترین واکنشها به این گفتمان خصومت آمیز و سیاست دوقطبی سازی و امنیتی کردن مسئله فلسطین به نفع اسرائیل از سوی کشورهایی چون ترکیه، مالزی و پاکستان که از تجربه دموکراسی قویتری در بین کشورهای جهان اسلام برخوردار هستند، شگفت آور نیست. نکته قابل تأمل دیگر اینکه جریانهای جمهوری خواه جهان عرب از سیاستهای غیر مسئولانه پادشاهیهای حوزه خلیج ناخشنود هستند، ولی به دلایل مختلف از طرح آن خودداری می کنند. در چنین وضعیتی، موضع مسئولانه و مسالمت ‌آمیز حزب النهضه به رهبری راشد الغنوشی در تونس، نقش بسیار مهمی در خنثی سازی گفتمانهای اصولگرایانه ضد دموکراتیک در جهان اسلام و به ویژه شمال آفریقا دارد.

اینکه اتفاق اخیر تا چه اندازه برای بن سلمان، بن زاید و نتانیاهو که از سوی جواد ظریف به عنوان "تیم ب" نامگذاری شده ‌اند، پیروزی و یا نمایش سیاسی محسوب می ‌شود، قابل بحث است. پیروزی ملموس اسرائیل در معامله قرن که پس از انتخاب ترامپ با آب و تاب فراوان مطرح شده بود، به الحاق کرانه باختری و از آن نیز تا به رسمیت شناختن چند حکومت منطقه ‌ای پسرفت کرده است. به علاوه، اسرائیل موقتاً هم که شده طرح الحاق کرانه باختری را به حالت تعلیق در آورده است. از سوی دیگر، استفاده از عبارت "اتحادیه عرب" برای کشورهایی که احتمالاً از امارات متحده جانبداری خواهند کرد، نیز مسئله دار است؛ زیرا کشورهای مهم عربی از الجزایر تا عراق، موضع قاطعی در قبال سیاستهای توسعه‌ طلبانه اسرائیل اتخاذ کرده ‌اند. مصر نیز اگرچه در خصوص موضوع "اسلام سیاسی" سیاستی همسو با این محور دنبال می ‌کند، ولی در موضوعاتی چون توسعه ‌طلبیهای اسرائیل و یا محاصره یمن در نقطه مقابل سیاست شیخ نشینهای حاشیه خلیج قرار دارد.

در پایان باید گفت که واکنش ترکیه به امارات به دلیل به رسمیت شناختن اسرائیل نیست. ترکیه علاوه بر اینکه اسرائیل را به رسمیت می شناسد، با برخی از کشورهای اسلامی که روابط نزدیکی با اسرائیل دارند نیز در عالی ‌ترین سطح، دارای روابط استراتژیک است. فعالیتهای این محور شرارت در جهت ایجاد بی ثباتی در منطقه، حمایت از اشغالگران در کل منطقه از یونان تا لبنان و از قره‌ باغ تا کشمیر و پنهان کردن این هدف پشت ادعای "مبارزه با اسلامگرایی"، نکته مهمی است که سعی در نادیده گرفتن آن می شود. در آینده نزدیک، شاهد پیشگامی بیشتر کشورهای ریشه ‌دار عربی و کشورهای مسلمان غیر عرب که حدود ٨٠ درصد جمعیت جهان اسلام را تشکیل می‌ دهند، در حل و فصل مسائل اساسی جهان اسلام و در رأس آنها مسئله فلسطین خواهیم بود. تأثیر این امر بر سازمانهای چندملیتی که تحت نظارت پادشاهیهای عربی قرار دارند، نیز چندان تعجب برانگیز نخواهد بود.

این یادداشت بار نخست در تاریخ ١٩ اوت ٢٠٢٠ در وبسایت فارسی صدا و سیمای ترکیه (TRT) منتشر شده است.
https://www.trt.net.tr/persian/brnmh-h/2020/08/19/thlyly-br-twfq-mrt-mthdh-rby-w-sry-yl-1475802