خلاصه وضعیت

-  ٢٥ خردادماه، رأس ساعت ٢٤، عملیات هوایی پنجه عقاب از سوی نیروهای هوایی ترکیه برعلیه مواضع گروه تروریستی پ.ک.ک. در شمال عراق آغاز شد.

-  بر اساس بیانیه وزارت دفاع ترکیه در طی این عملیات ٨١ موضع تروریستها در مناطق سنجار، کاراجاک، قندیل، زاپ، آواشین-باسیان و خاکورک در شمال عراق منهدم شد.

-  در این عملیات که علاوه بر جنگنده های اف ١٦، پهپادها نیز در آن شرکت داشتند، پناهگاه ها و مخفیگاه های این گروه تروریستی نابود شدند.

-  عملیات پراهمیت هوایی مذکور، در کنار سلسله عملیاتهای پنجه که ترکیه از سال ٢٠١٩ در همین منطقه آغاز کرده است، باعث گردید تا راه برای این کشور در خصوص تأمین کنترل بر این مناطق باز گردد.

-  عملیات زمینی پنجه ببر که بعد از عملیات هوایی پنجه عقاب در همین منطقه آغاز گردید، نیز نشان از آن دارد که ترکیه یک روند فراگیر مبارزه با تروریسم را در منطقه آغاز کرده است.

میدان عملیات پنجه عقاب

زمینه

-  عملیاتهای پنجه عقاب و پنجه ببر باعث شده تا ضرباتی که گروه تروریستی پ.ک.ک. طی هفته های اخیر و به ویژه در سطح فرماندهان متحمل شده و تلفاتی که داده، در سطح لجستیکی نیز تعمیق گردد.

-  این عملیاتها با در نظر گرفتن عملیاتهایی که ترکیه در شمال سوریه و عراق علیه گروه های تروریستی انجام داد، نشان از اهمیت بحث برتری هوایی داشتند. عملیاتهای پنجه عقاب و پنجه ببر در منطقه ای صورت گرفت که گروه تروریستی پ.ک.ک. آن را منطقه ای بسیار پراهمیت تلقی می کند و از سوی این گروه به عنوان «مناطق دفاع رسانه ای» تعریف شده است. تلفاتی که گروه مذکور در ترکیه داشته، گرفتار شدن آن در میدان سوریه و محدودیت در کنترل منطقه ای باعث شده تا منطقه ای که به عنوان «مناطق دفاع رسانه ای» تعریف کرده، اهمیتی حیاتی و استراتژیک پیدا کند. ضرباتی که این گروه و به ویژه از نظر لجستیکی خورده، باعث شد تلفات چشمگیری را در این منطقه متحمل شود.

-  علاوه بر ضایعاتی که پ.ک.ک. در نتیجه عملیاتهای ترکیه در زمینه کنترل میدانی متحمل گشته، از پای درآمدن تروریستهای حاضر در کادر فرماندهی سازمانها و واحدهای ک.ج.ک.، (HPG¹)، (YJA-STAR²) نیز باعث به وجود آمدن خلأ و کم توانی در ساختار درونی این گروه شده است. در آخرین مورد از پای درآورده شدن تروریستی با نام سازمانی قاسم اَنگین، یک شوک جدی روحی روانی به این گروه تروریستی وارد کرد. 

-  عملیاتها در فضایی صورت گرفتند که دیدارهایی بین پ.ی.د./ی.پ.گ. و ³(ENKS)؛ تلاش پ.ک.ک. برای جبران مناطق، تأثیرگذاری و روحیه از دست رفته؛ و نیز جلب توجه ترکیه به حضور پ.ک.ک. در مرز ایران در آن رخ دادند. ترکیه با انجام عملیاتهای مزبور آشکارا این پیغام را داد که موضعش نسبت به دیدارهای مذکور منفی است. همکاری ترکیه با حزب دموکرات کردستان عراق، به طور غیرمستقیم حاوی این مطلب است که ENKS باید در مورد این همکاری موضع خود را مشخص کند.

-  این فضا چشم اندازی را درباره نتایج استراتژیک و بالقوه عملیاتهای پنجه عقاب و پنجه ببر مشخص می کند. روند دیدارهای پ.ی.د/ی.پ.گ. و ENKS و موجودیت پ.ی.د/ی.پ.گ در شمال سوریه، تلاش پ.ک.ک. برای به دست آوردن مجدد توان و تأثیرگذاری و نیز کیفیت و تعیین کنندگی عامل پ.ک.ک. در روابط ایران و ترکیه، موضوعاتی هستند که بعد از انجام این عملیاتها مجدداً مطرح خواهند گشت.

تحلیل

-  این وضعیت باعث می شود پ.ک.ک. به جای تمرکز بر یک هدف سازمانی (استقلال، خودمختاری، کنفدرالیسم و...)، با مطرح ساختن تلفاتی که متحمل شده، یک گفتمان «انتقامی» پی ریزی کند و تصویری قدرتمند از خود به نیروها و هوادارانش نشان دهد. در پی ضرباتی که پ.ک.ک. در سوریه، عراق و ترکیه متحمل شده، می توان انتظار داشت که این گروه به مناطق عملیاتی تحت کنترل و بازرسی ترکیه در سوریه نفوذ کند و در جهت ایجاد اختلال گام بردارد؛ در ترکیه نیز با تکیه بر به اصطلاح شبه نظامیان گروه یعنی ⁴(HBDH) و ⁵(YPS) دست به خرابکاری و فعالیتهای مسلحانه بزند.

-  موضعی که ترکیه با عملیاتهای پنجه عقاب و پنجه ببر نشان داده است، می تواند احتمال مشارکت و همکاری (ENKS) با سازمان تروریستی پ.ی.د./ ی.پ.گ. را از بین ببرد. در این روند پ.ی.د/ ی.پ.گ. خود را برای تلافی شکستهای پ.ک.ک. آماده می کند.

-  اظهارات سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه، مبنی بر حضور پ.ک.ک. در ایران که واکنشهای بسیاری در ایران در پی داشت، با انجام عملیاتهای پنجه عقاب و پنجه ببر، معنی و مفهوم صریحی به خود گرفت. این اظهارات که به طور ضمنی از سوی فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران رد شد، در واقع دارای ماهیتی هشدار دهنده بود. تنها راه محتمل پیش روی پ.ک.ک. که در اثر عملیاتهای ترکیه در شمال عراق دچار تلفات چشمگیر لجستیکی گردیده و امکان فرار یا گذر به ترکیه یا سوریه را نیز ندارد، فرار و عبور به ایران است. در چنین وضعیتی و در صورت انتقال مواضع پ.ک.ک. به ایران، منبع تهدید پ.ک.ک. برعلیه ترکیه نیز مرزهای ایران خواهد بود. در اظهارات سلیمان سویلو قبل از انجام عملیاتهای مذکور، به این احتمال اشاره شده است. پیغام پشت این اظهارات این است که ایران نباید به پ.ک.ک. اجازه دهد تا با محوریت ایران به تجدید استراتژیِ موضع گیری خود اقدام کند.

-  عملیاتهایی را که ایران در تاریخ ٢٧ خردادماه و درست بعد از انجام عملیاتهای پنجه عقاب و پنجه ببر در مرز عراق انجام داد، نشان می دهد که ایران پیام ترکیه را جدی گرفته و در نتیجه دست به اقدامات ملموس زده است. می توان گفت که استراتژی «خودداری از حمله مستقیم به همدیگر» میان پ.ک.ک. و ایران، در برخی مواقع نقض می شود و به ویژه ایران گاهی برعلیه پ.ک.ک. دست به عملیات می زند. یکی از این موارد، حمله تهران با موشکهای کاتیوشا در سال ١٣٨٦ در مناطق مرزی و عموما بدون هدف گیری و اصابت بود.

-  هنوز معلوم نیست که آیا نمونه سال ١٣٨٦ در عملیاتهای اخیر نیز تکرار شده یا نه. تدابیری که در برابر تلاش پ.ک.ک. برای انتقال از شمال عراق به مرزهای ایران اتخاذ خواهد شد و نیز کارآمدی و تأثیرگذاری اقداماتی که صورت خواهد گرفت، در واقع چگونگی این روند را مشخص خواهد کرد.

¹ HPG: نیروهای مدافع خلق، نام جناح مسلح پ.ک.ک. است.
² YJA-STAR: یگانهای زنان آزاد، واحد زنان جناح مسلح پ.ک.ک. است.
³ ENKS: شورای عالی کردهای سوریه، اتحادی سیاسی که گروه های مختلف کردی فعال در سوریه در سال 1391 با حمایت حزب دموکرات کردستان عراق تشکیل دادند. 
⁴ HBDH: جنبش انقلاب متحد خلقها یک سازمان تروریستی است که در سال 1395 تشکیل شده و بسیاری از گروه های تروریستی چپ گرا و در رأس آنها پ.ک.ک. در آن حضور دارند.
⁵ YPS: یگانهای مدافع غیرنظامیان، سازمان به اصطلاح شبه نظامی پ.ک.ک. که در آذر 1395 شکل گرفت و در درگیریهای مناطق مسکونی در سالهای 1396 و 1397 نقش فعالی ایفا کرد.