کشتی حفاری فاتح ترکیه، در منطقه ای به نام چاه تونا-١ واقع در میدان گازی ساکاریا در دریای سیاه، میدان گاز طبیعی با ذخیره ٣٢٠ میلیارد مترمکعب کشف کرد. این کشف در عین حال که دربردارنده برخی فرصتها و خطرات برای ترکیه است، اثرات مهم منطقه ای نیز دارد.

فرصتها

تمامی ذخایر اعلام شده چاه های گاز طبیعی در ترکیه از نظر فنی قابلیت استخراج ندارند. با این همه، به طور متوسط امکان استخراج ٧٠ درصد ذخایر اثبات شده وجود دارد. از این رو این امکان مهیاست که ٢٢٥ میلیارد مترمکعب از ٣٢٠ میلیارد مترمکعب گاز استحصال و تولید شود. با توجه به اینکه نیاز سالانه ترکیه به گاز به طور متوسط بین ٤٠-٥٠ میلیارد متر مکعب است، اگر از چاه تونا-1 سالانه به طور متوسط ١٠ میلیارد متر مکعب گاز استحصال گردد، این امکان وجود دارد که تقریباً به مدت بیست سال، ٢٠-٢٥ درصد نیاز سالانه کشور به گاز از این نقطه تأمین شود.

آنکارا در سال ٢٠١٩ برای واردات انرژی ٤١ میلیارد دلار هزینه کرده که از این مبلغ، برای واردات گاز طبیعی ١٢ میلیارد دلار پرداخت شده است. با تولید گاز داخلی، علاوه بر اینکه بخشی از این مبلغ در داخل کشور باقی خواهد ماند، ممکن است توازن تجاری با کشورهای صادرکننده انرژی بهبود یابد. ناگفته پیداست که بزرگترین مورد کسری بودجه ترکیه، واردات انرژی است. از این منظر، در کنار کاهش قیمت نفت و گاز طبیعی، آغاز تولید گاز داخلی، می تواند به رغم فراز و نشیب در نرخ ارز، به کار این کشور بیاید.

شرکت نفت ترکیه در حال حاضر در آذربایجان، روسیه، عراق، افغانستان و جمهوری ترک قبرس شمالی با موفقیت در حال انجام پروژه های اکتشاف، حفاری و تولید نفت و گاز طبیعی است. این شرکت در حال برنامه ریزی برای استخراج گاز طبیعی از چاه تونا-1 با تکیه بر امکانات خویش است؛ امری که در فعالیتهای اکتشافی و حفاری این چاه نیز رخ داد. اما در صورت کشف ذخایر بیشتر در آینده این امکان وجود دارد که شرکت مذکور با ایجاد کنسرسیومی با شرکتهای نفت و گاز خارجی، تجربه و همکاریهای بین المللی خود در استخراج از چاه های عمیق گازی در دریاهای آزاد را توسعه بخشد. این تجربه در آینده می تواند برای ترکیه در دریای مدیترانه نیز مفید واقع شود.

خطرات

٣٢٠ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تقریباً ١٠ درصد ذخایر اثبات شده گاز طبیعی اروپا (٤/٣ تریلیون مترمکعب) است. بر اساس اصل «٣p» که در طبقه بندی ذخایر مورد استفاده قرار می گیرد، ذخایر با توجه به بازده تجاری آنها و میزان درستی برآورد، ذخایر به سه دسته تقسیم می شود: ١. «ذخایر ثابت شده» که احتمال استخراج آن ٩٠ درصد است؛ «ذخایر احتمالی» که احتمال استخراج آن ٥٠ درصد است؛ و «ذخایر ممکن» که احتمال استخراج آن ١٠ درصد است. از نگاه تجاری و فنی آنچه که بیش از اندازه ذخایر ابتدایی دارای اهمیت است، میزان و مقداری است که امکان استخراج دارد.

گفته می شود که ذخایر اعلام شده بخشی از یک ذخیره بسیار بزرگتر گاز، بر اساس برخی برآوردها ٨٠٠ میلیارد مترمکعب است. به دلیل نزدیک بودن چاه تونا-١ به منطقه ای که رومانی در آن گاز طبیعی یافته است، این احتمال وجود دارد که در این منطقه، میدان گازی بسیار بزرگ و در عین حال مشترک نیز وجود داشته باشد. میدان مشترک مشابه این، میدان پارس جنوبی/گنبد شمالی میان ایران و قطر به عنوان یکی از بزرگترین میادین گاز طبیعی در جهان است. بهره برداری از یک میدان مشترک حتی اگر موجب یک درگیری بزرگ نیز نشود، می تواند باعث مشکلات حقوقی و فنی متقابل گردد.

تولید گاز و نفت در دریای سیاه با برخی دشواریهای اکولوژیک و ژئولوژیک نیز همراه است که این نیز می تواند زمان بندی و هزینه های استخراج و تولید را تحت تأثیر قرار دهد. پروژه های استخراج گاز طبیعی و یا نفت از آبهای عمیق دریاهای آزاد، پرهزینه هستند و از نظر فنی نسبت به پروژه های واقع در خشکی پیچیده ترند. موضوع کنار کشیدن شرکت اکسون موبیل از پروژه میدان گازی «Neptun Deep» که در ١٠٠ کیلومتری شمال میدان تونا-1 و در منطقه انحصاری اقتصادی رومانی قرار دارد و گفته می شود دارای ذخیره ٢٠٠ میلیارد مترمکعب است، باید به خوبی بررسی گردد.

تأثیرات منطقه ای

ترکیه در ماه می سال جاری در قیاس با ماه مشابه سال قبل، میزان واردات گاز مایع را از ١٨ به ٥٤ درصد یعنی سه برابر افزایش داده است. در طی این مدت، واردات گاز طبیعی از طریق خط لوله از ٨٢ به ٤٦ درصد کاهش یافته است. در حوزه کشورها، بیشترین کاهش واردات از روسیه به دلیل قیمت، و ایران به دلیل انفجار خط لوله رخ داده است. حتی واردات گاز از ایران از ماه مارس تا ژوئن سال جاری به علت مسدود بودن خط لوله به صفر رسیده است. مهمترین کشورهای واردکننده گاز مایع به ترکیه، قطر، الجزایر و ایالات متحده امریکا بوده اند.

با آغاز تولید گاز از چاه تونا-١ بعد از سال ٢٠٢٣، ابهامات درباره آینده خطوط لوله گاز طبیعی روسیه یعنی جریان ترک که متشکل از دو خط است و هر کدام دارای ظرفیت ٧٥/١٥ میلیارد مترمکعب است و نیز جریان آبی که در ماه های اخیر تقریبا مورد استفاده قرار نگرفته، بیش از پیش افزایش خواهد یافت. واردات گاز طبیعی از آذربایجان و ایران و از طریق خطوط لوله، با وجود تغییرات در مقدار گاز وارداتی، در سالهای پیش رو می تواند بدون آنکه از تولید احتمالی داخلی متأثر شود، تداوم یابد. آنگونه که پیداست ترکیه مصمم است به رغم خطر تحریم، برخی اختلافات سیاسی و نیز خطرات امنیتی موجود در مسیر خط لوله، واردات گاز از ایران را ادامه دهد.