پیامدهای راهبردی آزادسازی قره باغ
درگیری ها در قره باغ که کم کم وارد اولین ماه خود می شود، با میانجیگری آمریکا و روسیه، دوره "آتش بس" جدید و احتمالاً کوتاهی را تجریه می کند. عمر کوتاه چند آتش بس اعلام شده قبلی نشان می دهد که این آتش بس نیز زیاد دوام نخواهد آورد. با توجه به هشدار شدیداللحن الهام علی اف؛ رئیس جمهور آذربایجان مبنی بر اینکه تنها راه حل دیپلماتیک، خروج فوری نیروهای اشغالگر ارمنستان از خاک آذربایجان است و نیز بیانات نیکول پاشینیان؛ نخست وزیر ارمنستان مبنی بر اینکه "ممکن است امتیازاتی بدهیم ولی قره باغ خط قرمز ماست" می توان نتیجه گرفت که به رغم نفوذ دیپلماتیک قدرتهای میانجی، نباید از مذاکرات بین دو کشور انتظار زیادی داشت.
با در هم شکستن سریع خطوط اولیه دفاعی و آزادسازی برخی مناطق مهم از سوی ارتش آذربایجان، با وجود موقعیت کوهستانی منطقه و استحکامات دفاعی سی ساله ارمنستان، تحلیلگران سیاسی رسانه های جهان اذعان می کنند که "جنگ در همین آغاز پایان یافته تلقی می شود و نتایج آن معلوم است". حقیقتاً با ارزیابی وضعیت اخیر مشخص می شود که تنها مداخله مستقیم یک کشور ثالث ممکن است از پیشروی نیروهای آذربایجان جلوگیری کند. اگرچه تاکنون شاهد حمایت تسلیحاتی و لجستیکی برخی کشورها مانند روسیه و ایران از ایروان و نیز انجام پاره ای اقدامات تهدیدآمیز نظیر برگزاری مانور نظامی و انتقال و استقرار نیرو و تجهیزات سنگین نظامی به مجاورت نقاط مرزی و جنگی بوده ایم، ولی نمی توان انتظار داشت که هر کدام از این دو کشور مستقیما وارد درگیری ها شوند. در ارزیابی این موضوع از نگاه روسیه می توان گفت که نبود مرز مشترک بین مسکو و ایروان و بر عکس آنچه که به هنگام اشغالگری ها در اوکراین و گرجستان محقق شد، ناتوانی عناصر محلی، مانع از هر گونه اقدام این کشور با تکیه بر مبانی حقوقی می شود. همچنین زمینه ای قانونی برای ورود مستقیم روسیه به درگیری ها نیز موجود نیست. از نظر ایران نیز می توان گفت، از آنجایی که نگرانی های تهران یعنی تحرکات مرزی و "نفوذ جنگجویان خارجی به داخل کشور "، با تسلط ارتش آذربایجان بر مناطق مرزی مرتفع است، بر خلاف ادعای برخی مفسران احتمال انجام عملیات برون مرزی نیز منتفی است.
اعتقاد می رود که باکو در مراحل بعدی چه از طریق عملیات نظامی و چه در میز مذاکره به اشغال قره باغ پایان خواهد داد. تحقق این امر نیز به این معناست که معادلات تصنعی سی ساله در منطقه قفقاز جنوبی بر هم خورده و معادلات جدید طبیعی در این منطقه شکل خواهد گرفت. اعتماد به نفس فزاینده باکو به دنبال رفع فشارهای اعمال شده بر آن، می تواند زمینه را برای انجام اقداماتی فراهم سازد که سالهاست به دلیل واکنشهای احتمالی کشورهای دیگر، بین ترکیه و آذربایجان به تعویق افتاده است. تأسیس یک پایگاه دائمی برای ترکیه در آذربایجان و برداشته شدن گامهایی در جهت ادغام ساختاری نهادها و مؤسسات نظیر اتحاد گمرکی، سطح همکاری ها بین دو کشور را به شکلی بی سابقه بالا خواهد برد و سبب تمرکز قدرتی بزرگ در منطقه استراتژیک بین دریای مدیترانه و خزر خواهد شد. حکومت تفلیس به عنوان شریک دیرین حوزه همکاری های ترکیه و آذربایجان نیز جزئی از این تشکل خواهد بود. همچنین می توان پیش بینی کرد که اوکراین به عنوان کشوری که بخشی از خاکهایش تحت اشغال روسیه قرار دارد و طی سالهای اخیر در حال نزدیکی همه جانبه به ترکیه است، نیز مایل به پیوستن به این مجموعه خواهد بود. از این نظر، مقایسه واکنش کشورهای اروپایی به اشغال جزیره کریمه از سوی روسیه و عکس العمل آنکارا در برابر اشغال قره باغ، نشان می دهد که ترکیه در محافظت از امنیت متحدان نزدیک خود، شریک قابل اطمینان تری است. همکاری های ساختاری اینچنینی با ترکیه علاوه بر اینکه سبب کاهش فشار روسیه بر این کشورها خواهد شد، تحقق پروژه های عظیم در بخشهای راهبردی نظیر صنایع انرژی و دفاعی را نیز آسان تر خواهد کرد.
ایروان که به دلیل این جنگ، قابلیتهای مدیریتی آن در داخل و خارج از کشور زیر سؤال رفته، بر خلاف مواضع سالهای اخیر، ممکن است تمایل کمتری به حمایت از عناصر تروریستی پ.ک.ک نشان دهد. این نیز با کاهش فعالیتهای تروریستی به ویژه در منطقه آغری-قارس به همراه خواهد بود. وضعیت جدید، قدرت چانه زنی آذربایجان در سیاستهای منطقه ای را نیز افزایش خواهد داد. به عنوان مثال، به کشورهایی که قصد مداخله در امور داخلی این کشور را داشته باشند، قادر به دادن پاسخ بایسته خواهد بود. همچنین در مقابل تهدید پراکنی های ضمنی برخی کشورها در پروژه های جهانی نفت و یا موضوعاتی چون تعیین موقعیت حقوقی دریای خزر با قدرت بسیار بیشتری ظاهر خواهد شد. به هر حال، در صورت نمایش عزم قاطع و توجه به معادلات حساس، همکاری و انطباق بین آناتولی و قفقاز جنوبی پس از پایان اشغال به سطحی بی سابقه طی سده های اخیر خواهد رسید.
اين يادداشت بار نخست در تاریخ ٢٨ اکتبر ٢٠٢٠ در وبسایت فارسی صدا و سیمای ترکیه (TRT) منتشر شده است.
https://www.trt.net.tr/persian/brnmh-h/2020/10/28/qrhbg-azd-w-mfhym-rhbrdy-an-1517715
