خبرگزاری های ایران روز ٢٢ آذر ١٣٩٩ خبر از اعدام روح الله زم، مدیر كانال تلگرامی «آمد نیوز» دادند که حدود یک سال پیش دستگیر شده بود. چهار روز قبل از اعدام، سخنگوی قوه قضائیه در یک نشست خبری از تأیید این حکم در دیوان عالی کشور خبر داد. با این حال، حکم اعدام بر خلاف ماده ٢٩٣ قانون آیین دادرسی کیفری، در مدت قانونی به متهم اطلاع داده نشد.

روح الله زم با ١٧ اتهام مختلف از جمله جاسوسی برای سرویسهای اطلاعاتی اسرائیل، فرانسه و همکاری با ایالات متحده امریکا مورد محاکمه قرار گرفت و پس از شش جلسه دادرسی، دادگاه او را به عنوان مفسد فی الارض تشخیص داده و برای وی حکم اعدام صادر کرده است. «تشویق نیروهای مسلح به استعفا، فرار و عدم انجام وظیفه» یکی از اتهامات او بود. با این حال، عدم برگزاری جلسات دادرسی در چهارچوب حقوقی، عدم اعطای حق انتخاب وکیل مدافع، اخذ اعترافات با توسل به زور و پخش آنها در شبکه های ملی، دادن وعده های دروغین برای اقناع متهم به اقرار علیه خود و عدم اعلام زمان اجرای حکم به متهم در بازه زمانی قانونی از جمله موارد نقض حقوق در پرونده مذکور به شمار می رود.

اعدام روح الله زم واکنشهای زیادی در داخل و خارج از ایران در پی داشت. اتحادیه اروپا، سازمان عفو بین الملل و روزنامه نگاران بدون مرز با صدور بیانه هایی این اعدام را محکوم کردند. وزارت امور خارجه فرانسه ضمن محکوم کردن این اعدام، آن را عملی مخالف آزادی بیان و «وحشیانه» دانست. وزارت امور خارجه کانادا نیز با محکوم کردن این اعدام، بر نقض حقوق بشر از سوی ایران تأکید کرد. وزارت امور خارجه آلمان دستگیری و اعدام زم را امری بیرحمانه و غیرانسانی قلمداد کرد. وزارت امور خارجه ایالات متحده امریکا نیز این اعدام را غیرعادلانه و ناراحت کننده توصیف کرد و به خانواده روح الله زم تسلیت گفت. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن، رئیس جمهور منتخب ایالات متحده امریکا، در حساب توییتری خود با اشاره به اینکه این اعدام نقض وحشیانه حقوق بشر است، تأکید کرد که امریکا و هم پیمانانش در مقابل این نوع رفتارهای ناقض حقوق بشری ایران خواهند ایستاد. به همین ترتیب، میزگرد روابط اقتصادی ایران و اتحایه اروپا که قرار بود روز دوشنبه برگزار شود، به تعویق افتاد. در مقابل، سفرای آلمان و فرانسه به وزارت امور خارجه ایران احضار شدند.

زم کیست و چه کرد؟

روح الله فرزند محمدعلی زم از روحانیون حکومتی ای است که سمتهای متعددی را بر عهده داشته است. روح الله در سال ١٣٥٧، یعنی سال وقوع انقلاب به دنیا آمد و پدرش به خاطر علاقه به خمینی، نام او را روح الله گذارد. با این حال، زم در میان دوستان خود به جای نام واقعی، از نام نیما استفاده می کرد. او در جریان اعتراضات بعد از انتخابات ١٣٨٨، مدت کوتاهی به زندان افتاد و بعد از آزادی، از زندان ابتدا به مالزی و بعد از آن به فرانسه رفت.

زم در فرانسه سایت و کانال تلگرامی آمدنیوز (آگاهی، مبارزه، دموکراسی) را راه اندازی کرد. آمدنیوز از مفاسدی که گفته می شود در درون دستگاه حکومتی وجود دارد، با استفاده از منابع درون حاکمیتی خبردار می شد و آنها را در فضای مجازی منتشر می ساخت. بدین ترتیب، در مدتی کوتاه توانست مخاطبان زیادی را جذب کند، به گونه ای که تعداد این مخاطبان به یک میلیون و ٤٠٠ هزار نفر رسیده بود. آمدنیوز خبرهایی در رابطه با فساد صادق لاریجانی، رئیس وقت قوه قضائیه و تجاوز جنسی سعید طوسی، از نزدیکان رهبر انقلاب به کودکان را افشا کرد. علاوه بر این، در اعتراضات دی ماه ١٣٩٦، اخبار مهمی را منتشر کرد و مردم را به اعتراضات خیابانی فرا خواند.

زم در ١٩ مهر ١٣٩٨ برای دیدار با آیت الله سیستانی و با پرواز هواپیمایی اردن از پاریس به بغداد رفت. اما دو روز بعد، در رسانه های بین المللی خبر دستگیری و انتقال او به ایران توسط سپاه پاسداران منتشر شد. روح الله قبل از دستگیری و انتقال به ایران در پی راه اندازی یک شبکه تلویزیونی و به دست آوردن حامی مالی برای آن بود. چنین گفته می شود که سازمان اطلاعات سپاه، با اطلاع از این موضوع و با استفاده از نام سیستانی، زم را به عراق کشانده و به ایران انتقال داد. اما دفتر سیستانی هر نوع ارتباط بین زم و این دفتر را تکذیب کرد. دستگیری و انتقال زم به ایران در دوران نخست وزیری عادل عبدالمهدی رخ داد. طبق ادعاها، هنگام مراجعه زم به سفارت عراق در فرانسه برای دریافت ویزا، او از سوی یک دیپلمات مورد استقبال قرار گرفته و به رغم بسته بودن بخش کنسولی سفارت، در عرض نیم ساعت برای وی ویزای عراق صادر شده است. برخی منابع با استناد به این موارد چنین می پندارند که سرویس اطلاعاتی عراق نیز در این موضوع دخیل بوده و زم از سوی سرویس اطلاعاتی عراق تسلیم ایران شده است.

ارزیابی

برخی عوامل خارجی مانند سیاست «فشار حداکثری» ایالات متحده و در کنار آن، برخی عوامل داخلی مانند فشار شرایط زندگی و فشارهای وارده از سوی حاکمیت به افزایش نارضایتی ها در ایران منجر شده است. همراه با نارضایتی های فزاینده که شامل برخی کادرهای دولتی نیز می شود، موضوع پدید آمدن شکافهای امنیتی در زمینه های گوناگون نیز مطرح است. این موضوع هم خود را در درز اخبار و اطلاعات به آمدنیوز نشان داد و هم در ضعف اطلاعاتی در ترور فخری زاده. هسته سخت قدرت در زمینه هایی که احساس خطر می کند، با اعدامها در صدد کنترل اوضاع است. اعدامهای اخیر و در رأس آنها اعدام روح الله زم و نوید افکاری را باید در این راستا ارزیابی کرد.

با نگاه به مباحث امنیتی در سالهای اخیر، ملاحظه می شود که اینترنت و فضای مجازی به عنوان اصلی ترین خطر امنیتی قلمداد می شوند. زیرا بسیاری از نارضایتی های داخلی که در سالهای اخیر بروز کرده، از طریق فضای مجازی و در رأس آنها تلگرام و اینستاگرام بیان شده اند. در این راستا، دولت ایران با اعدام روح الله زم، مؤسس کانال پرمخاطب آمدنیوز خواسته تا زهرچشمی از دیگر فعالان در زمینه های مشابه بگیرد و شکاف امنیتی موجود در این حوزه را رفع سازد.

بعد از ترور محسن فخری زاده طی یک عملیات پیچیده، این کشور نتوانست دلیلی ملموس در این ارتباط پیدا کند، اما بارها بر این نکته تأکید کرد که اسرائیل پشت ماجرا بوده است. بنابر این اعدام زم به اتهام خیانت، در عین حال پیامی به عناصر داخلی است که در ترور فخری زاده دست داشته اند. چراکه علیرغم دراز شدن انگشت اتهام ایران به سوی اسرائیل در این ماجرا، جمهوری اسلامی در این برهه حساسی، از افزایش تنش در منطقه دوری می کند و به جای آن، در صدد ترمیم شکافهای داخلی است.