نگاهی به توافق همکاری ۲۵ ساله ایران و چین

نگاهی به توافق همکاری ۲۵ ساله ایران و چین
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

این روزها توجه اغلب رسانه‌ های ایران و جهان به خبر تدوین یک سند راهبردی ۲۵ ساله بین ایران و چین جلب شده است. این سند که دارای ابعاد سیاسی، اقتصادی و نظامی است، در صورت اجرایی شدن، می تواند تأثیرات عمیق بر روابط دوجانبه و منطقه ‌ای داشته باشد. اخبار مربوط به این قرارداد بیشتر در رسانه های ایران و یا در اظهارات مقامات ایرانی مطرح شده است و در مقابل، رسانه ‌ها و مسئولان چینی کمتر به این مطلب پرداخته اند.

پیش از بررسی محتوای قرارداد همکاری دو کشور که گفته می شود منابع خبری غربی به آن دست یافته ‌اند، باید گفت مقامات ایران و افکار عمومی این کشور که تقریباً در هر موضوعی دو دستگی بر آن حاکم است، در رابطه با موضوع توافق با چین نسبتاً همفکر هستند. مثلاً دولت روحانی که اغلب از سوی جناح مخالف متهم به غربگرایی می شود و نیز جواد ظریف، از طرفداران پر و پا قرص این قرارداد هستند و در این میان ظریف بر خلاف ادعاها، تأکید می کند که در این قرارداد هیچ موضوع مخفی وجود ندارد. همچنین علی آقامحمدی از مشاوران علی خامنه ‌ای که در جناح مقابل قرار دارد، در یک برنامه تلویزیونی با اعلام اینکه ایران نیازمند سرمایه خارجی است، از این سند حمایت کرد. بنابر این می توان گفت که همه جناحهای حاکم در این کشور در خصوص قرارداد مذکور و برقراری روابط استراتژیک با چین اتفاق نظر دارند.

پیش‌ نویس قرارداد که از سوی منابع غربی منتشر شده است، به طور کلی، سرمایه گذاری حدود ٤٠٠ میلیاد دلاری چین و ورود این کشور به بازار ایران در کلیه بخشها از کشاورزی تا انرژی و ارتباطات تا حمل و نقل را شامل می شود. چین که در طول این روند از ایران انرژی با قیمت پایین خریداری خواهد کرد، به علاوه برخی از بنادر استراتژیک را نیز به صورت اجاره بلندمدت در اختیار خواهد داشت و اقدام به احداث خطوط راه آهن در مسیر پاکستان تا لبنان خواهد کرد. همچنین برخی ادعاهای تأیید نشده از احتمال حضور هزاران تن از نیروهای نظامی چین در خاک ایران حکایت دارد. در این میان، مأموریت گفتگو در مورد جزئیات قرارداد از سوی روحانی به جواد ظریف محول شده و احتمالاً در اولین فرصت مناسب در دوران پاندمی کرونا، با سفر به چین با مقامات این کشور به دیدار و گفتگو در این خصوص خواهد پرداخت.

از قرار معلوم چین تاکنون، به رغم تمامی تنشها با ایالات متحده آمریکا، از انجام اقدامی که منجر به رودرویی با واشینگتن شود، دوری جسته است. به عنوان مثال، پکن به ایران، به دلیل مشکلاتی که بین این کشور و آمریکا وجود دارد، اجازه عضویت در سازمان همکاری شانگهای را نمی دهد و یا با تبعیت از تحریمهای یکجانبه آمریکا، خرید نفت از ایران را به میزان قابل ملاحظه‌ ای کاهش داده است. به همین دلیل، در صورت صحت اطلاعات منتشر شده و امضای توافقنامه ‌ای مفصل از سوی چین با کشوری که آماج فشارهای حداکثری آمریکا است، این امر به نقطه عطفی در روابط آمریکا و چین تبدیل خواهد شد. چنانچه این قرارداد با مفاد مورد ادعا به مرحله اجرا درآید، می‌ توان دوران جنگ سرد بین آمریکا و چین را عملاً آغاز شده تلقی کرد. جالب است که جنگ سرد بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی نیز بر سر ایران و به دلیل خودداری شوروی از اخراج نیروهای نظامی اش از این کشور پس از جنگ جهانی دوم و مخالفت آمریکا با این امر آغاز شده و ٤٥ سال به طول انجامیده بود.

تمایل تهران برای تحقق این قرارداد که به ویژه از سوی اپوزیسیون خارج از کشور، از آن به عنوان "ترکمنچای دوم" و یا "کاپیتولاسیون مدرن" یاد می ‌شود، دلایل قانع کننده ‌ای دارد. تهران سرخورده به دلیل خروج یکطرفه آمریکا از برجام، به رغم همه امتیازاتی که با امضای این توافق در فعالیتهای هسته‌ ای خود داده بود، موفق به دریافت کمکهای مادی از کشورهای اروپایی برجام نشد. در حالی که در نتیجه فشارهای فزاینده اقتصادی آمریکا، قیمت ارز در کشور حدود ٥ برابر افزایش یافته است، تمامی شاخصهای اقتصادی نشان می ‌دهد که این کشور در حال حرکت به سمت ورشکستگی اجتناب ناپذیر است. اظهارات هفته گذشته روحانی مبنی بر  اینکه "٢٠ میلیارد یورو کالا صادر شده، اما ارز آن به کشور باز نگشته است و ما ناچاریم تصمیمهای حادی بگیریم" نیز نشان می‌ دهد که درآمدهای حاصل از تجارت خارجی که با سختی های فراوان هم انجام می گیرد، نیز وارد کشور نمی ‌شود. در چنین شرایطی که ایران به منبع مالی فوری خارجی نیاز دارد و روسیه نمی تواند خواسته های مالی تهران را برآورده کند، چین تنها گزینه باقی مانده است. ایران که در حافظه تاریخی خود خاطرات ناخوشایندی از تلاش برای ایجاد تعادل بین قوای خارجی دارد، به رغم کلیه عوامل بازدارنده، راه خروجی جز تکیه بر چین برای رهایی از این بن بست ندارد.

به رغم سکوت دولت چین در رابطه با این  موضوع، امضای این قرارداد کلان از سوی این کشور، پیامدهای منطقه ‌ای قابل توجهی به همراه خواهد داشت. اینکه واکنش آمریکا به تعمیق حضور شریک استراتژیک پاکستان یعنی چین در آسیای غربی از طریق ایران و دیگر کشورها چه خواهد بود، سؤالی است که با گذشت زمان پاسخ آن روشن خواهد شد.


این مقاله بار نخست در تاریخ ١٥ ژوئیه ٢٠٢٠ در وبسایت فارسی صدا و سیمای ترکیه (TRT) منتشر شده است.
https://www.trt.net.tr/persian/brnmh-h/2020/07/15/nghy-bh-qrrdd-25-slh-hmkhryhy-mshtrkh-yrn-w-chyn-1455682