در مسیر تنش فزاینده میان آمریکا و ایران این بار نیز، طرف جدیدی اضافه شده است: سازمان ملل متحد و مواضع اصولی آن. نزدیک شدن زمان لغو تحریم تسلیحاتی ١٣ ساله شورای امنیت ملل متحد علیه ایران که به موجب برجام در ١٨ اکتبر ٢٠٢٠ به پایان می رسد، سبب شده است تا آمریکا یک بار دیگر تیر تهدید خود را به سمت ایران نشانه رود. با اینکه آمریکا حاضر به انصراف از کارزار اعمال فشار حداکثری خود نیست، ولی این بار موازنه کاملاً متفاوتی برقرار است، زیرا قدرت فرادست و برتر با یک سازمان بین ‌المللی رودروست.

ایالات متحده آمریکا با ارائه پیش‌ نویس قطعنامه ‌ای، خواستار فعال ‌سازی مکانیسم ماشه و باز گرداندن تحریمهای ملل متحد علیه ایران شده بود، ولی این پیشنهاد آمریکا در ١٤ اوت آرای لازم را کسب نکرد و از سوی شورای امنیت رد شد. اعضای شورای امنیت با تأکید بر لزوم عملی سازی برجام به عنوان یکی از پایه ‌های اصلی پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ ای و ضامن امنیت منطقه‌ ای و جهانی از سوی طرفین، اعلام کردند که بر عزم خود مبنی بر ممانعت از فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت خود‌ به ‌خودی تحریمها پایبند هستند.

دولت ترامپ در سال ٢٠١٨ با به کار بردن تعابیری چون "نمود سیاست خارجی ناموفق، از اساس معیوب و دیوانگی" در خصوص برجام از این توافق خارج شد. خروج آمریکا از توافق هسته ‌ای، دلیل اصلی رد پیشنهاد "بازگشت خودکار تحریمها" است که بازگشت مجدد برخی محدودیتها مانند تحریم تسلیحاتی از جمله تعلیق کلیه فعالیتهای مربوط به غنی سازی و خرید اقلام یا تجهیزات مرتبط، ممنوعیت ساخت موشک بالستیک، تحریم برخی افراد و شرکتهای ایرانی و نظارت بر محموله ‌های ارسالی از ایران و توقیف محموله ‌های ممنوعه را شامل می ‌شود. کشوری که از برجام خارج شده و متعاقب آن در هیچ یک از فعالیتهای مربوط به آن شرکت نکرده، نمی تواند به عنوان عضوی از این توافق قلمداد شود و بر اساس قطعنامه شماره ٢٢٣١ شورای امنیت قادر نیست روند باز گرداندن تحریمهای گذشته سازمان ملل را آغاز کند. به رغم کلیه این رویه ‌های قانونی شورای امنیت، ایالات متحده مصمم به باز گرداندن تحریمهاست. مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا پس از انتشار بیانیه ‌ای مبنی بر اجرایی شدن مجدد تحریمهای سازمان ملل علیه ایران، روز ٣١ شهریورماه، فهرست به روز شده تحریمها علیه ایران را اعلام کرد. ایران نیز در مقابل این تحولات که در چارچوب روند "قانونی" بین آمریکا و سازمان ملل در جریان است، موضع "دیپلماتیک" خود را هنوز حفظ کرده‌ است.

دولت ایران که مدعی است آمریکا در حال اجرای حملات تبلیغاتی هدفمند علیه این کشور و مداخله در امور داخلی و تلاش برای کاهش نفوذ منطقه ‌ای ایران است، از مکانیسم ماشه به عنوان سازوکاری غیرقانونی و غیرقابل قبول یاد کرده بود. جواد ظریف در خصوص این اقدام آمریکا تعبیر "قلدری" را به کار برد. در نامه‌ ای که ایران روز شنبه گذشته به شورای امنیت ارسال کرد، اقدام آمریکا برای باز گرداندن تحریمها را فاقد اثر حقوقی، باطل و از همین رو غیر قابل قبول اعلام کرد و از شورای امنیت خواست تا با این اقدام آمریکا مخالفت کند. حسن روحانی نیز در جلسه ٣٠ شهریور هیئت دولت با بیان اینکه اگر آمریکا بخواهد قلدری کند، با پاسخ قاطع تهران مواجه می ‌شود، تأکید کرد آمریکا مخصوصاً در ماه ‌های اخیر تلاش سرسختانه ‌ای برای "تحمیل" مجدد تحریمهای شورای امنیت آغاز کرده ‌است. روحانی با بیان اینکه آمریکا در یک ماه گذشته سه بار پیاپی دچار شکست در شورای امنیت شده، اعلام کرد که این خواست آمریکا غیرقابل قبول بوده و اقداماتی از این دست تبدیل به نقطه شکست حتمی این کشور می شود. همچنین "تبدیل فشار حداکثری ‌آمریکا در بخش سیاسی و حقوقی به انزوای حداکثری آمریکا و شکست حتمی این کشور"، از دیگر نکات قابل توجه در سخنان روحانی بود.

در چنین شرایطی، شامگاه سی و یکم شهریور، بیانات کاملاً متفاوتی از سوی مقامات دو کشور ایراد شد. از یک سو جواد ظریف در نشستی مجازی با شورای روابط خارجی آمریکا ضمن اعلام تمایل کشورش برای مبادله زندانیان با آمریکا، نشان داد که ایران هنوز خواهان انجام مذاکره است. در عین حال، همتای آمریکایی اش، مایک پمپئو طی یک کنفرانس خبری با حضور  منوچین وزیر خزانه ‌داری، اسپر وزیر دفاع، راس وزیر بازرگانی، کرافت نماینده دائمی در ملل متحد و اوبراین مشاور امنیت ملی کاخ سفید اعلام کرد ٢٧ فرد و نهاد از جمله وزارت دفاع ایران به لیست تحریمها افزوده ‌شده اند. همچنین نیکلاس مادورو رئیس دولت ونزوئلا به دلیل همدستی با تهران در جهت "دور زدن تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل" تحریم شده ‌است.

در حالی که فعالیتهای مربوط به انتخابات سوم نوامبر ریاست جمهوری آمریکا در واشنگتن ادامه دارد، ترامپ نیز بیشتر بر کارزار انتخاباتی متمرکز شده‌ و سعی دارد تا با اعمال فشار بر ایران از رقیب خود جو بایدن پیشی گیرد. دولت ترامپ از یک سو با سرعت بخشی به همکاریهای منطقه ‌ای ضدایرانی خود (همانند آنچه که در حوزه خلیج در جریان است)، و از سوی دیگر با نمایش آشکار عزم خود در ادامه کارزار فشار حداکثری علیه ایران می‌ کوشد تا بر میزان آراء خود بیفزاید. زیرا بایدن با این ادعا که استراتژی اعمال فشار یکجانبه ترامپ علیه ایران سبب جدا شدن آمریکا از متحدانش شده، وعده داد که در صورت پایبندی کامل ایران به توافق هسته ‌ای، ایالات متحده مجدداً به جمع اعضای برجام خواهد پیوست.

در پایان می ‌توان گفت که اگرچه هر سه طرف (ایران، آمریکا و سازمان ملل) دلایل و مدارک جامعی برای تشریح مواضع خود ارائه می ‌دهند، ولی خروج دو سال پیش آمریکا از برجام به شکلی واضح نشان می‌ دهد که در چنین شرایطی، طرفین متقابل می ‌توانند از حمایت قدرت مشروع برخوردار شوند. ایران با آگاهی از این موارد به ویژه با جلب حمایت روسیه و چین و از سویی نیز با نیم نگاهی به انتخابات آتی آمریکا، سیاست "صبر و نظاره" را در پیش گرفته ‌است. سازمان ملل نیز چنانچه در راستای خواست ترامپ، اقدامی زودهنگام انجام دهد، ممکن است در درازمدت فعالیتهای این سازمان با بحران مشروعیت روبرو شود. از سوی دیگر، ادامه فشارهای دولت ترامپ بر سازمان ملل در جهت اجرای تحریمها، همچنانکه روحانی نیز اشاره کرد، ممکن است زمینه دوری آمریکا از متحدانش را فراهم آورد. کوتاه سخن اینکه به احتمال زیاد، اختلاف آمریکا و ایران که در تعامل با سازمان ملل رخ داده، با توجه به نتیجه انتخابات آمریکا حل و فصل خواهد شد.

این یادداشت بار نخست در تاریخ ٢٣ سپتامبر ٢٠٢٠ در وبسایت فارسی صدا و سیمای ترکیه (TRT) منتشر شده است.
https://www.trt.net.tr/persian/brnmh-h/2020/09/23/mkhnysm-mshh-tyr-thdydy-khh-bh-smt-yrn-nshnh-rfthst-1496157