آينده توافق سوچی در سایه افزایش حملات روسیه و رژیم اسد به ادلب

آينده توافق سوچی در سایه افزایش حملات روسیه و رژیم اسد به ادلب
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

همزمان با پایان دوازدهمین دور نشست آستانه روز ۲۶ آوریل، استان ادلب به عنوان آخرین منطقه کاهش تنش، در معرض حملات هوایی و توپخانه ای شدید قرار گرفت. رژیم اسد و روسیه با ادعای اینکه گروه تحریر الشام در صدد حمله به مناطق تحت کنترل رژیم است، شمال و شمال غربی حماه و جنوب ادلب را مورد هدف قرار داده اند. روسیه نه تنها چراغ سبز را به رژیم اسد برای بمباران و موشکباران منطقه نشان داد، بلکه خود نیز وارد عمل شد و سیاست زمین سوخته خود را پیش گرفت و مراکز بهداشتی، آموزشی و زیربنایی را هدف قرار داد. بر اثر این حملات و طی ۲۰ روز، بیش از ۱۳۵ غیرنظامی جان باخته و ۳۶۰ تن دیگر زخمی شدند. این حملات نه تنها توافق سوچی بلکه روند آستانه را هم در معرض خطر قرار می دهد.

ترکیه به عنوان یکی از کشورهای ضامن روند آستانه، این حملات را ناقض توافقنامه آستانه و توافق سوچی قلمداد می کند و خواستار توقف آن است. سازمان ملل هم خواستار پایبندی طرفهای درگیر به آتش‌ بس توافق شده میان روسیه و ترکیه درباره ادلب شد.

ناکامی مسکو در تحقق اهدافش در سوریه

حملات اخیر پس از آن صورت گرفت که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه روز شنبه 27 آوریل با اعلام اینکه احتمال انجام عملیات نظامی در ادلب وجود دارد، گفت در حال حاضر چنین عملیاتی گزینه مناسبی نیست. در واقع پس از این اظهارات پوتین در ادلب اتفاق خاصی نیفتاده که موجب تغییر رویکرد روسیه نسبت به توافق سوچی شود. پس دلیل این عملیات چیست؟ نشست اخیر آستانه بدون توافق بر سر تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی پایان یافت و مسکو نتوانست کمیته مذکور را طبق میل خود تشکیل دهد. به نظر می رسد ناکامی این کشور در عرصه سیاسی یکی از دلایل این حملات است. مسکو می خواهد با این عملیات، مخالفان اسد را به پذیرش طرح خود برای این کشور وادار سازد. دلیل دیگر آن، نشانه های مثبتی از توافق محتمل ترکیه و امریکا بر سر ایجاد منطقه امن در شمال سوریه است. روسیه امیدوار بود با خروج نیروهای امریکا از شمال سوریه، بتواند به همراه نیروهای اسد جای آنها را پر کند و به منابع نفت و گاز آن دسترسی داشته باشد. توافق ترکیه با امریکا اجرای این طرح را ناممکن می سازد. از اینرو، این عملیات حاوی این پیام به ترکیه است که باید از توافق با امریکا بدون در نظر گرفتن منافعش خودداری کند. از طرفی دیگر، تلاش مسکو برای بازگرداندن مشروعیت از دست رفته اسد با شکست مواجه شد و کشورهای عربی در نتیجه فشار امریکا، روابط خود را با رژیم اسد برقرار نکردند. گذشته از آن، تلاشهای مسکو برای قانع کردن کشورهای اروپایی جهت تأمین منابع لازم برای بازسازی سوریه و همچنین طرح آن برای بازگرداندن پناهندگان به ویژه از کشورهای همسایه به جایی نرسید. پیام این عملیات به کشورهای اروپایی این است که کمک نکردن برای بازسازی سوریه، آنها را با موج جدید پناهجویان روبرو خواهد ساخت. پس ناکامی مسکو در تحقق طرح خود در سوریه باعث شد به سمت اعمال فشار نظامی روی آورد. در این میان ملاحظه می شود که حضور شبه نظامیان وابسته به ایران در این درگیری بسیار کمرنگ است. به نظر می رسد ایران نمی خواهد در این شرایط حساس خشم ترکیه را برانگیزد.

چالشهای اجرای مفاد توافق سوچی

از زمان انعقاد توافق سوچی، معلوم بود که اجرای مفاد آن با سختی های فراوانی روبرو خواهد شد. رژیم اسد از اواسط سپتامبر ۲۰۱۸ و تا پیش از حملات اخیر، صدها بار مفاد توافق را نقض کرده است. بر اساس گزارشها، طی این مدت، بیش از ۳۵۰ غیرنظامی بر اثر حملات رژیم اسد جان باختند و بیش از ۱۵۰ هزار نفر مجبور به ترک خانه های خود شدند. در واقع روسیه به تعهدات خود برای کاهش تنش وفادار نبوده و جلوی این حملات را نگرفته است. از طرفی دیگر، ترکیه عزم خود را برای اجرای مفاد این توافق به روسیه نشان داده است. درست است که آنکارا نتوانسته است به تمامی تعهدات خود در این توافق عمل کند، اما موفق شد گامهای مؤثری در این زمینه بردارد. از اواسط سپتامبر و تا قبل از افزایش تنش اخیر، و با وجود اینکه مناطق تحت کنترل مخالفان گاه و بیگاه مورد حملات هوایی و توپخانه ای رژیم اسد قرار می گرفت، هیچ حمله ای از این منطقه به مناطق تحت کنترل رژیم صورت نگرفت. عملکرد ترکیه در زمینه ایجاد منطقه عاری از تسلیحات سنگین تا حد زیادی موفقیت آمیز بود و جز بخش کوچکی از مناطق تماس و خط آتش، بقیه مناطق از تسلیحات سنگین تخلیه شد.

روسیه بر اساس تفسیر خود از توافق سوچی، خواهان انجام عملیات گشت زنی مشترک با ترکیه در منطقه حائل است، اما برخی گروه های مسلح حضور نیروهای روسیه در این منطقه را نپذیرفته اند. به علاوه، مسکو می خواهد علاوه بر بازگشایی مسیرهای مواصلاتی حلب- دمشق و حلب- لاذقیه، مسئولیت تأمین آن را همراه با ترکیه به عهده بگیرد. مخالفان اسد اگرچه با طرح بازگشایی این مسیرها مخالفتی ندارند، اما حضور گشتهای روسیه در قلب مناطق تحت کنترل خود را قبول ندارند.

اگرچه طرفین در توافق سوچی بر قصد خود برای مبارزه با تمامی اشکال تروریسم در سوریه تأکید کردند و با وجود آنکه آنکارا تحریر الشام را جزو گروه های تروریستی قلمداد می کند، اما به دلیل نگرانی از کشتار هزاران غیرنظامی با آن درگیر نشد و ترجیح داد به جای عملیات نظامی، از طریق فشار این گروه را به سمت اعتدال بکشاند و تا حد زیادی در این زمینه موفق شده است. روسیه از ترکیه انتظار دارد تحریر الشام را از بین ببرد، در حالی که خود با وجود اینکه حضور این گروه را دلیل عملیات اخیر قلمداد می کند، اما مواضع این گروه به ندرت مورد حملات جنگنده های روسیه قرار می گیرد. خودداری روسیه از حمله به مواضع تحریر الشام در ادلب و حملات شدید به مواضع گروه های میانه رو ارتش آزاد نشان می دهد که مسکو به دنبال تضعیف این گروه ها در برابر تحریر الشام و ابقای این گروه است تا بتواند از آن به عنوان بهانه ای برای حمله به منطقه استفاده کند.

تحولات میدانی و رهاورد عملیات

روسیه و رژیم اسد نه تنها منطقه عاری از تسلیحات سنگین بلكه تمامي منطقه کاهش تنش را هدف حملات خود قرار دادند. این عملیات که شدیدترین حملات از زمان انعقاد توافق سوچی به شمار می رود، به شمال و شمال غرب حماه و جنوب ادلب تمرکز دارد. هدف از عملیات، تخلیه آن مناطق از ساکنان و تسلط بر آنهاست. از این طریق مسکو می خواهد امنیت مناطق تحت کنترل رژیم در حماه و لاذقیه و به ویژه پایگاه هوایی اش در حمیمیم را تأمین کند. در صورت موفق شدن روسیه در تسلط بر شمال حماه و جنوب ادلب، در مرحله بعدی دامنه عملیات خود را به مناطق دیگری تا اتوبانهای بین المللی حلب-دمشق و حلب-لاذقیه گسترش خواهد داد.

بر اثر بمباران شدید، ارتش اسد و شبه نظامیان دفاع ملی توانستند چند شهرک در شمال حماه را از دست مخالفان خارج کنند و تلاش کردند دامنه مناطق بازپس گرفته شده را افزایش دهند. گروه های مخالف اما موفق شدند جلوی این پیشروی را بگیرند و چند بار حملات رژیم را دفع کرده اند. گروه تندروی تحریر الشام هم در واکنش به این حملات، با راکت به پایگاه هوایی ارتش روسیه در حمیمیم حمله کرد.

اوضاع غیرنظامیان ادلب که در زیر بمباران به سر می برند، در بدترین حالت خود قرار دارد. طبق معمول، مراکز غیرنظامی از جمله بهداشتی و آموزشی و خدماتی هدف حملات نیروی هوایی اسد و روسیه قرار گرفت. به گفته فرحان حق، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل، در این حملات هوایی ۱۸ بیمارستان و مرکز درمانی ادلب بمباران شده است. بر اساس گزارش شبکه حقوق بشر سوریه روز سه شنبه 7 مه، در فاصله 26 آوریل تا 7 مه، حد اقل 24 مدرسه در ادلب و حماه مورد حمله قرار گرفت و حدود ۲۵۰ هزار دانش آموز از ادامه تحصیل محروم ماندند. از زمان شروع عملیات تاکنون، حدود ۴۰۰ هزار نفر مجبور به ترک خانه و کاشانه خود در شمال حماه و جنوب ادلب شده که تعداد زیادی از آنها خود را به مناطق مرزی با ترکیه رسانده اند.

سخنان پایانی

چنانچه دامنه حملات رژیم اسد و روسیه به تمامی ادلب گسترش یابد، دیگر توافق سوچی و مذاکرات آستانه معنی نخواهد داشت. تلاش مسكو برای تسلط بر تمامی این استان اگرچه در مرحله کنونی بعید به نظر می رسد، اما بدون شک هدف نهایی روسیه بازپس گیری کل استان ادلب است، زیرا از نظر این کشور، بازپس گیری آن به معنای پایان "شورش" در سوریه است. در صورت تسلط رژیم اسد بر ادلب، نقش ترکیه در آینده سوریه تضعیف خواهد شد، نفوذ آن بر مخالفان کاهش خواهد یافت و امنیتش در معرض تهدید قرار خواهد گرفت، زیرا علاوه بر امکان سرازیر شدن صدها هزار پناهجوی سوری به ترکیه، مناطق شاخه زیتون و سپر فرات هم با خطر روبرو خواهند شد. ترکیه علاوه بر ادامه تلاش دیپلماتیک برای قانع و یا وادار کردن روسیه به توقف این حملات و با توجه به امکان ارسال مهمات جنگی و اسلحه به مخالفان میانه رو، توانایی جلوگیری از حملات گسترده به ادلب را دارد و روسیه و رژیم اسد باید این امر را بفهمند.

مقالات دیگر