به رغم اعلام پایان کار داعش از اواخر سال ٢٠١٨ از سوی گروه های مختلف و در رأس آنها بازیگرانی چون آمریکا و ایران که در صدد مشروعیت دادن به اقدامات نظامی خود در منطقه به بهانه مبارزه با داعش بوده اند، از آغاز سال ٢٠٢٠ به این سو در حملات این گروه به شیوه بزن و بگریز، افزایش چشمگیری مشاهده می شود.

عواملی چون فقدان اقتدار مرکزی در عراق و سوریه، تنش بین ایران و آمریکا در عراق و وجود اختلاف بین دولت مرکزی و اقلیم کردستان عراق، در فعال شدن مجدد گروه تروریستی داعش مؤثر بوده است. همچنین به نظر می رسد که تحولاتی نظیر خروج برخی از نیروهای ائتلاف از عراق با اعلام اتمام مبارزه با تروریسم و نیز پاندمی کرونا که در رأس موضوعات روز یک ماه اخیر جهان قرار دارد، زمینه تحرکات مجدد داعش را فراهم آورده است. به علاوه، اعتراضات مردمی دامنه‌ دار در عراق و عدم موفقیت در تشکیل دولت به رغم گذشت حدود شش ماه و اختلاف بین شاخه‌ های حشدالشعبی نیز در پدید آمدن شکاف امنیتی در این کشور و در نتیجه فعال شدن داعش تأثیر داشته است.

از سوی دیگر، همزمانی سر بر آوردن مجدد داعش با تشدید تنش بین آمریکا و ایران از ماه ژانویه سال جاری، نمی تواند تصادفی باشد. تقابل و تخاصم دو نیروی نظامی اصلی خارجی مستقر در عراق با یکدیگر به جای مبارزه با داعش، به همراه دادن فرصت تجدید قوا به این گروه تروریستی، می تواند زمینه حمایت مستقیم و یا غیر مستقیم کشورهای مذکور -همچنانکه پیشتر نیز شاهد نمونه‌ های آن بوده ‌ایم- از گروه های تروریستی را فراهم آورده و یا حداقل سبب به کارگیری "تاکتیک چشم پوشی" از سوی این کشورها شود. تلقی این دو کشور از یکدیگر به عنوان عنصر اصلی تهدید، می تواند زمینه قرار گرفتن داعش در درجه دوم اهمیت و یا در صورت لزوم، اتحاد تاکتیکی با گروه تروریستی را فراهم سازد. به دلیل تشکیل گروه های تروریستی از هسته ‌های مستقل، احیانا شاخه‌ های متفاوتی از یک گروه تروریستی ممکن است با سازمانهای اطلاعاتی متفاوت همکاری  کند. به همین دلیل، دول متخاصم ممکن است از گروه تروریستی و یا واحدهایی از آن به عنوان اهرمی برعلیه یکدیگر استفاده کنند.

خروج ارتش آمریکا از برخی از پایگاه ها به دلیل احتمال حمله شبه نظامیان تحت حمایت ایران و استقرار در پایگاه های مرکزی و نیز خروج برخی از گروه های حشدالشعبی از پایگاه های اصلی و سازماندهی نیروها در هسته‌ های کوچکتر به دلیل هراس از حملات آمریکا می تواند فضایی برای فعالیت داعش در میدان باز کند. از سوی دیگر، کاهش فعالیت حشدالشعبی به ویژه در بخشهای سنی نشین که از نظارت دولتی کمتری برخوردار است، می تواند بر تحرکات داعش در این مناطق بیفزاید. همچنین هر دو کشور ایران و آمریکا برای نشان دادن ضرورت حضورشان در عراق از قدرتگیری نسبی داعش سود می برند. چراکه این وضعیت می تواند فرایند دموکراسی خواهی مردم عراق را به تعویق اندازد و یا با افزایش وابستگی به قدرتهای خارجی و کاهش اعتراضات همراه باشد. در این میان، نارسایی ها در بازسازی مناطق آزاد شده از اشغال داعش به دلیل مسائل داخلی و خارجی، کاهش قیمت نفت و مشکلات اقتصادی سبب جان گرفتن ادبیات مظلوم نمایی داعش شده و زمینه پیوستن افراد جدید به این گروه را فراهم می سازد.

با نگاهی به کارنامه فعالیتهای چند ماه اخیر گروه تروریستی داعش مواردی چند جلب نظر می کند. به عنوان مثال، اکثر حملات هم در عراق و هم در سوریه در مناطق مورد مناقشه بین حکومتهای مرکزی و گروه های کرد صورت گرفته است. از این موضوع نیز چنین بر می آید که داعش می تواند از کلیه اختلافات موجود به نفع خود استفاده کرده و به موازات افزایش تنش بین بازیگران صحنه سیاست، فعالیتهای میدانی خود را تقویت کند.

در سوریه نیز تلفات سنگین رژیم در پی حملات اخیر داعش و ناتوانی نیروهای وابسته به رژیم در امر مبارزه با آن به دلیل عدم استقرار در یک موضع ثابت جلب نظر می کند. در این وضعیت، برای رژیم، پشتیبانی و بمباران نیروی هوایی روسیه در خلال یورشهای کوتاه مدت داعش، نسبت به عکس العمل کند و سنگین نیروی زمینی اهمیت بیشتری می یابد. از سوی دیگر، وقوع اکثر حملات در منطقه حائل بین رژیم و نیروهای "قسد" نشان می دهد که هر دو طرف هنوز به طور کامل از استفاده از برگ داعش دست نکشیده ‌اند. همچنین گفته می شود که تأثیر پاندمی کرونا بر هسته ‌های داعش که به صورت پراکنده در نواحی بیابانی به سر می برند، بر خلاف نیروهای رژیم مستقر در پادگانها و یا شبه نظامیان قسد بسیار کمتر بوده و این نیز برای این گروه ترویستی یک امتیاز به شمار می رود.

در نهایت تنش بین آمریکا و ایران در عراق و ابهامات موجود در روند گذر سیاسی در سوریه، سبب افزایش بی ثباتی حاکم بر منطقه و فراهم آمدن زمینه فعالیت گروه های تروریستی نظیر پ.‌ک.ک. و داعش شده است. اگرچه در نتیجه تلاشهای مهم ائتلاف بین ‌الملل در مبارزه با داعش، برخلاف آنچه که در خصوص پ‌.ک.ک. صورت می گیرد، این گروه تروریستی تا حد زیادی کارایی خود را از دست داده، ولی در صورت عدم برقراری ثبات و تأمین رفاه منطقه ‌ای در کوتاه مدت، قدرت ‌گیری این گونه گروه های تروریستی با استفاده از موج جدید نارضایتی ها، چندان دور از انتظار نیست. درگیری مستقیم آمریکا و ایران در منطقه تحولی خواهد بود که کار گروه های تروریستی با پتانسیل تغییر فوری صف مبارزه همانند داعش را آسانتر خواهد کرد.

این مقاله بار نخست در تاریخ ٢٢ آوریل ٢٠٢٠ در وبسایت فارسی صدا و سیمای ترکیه (TRT) منتشر شده است.
https://www.trt.net.tr/persian/brnmh-h/2020/04/22/nghy-bh-dlyl-fzysh-hmlt-d-sh-dr-mntqh-1403571