عملیات سنجار، پ.ک.ک. و شبه نظامیان مورد حمایت ایران

عملیات سنجار، پ.ک.ک. و شبه نظامیان مورد حمایت ایران
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

عملیات پنجه عقاب ٢ که در تاریخ ٢٢ بهمن ١٣٩٩ برعلیه اهداف پ.ک.ک. در منطقه گارا در شمال عراق آغاز شد، با آنکه چهار رو بعد به پایان رسید، اما تأثیرات و بازتابهایش هنوز در صدر اخبار منطقه قرار دارد. این عملیات تأثیراتی متفاوت از دیگر عملیاتهای انجام شده در منطقه داشت و دلیل اصلی آن انتظاراتی بود که در حوزه عراق ایجاد کرد. این نگرش که عملیات اخیر برخلاف دیگر عملیاتها، پیش درآمد عملیات سنجار است، باعث شد که توجه به آن نیز در بالاترین سطح باشد.

عملیات پنجه عقاب ٢ که بازیگران مختلفی در منطقه پیگیر آن بودند، در سطح عراق و بیش از همه، مورد توجه و نگرانی دو بازیگر مهمی قرار گرفت. بازیگران مورد بحث عبارت بودند از پ.ک.ک./یگانهای مدافع سنجار (ی. ب. ش.) و برخی گروه های شبه نظامی مورد حمایت ایران حاضر در ساختار حشد شعبی. این بازیگران بیش از همه بر این باورند که عملیات پنجه عقاب ٢ مقدمه عملیات احتمالی سنجار است. در حالی که این وضعیت باعث نگرانی شدید بازیگران مذکور گردیده، اظهارات تهدیدآمیزی از سوی بازیگران مستقر در منطقه سنجار برعلیه ترکیه مطرح شد. در این چارچوب، اظهاراتی که از سوی سازمان بدر و جنبش نجبا، از گروه های شبه نظامی مورد حمایت ایران در عراق مطرح شد، مورد توجه قرار گرفت. بر اساس این اظهارات، این گروه ها در مقابل عملیات احتمالی ترکیه در سنجار مقاومت نشان داده و این کشور را مورد هدف قرار خواهند داد. به موازات این امر، اعزام نیروهای کمکی از سوی حشد شعبی به منطقه سنجار نیز ابعاد نگرانی ناشی از تصور عملیات علیه سنجار را نشان داد. این وضعیت امکان همکاری میان پ.ک.ک./ی.ب.ش. و شبه نظامیان مورد حمایت ایران برعلیه ترکیه را مطرح می سازد.

پ.ک.ک./ ی.ب.ش و شبه نظامیان تحت حمایت ایران در عراق: شباهتهای ساختاری و احتمال همکاری

احتمال انجام عملیات در سنجار توسط ترکیه و فضایی که به دنبال آن احتمال به وجود آمد، بیشترین واکنشها را از سوی پ.ک.ک./ی.ب.ش. و شبه نظامیان مورد حمایت ایران در پی داشت. برای آن دسته از بازیگرانی که کنترل میدانی را در منطقه سنجار در دست دارند، عملیات نظامی ترکیه در سنجار به معنای پایان تأثیرگذاری و حضور آنها در این منطقه است. این وضعیت بازیگران مذکور را به سمت یک همکاری سوق می دهد. زمینه های همکاری میان این بازیگران را می توان از چند زاویه مختلف مورد بررسی قرار داد.

قبل از هر چیز، لازم است بر مشابهتهای بازیگران مورد نظر تمرکز کنیم. اصلی ترین وجه تشابه میان پ.ک.ک./ی.ب.ش. و شبه نظامیان مورد حمایت ایران، دلایل وجودی و ادعاهای مشروعیت آنهاست. دلایل وجودی و ادعای مشروعیت هم پ.ک.ک./ی.ب.ش. و هم شبه نظامیان تحت حمایت ایران، در جمله «محافظت از جامعه عراق در برابر تروریسم داعشی» خلاصه می شود. این تشابه که در زمینه ادعای مشروعیت، خود را نشان می دهد، فراتر از این ادعا و در پس زمینه آن نیز دیده می شود. پ.ک.ک./ی.ب.ش. خود را مأمور محافظت از مردم ایزدی مقیم عراق در برابر حملات داعش می داند. حال آنکه اگر سازمان تروریستی پ.ک.ک. را از منظر استراتژی آن مورد بررسی قرار دهیم، می توانیم دریابیم که پ.ک.ک./ی.ب.ش. ساختاری است که از سالهای قبل طراحی شده است.

در چهارمین کنگره پ.ک.ک در سال ١٩٩٠، مردم ایزدی برای اولین بار در راستای گفتمان و اهداف سازمانی مورد تأکید قرار گرفتند و در پنجمین کنگره در سال ١٩٩٥ نیز به عنوان شاخه ای از سازمان ذکر شدند. در آن کنگره، شاخه ای به نام «اتحادیه میهنی ایزدیان کردستان» برجسته سازی می شود و همچنین تصمیمات و توصیه هایی برای بسیج مردم ایزدی در عراق توسط این گروهک ارائه می گردد. از طرف دیگر، هنگامی که گروه های شبه نظامی مورد حمایت ایران در عراق در این چارچوب ارزیابی می شوند، واقعیتی فراتر از گفتمان و ادعای «دفاع از مردم عراق در برابر داعش» خود را نشان می دهد. با نگاهی به گروه های شبه نظامی که برخی از آنها امروزه، بدنه اصلی حشد شعبی را تشکیل می دهند، مشخص می شود که بخش قابل توجهی از این گروه ها سالها به عنوان نیروهای سیاسی نیابتی ایران در عراق فعالیت می کردند. این تصویر اولین وجه تشابه و اشتراک بین پ.ک.ک./ی.ب.ش و شبه نظامیان مورد حمایت ایران را نشان می دهد.

دومین وجه مهم تشابه بین پ.ک.ک./ی.ب.ش. و شبه نظامیان مورد حمایت ایران، معادله مأموریت محافظت در برابر تهدید و تحکیم سیاسی است. این ساختارها با نسبت دادن دفاع و محافظت از مردم در برابر تهدید داعش به خود به عنوان یک مأموریت، بعد پس از مرتفع شدن تهدید مزبور، وارد فرآیند تحکیم سیاسی شدند. در طی این روند، پ.ک.ک./ی.ب.ش. ساختاری به نام «مجلس خودمختار دموکراتیک سنجار» در منطقه سنجار تشکیل داد و شبه نظامیان مورد حمایت ایران نیز در درون حشد شعبی دارای جایگاه قدرت رسمی شدند و از طریق ساختار سیاسی و احزاب، وارد معادلات سیاسی شدند.

ابتکاراتی برای ادغام پ.ک.ک./ی.ب.ش. در ساختار حشد شعبی پس از تفاهم سنجار، موضع گیری ها در برابر عملیاتهای ترکیه برعلیه موجودیت پ.ک.ک. در شمال عراق و مشکلات موجود میان دولت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کرد عراق، این زمینه ها را گسترش می دهند. از این رو، در صورت انجام احتمالی عملیات سنجار، امکان همراهی پ.ک.ک./ی.ب.ش. و شبه نظامیان مورد حمایت ایران که دارای شباهتهای گسترده و زمینه های همکاری هستند، وجود دارد. تاکتیک «جبهه متحد» که گروهک تروریستی پ.ک.ک. آن را به عنوان یک تاکتیک سازمانی پذیرفته است و نیز تمایل این گروهک به برقراری هم پیمانی های عمل گرایانه از یک سو و انگیزه های شبه نظامیان مورد حمایت ایران با هدف «حفظ موجودیت» و کسب اعتبار و مشروعیت جدید از طریق موضع گیری برعلیه ترکیه از سوی دیگر، خطوط اصلی و بالقوه این همکاری را واضحتر می سازند. در این مرحله، تأثیر و نفوذ ایران به عنوان یک بازیگر تعیین کننده، از اهمیت زیادی برخوردار است.

تأثیرگذاری ایران 

تأثیر ایران بر معادلات سیاسی در عراق طی سالهای اخیر، بر کسی پوشیده نیست. ایران که از طریق گروه های شبه نظامی، امکانی برای تأثیرگذاری در ساختار سیاسی و نظامی عراق به دست آورده، در رقابت منطقه ای خود با ایالات متحده آمریکا نیز، این کشور را به یک میدان رقابت تبدیل کرد. عملیات ترکیه برعلیه پ.ک.ک در عراق و احتمال انجام عملیات سنجار، اهمیت این منطقه را از نظر ایران بیش از پیش ساخت. زیرا عراق از نظر ایران برای تماس با پ.ک.ک و گروه های شبه نظامی دارای یک موقعیت جغرافیایی مرکزی است.

از نگاه ایران، حضور پ.ک.ک. و گروه های شبه نظامی در سراسر عراق و به ویژه در منطقه سنجار دارای اهمیت بسیار بالایی است. ایران که توانسته از طریق گروه های شبه نظامی، نفوذ خود را در عراق حفظ کند، در عین حال می تواند از پ.ک.ک. نیز به عنوان ابزاری در این چارچوب استفاده نماید. برخلاف تصور عمومی، ایران پ.ک.ک. را تنها به عنوان برگ برنده ای برعلیه ترکیه نمی شناسد؛ بلکه در عین حال، می تواند از این گروهک تروریستی به عنوان ابزاری در عراق، به ویژه در مورد حکومت اقلیم کرد عراق استفاده کند. از این نظر، در اعتراضات مردمی که در ٨ دسامبر سال ٢٠٢٠ در مناطق حکومت اقلیم کرد عراق به وقوع پیوست، ادعاهایی مبنی بر ورود ایران به این روند از طریق عوامل پ.ک.ک. و گروه های شبه نظامی جلب توجه کرد. در این روند، حملات به ساختمانهای حزب دموکرات کردستان (ک.د.پ.) که در هدف گروه های پ.ک.ک. و شبه نظامیان قرار دارد، این ادعاها را قوت بخشید.

در این چارچوب می توان گفت که موضع ایران در رابطه با عملیات ترکیه در سنجار دارای تأثیر بسیاری خواهد بود. چنانچه ایران که پ.ک.ک. و شبه نظامیان را به عنوان بازیگران ابزاری می بیند، علیه عملیات نظامی احتمالی ترکیه موضع گیری کند، احتمال همکاری میان پ.ک.ک. و شبه نظامیان افزایش خواهد یافت. با توجه به ارزشی که پ.ک.ک. و گروه های شبه نظامی برای ایران دارند، این وضعیت به عنوان یک احتمال قوی پیش روی ماست. در عین حال، تنها گزینه نجات پیش روی پ.ک.ک. که در میدان عراق بسیار در تنگنا قرار گرفته، همکاری با ایران است. از سوی دیگر، در صورتی که موضع گیری ایران به شکل همکاری با ترکیه باشد، در آن صورت این امکان وجود خواهد داشت که گروه های شبه نظامی تحت کنترل درآیند و پ.ک.ک. بی دفاع بماند.


این مقاله برای نخستین بار در تاریخ ١٩ فوریه ٢٠٢١ در خبرگزاری آناتولی منتشر شده است.
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/sincar-operasyonu-pkk-ybs-ve-iran-destekli-milisler/2150293

مقالات دیگر