اوضاع ایران در سال جدید بهتر می شود؟

اوضاع ایران در سال جدید بهتر می شود؟
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

ایران چند روز پیش یکی از سخت ترین سالها پس از تأسیس جمهوری اسلامی را پشت سر گذاشت. هرچند که در سالهای اخیر با مشکلات و چالشهای بسیاری روبرو بود، اما بحرانها پس از تشدید تحریمهای ایالات متحده، شیوع پاندمی کرونا و قرار گرفتن در آستانه درگیری نظامی با ایالات متحده در سال گذشته به اوج خود رسید. به علاوه، شکاف بین مردم و حاکمیت بیش از پیش افزایش یافت. اوضاع اما در سال جدید چگونه خواهد بود؟

از نظر اقتصادی 

سال گذشته یکی از سخت ترین سالها در تاریخ جمهوری اسلامی از نظر اقتصادی بود. حسن روحانی ضمن اذعان به این امر، اظهار داشت که سال ۱۳۹۹ از نظر درآمدهای نفتی بدترین سال در ۶۰ سال گذشته بود. تحریمهای ایالات متحده، سالانه جمهوری اسلامی را از ۵۰ میلیار دلار درآمد نفتی محروم کرد. این تحریمها باعث شد حداقل ۴۵ میلیارد دلار پول ایران در بانکهای "کشورهای دوست" بلوکه شود. کاهش قیمت نفت و شیوع کرونا اثرات فاجعه باری بر اقتصاد این کشور بر جای گذاشته است. 

علاوه بر تحریم و پاندمی، عواملی مانند فساد سیستماتیک، ناکارآمدی، فقدان شفافیت، سوء مدیریت و رانت منجر به افزایش بی سابقه نرخ تورم و بیکاری و کاهش چشمگیر قدرت خرید شده است. در نتیجه این امر شاهد رکود بی نظیر و تعطیلی هزاران کارخانه و واحد تولیدی بوده ایم. همین امر باعث برگزاری صدها تجمع اعتراضی در شهرهای مختلف شده است.

از لحاظ سیاسی و امنیتی 

اعتماد مردم به حاکمیت در سال ۱۳۹۹ به دلایل متعددی تضعیف شده است از جمله: عدم تحقق وعده های روحانی، فاش شدن تلاش نظام برای پنهان نگه داشتن سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی توسط سپاه، فاش شدن میزان خشونت اعمال شده برای سرکوب اعتراضات دی ماه ۱۳۹۸. نتیجه این کاهش اعتماد در حضور کمرنگ مردم در انتخابات مجلس به وضوح مشاهده شد. مجلس جدید با اکثریت مطلق اصولگرایان بر سر کار آمد و همانطور که پیش بینی می شد، اختلافات بین مجلس و دولت از همان روزهای اولیه آغاز شد. این اختلافات در حدی بود که نمایندگان مجلس تلاش کردند روحانی را استیضاح و عزل کنند هرچند که این تلاشها با دستورات رهبر متوقف ماند. گذشته از آن، مجلس علیرغم اعتراض دولت، قانونی را به نام "اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از حقوق ملت ایران" تصویب کرد که دولت را موظف می کند در صورت لغو نشدن تحریمها، تعهدات خود را طبق برجام کنار بگذارد. 

ماه های اخیر ریاست جمهوری ترامپ با تشدید تنش میان ایالات متحده و اسرائیل از یک طرف و ایران از طرفی دیگر همراه بود تا جایی که برخی بر این عقیده شدند که رویارویی –هرچند محدود- تقریبا اجتناب ناپذیر است. وضع تحریمهای بیشتر، تلاش برای جلوگیری از انتقال نفت ایران به ونزوئلا، وقوع چندین آتش سوزی و انفجار در تأسیسات حساس ایرانی از جمله تأسیسات هسته ای نطنز، ترور محسن فخری زاده یکی از چهره های هسته ای و موشکی ایران، تشدید حملات اسرائیل به مواضع سپاه و نیروهای نیابتی در سوریه و اعزام کشتی های جنگی به خلیج توسط ایالات متحده، برخی از موارد تنش فزاینده در سال گذشته بود. 

با شکست ترامپ در انتخابات و روی کار آمدن بایدن، جمهوری اسلامی نفس راحتی کشید، اما امیدها برای لغو تحریمها و بازگشت ایالات متحده به برجام رنگ باخت. دولت جدید ایالات متحده هرچند که سیگنالهای مثبتی برای تهران ارسال کرد، اما جمهوری اسلامی آن را برای بازگشت به تعهدات برجامی خود ناکافی شمرد. با گذشت بیش از دو ماه از ریاست جمهوری بایدن، هر دو طرف اصرار دارند که طرف مقابل باید گام نخست را در جهت بازگشت به توافق هسته ای بردارد.
چند ماه است که جمهوری اسلامی خود سطح تنش را بالا برده و در تلاش است از طریق برخی اقدامات مخاطره آمیز، دولت آمریکا را تحت فشار قرار دهد؛ اقداماتی از قبیل توقف اجرای پروتکل الحاقی، اعلام امکان افزایش سطح غنی سازی اورانیوم به ۶۰ درصد در صورت نیاز توسط خامنه ای، تشدید حملات علیه نیروهای آمریکایی در عراق توسط نیروهای شبه نظامی وابسته، هدف قرار دادن مواضع حساس عربستان سعودی توسط حوثی ها و رونمایی از شهرهای موشکی زیرزمینی در سواحل خلیج. امضای سند همکاری جامع بین تهران و پکن چند روز پس از آغاز سال جدید را می توان در همین راستا ارزیابی کرد. 

نقشه راه سال جدید 

طبق معمول، علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی به مناسبت سال نو سخنرانی ایراد کرد. سخنرانی نوروزی او خط مشی مرحله پیش رو را مشخص کرد. یکی از محورهای اصلی این سخنرانی انتخابات ریاست جمهوری در خردادماه آینده است. او ویژگی های چندگانه ای را برای رئیس جمهور آینده برشمرد و به نوعی تکلیف انتخابات را مشخص کرد. این ویژگی ها عبارتند از: دارای مدیریت و کفایت، با ایمان، عدالت خواه و ضد فساد، عملکرد انقلابی و جهادی، اعتقاد به توانمندی های داخل، اعتقاد به جوانان، مردمی و امیدوار. 

خامنه ای با بیان اینکه رئیس جمهور مهمترین و مؤثرترین مدیر کشور است، از کسانی انتقاد کرد که از اختیارات محدود رئیس جمهور سخن می گویند. سخن در این باره از نظر او، خلاف واقع و از روی بی مسئولیتی یا بی اطلاعی یا غرض ورزی است. هدف از این اظهارات عبارت است از: ۱- تشویق مردم به حضور در پای صندوقهای رأی به ویژه بعد از بروز نشانه هایی جدی از احتمال حضور ضعیف مردم در انتخابات، ۲- رد ادعای بی اهمیت و تشریفاتی بودن جایگاه ریاست جمهوری در حضور رهبری. اظهارات وی درباره تلاش آمریکا و اسرائیل برای تأثیرگذاری در انتخابات از طریق دلسرد کردن مردم و تشویق آنان به عدم شرکت در انتخابات، نشانگر نگرانی او از کاهش شدید میزان مشارکت در انتخابات است. 

از طرفی دیگر، کمتر از سه ماه از اظهارات وی مبنی بر اینکه در صورت امکان، نباید حتی یک ساعت در رفع تحریمها تأخیر کرد، و پس از اینکه امیدها به بازگشت بایدن به برجام کاهش یافت، خامنه ای اظهار داشت که برای مذاکره با آمریکا و رفع تحریم عجله نباید کرد. او با تأکید بر اینکه هیچ تغییری در سیاست کشورش نسبت به برجام وجود ندارد، افزود "آمریکا باید تحریمها را لغو کند و پس از آن، ایران راستی آزمایی خواهد کرد و پس از آن، به تعهدات برجامی بازخواهیم گشت". رهبر جمهوری اسلامی از رئیس جمهور بعدی خواست که برنامه های اقتصادی اش را با فرض بقای تحریمها تنظیم کند. پرواضح است که او نمی خواهد در زمان دولت فعلی مذاکراتی با آمریکا صورت بگیرد و موفقیتی به نام این دولت ثبت شود. دولتی که تمام تلاش خود را برای لغو تحریمها پیش از انتخابات ریاست جمهوری به کار بسته است. به علاوه، به نظر می رسد خامنه ای روی سند همکاری با چین حساب می کند. 

پس از امضای این سند، سران فرانسه، آلمان و روسیه توافق کردند برای بازگرداندن ایران به تعهدات خود در برجام به صورت هماهنگ تلاش کنند و انتظار می رود چین به این تلاشها بپیوندد. در روزهای اخیر هم شاهد بلندتر شدن صدای طرفداران بازگشت آمریکا به برجام در ایالات متحده بوده ایم. با این وجود، بعید است حداقل در سه ماه آینده اقدامات مؤثری برای بازگشت به برجام و رفع تحریمها صورت بگیرد. 

پس از انتخابات پیش رو، جمهوری اسلامی در یک دوراهی قرار خواهد گرفت: یا بازگشت به توافق هسته ای اصلاح شده و پذیرش مذاکره بر سر پرونده موشکی و نفوذ منطقه ای، و یا تحمل فشارهای اقتصادی و تحریم و عدم استفاده مطلوب از سند همکاری جامع با چین. درست است که جمهوری اسلامی از سند مذکور در صورت اجرا، فایده خواهد برد، اما انتظار نمی رود در آینده نزدیک اثری پررنگ بر اقتصاد این کشور داشته باشد. 

بحران جمهوری اسلامی تنها به مشکلات اقتصادی خلاصه نمی شود. ابعاد این بحران بسی فراتر و خطرناک تر از مسایل اقتصادی است. جمهوری اسلامی به اصلاحات ساختاری نیاز مبرم دارد. نامه بیش از صد فعال سیاسی و مدنی ایرانی از داخل کشور به دبیرکل سازمان ملل در آغاز سال جدید و درخواست حمایت این نهاد بین المللی از برگزاری همه پرسی ملی در ایران، با نظارت شورای امنیت سازمان ملل "برای گذار خشونت پرهیز به سوی یک حکومت سکولار و دموکراتیک" از شکاف فزاینده بین حاکمیت و طیف وسیعی از مردمی حکایت دارد که امیدشان به اصلاح اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور را کاملا از دست داده اند.


این یادداشت بار نخست روز ۱ آوریل ۲۰۲۱ در وبسایت شبکه (تی آر تی عربی) منتشر شده است. 

https://buff.ly/3fxpgft

مقالات دیگر