اعتراضات جنوب عراق، نقطه عطف در تاریخ معاصر کشور

اعتراضات جنوب عراق، نقطه عطف در تاریخ معاصر کشور
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.
کارشناس ارشد مشتاق الحلو

موج اخير اعتراضات مردم جنوب عراق به ویژه استان بصره عليه فساد و به دلیل قطعی برق در اوج گرما با کشته شدن یک جوان روز هشتم ژوئیه اوج گرفت و به دیگر شهرها کشیده شد. از آن روز نخست وزیر و چند هیئت دولتی به این شهر رفتند و وعده های بسیاری دادند، اما در عمل چیزی تحقق نیافته است.

مردم بصره علاوه بر قطعی برق، با مشکلات زیادی از جمله بیکاری، تبعیض، کمبود خدمات اساسی و از همه مهمتر آب آشامیدنی دست و پنجه نرم می کنند. در اثر کاهش حجم آب و پایین رفتن سطح آن، آب شور خلیج وارد شط العرب و شهر بصره شد و زندگی تمامی جانداران را مورد تهدید قرار داد. بعدا آب شهر به میکروبی شناخته نشده آلوده شد که در اثر آن، طبق آمار رسمی ٢٠ هزار نفر در بیمارستانها بستری شدند.

اعتراضات طی دو ماه اخیر هیچ گاه متوقف نشد و جوانان بصره همیشه تلاش داشتند تا اماکن تحصن دایمی برای خود بر پا کنند، ولی نیروهای امنیتی این اماکن را تخریب می کرد.

جوانان ناامید از دست حکومت، منتظر تشکیل کابینه جدید بعد از انتخابات پارلمانی ١٢ مه بودند. پس از کش و قوسهای بسیاری، سرانجام روز سه سپتامبر پارلمان تشکیل جلسه داد و می بایست ائتلاف بزرگتر را معرفی کند، ولی ائتلاف "مالکی و هادی عامری" جناح پیرو ایران که نتوانسته بود اکثریت را به دست آورد، بر سر تعریف ائتلاف بزرگتر اعتراض کرده و با ترک جلسه، خواستار پرسش از دادگاه فدرال در این خصوص شد. کردها نیز میان خود سر کاندید ریاست جمهوری اختلاف داشتند و برای حل اختلاف خود، به فرصت نیاز داشتند. به این دلیل، آنها نیز جلسه را ترک کردند. برخی نمایندگان سنی که با "مالکی و عامری" ائتلاف کرده بودند، به اینان هم پیوستند و بدین ترتیب جلسه از حد نصاب افتاد. جلسه ای که به روز بعد موکول شد، باز هم به حد نصاب نرسید. بر خلاف مقررات قانون اساسی که در اولین جلسه باید رئیس پارلمان و معاونان وی انتخاب شوند، جلسه بعدی به پانزدهم سپتامبر موکول شد.

همین که ناکامی مجلس در تشکیل جلسه به دلیل عدم حضور نمایندگان اعلام شد، جوانان و بیشتر نوجوانان راهی خیابانهای بصره شدند و شمار آنها حدود ٢٠ هزار نفر برآورد شد. تظاهراتی که همانند دو ماه گذشته کاملا مسالمت آمیز بود، فساد را هدف قرار داد. طی چند ساعت حدود ١٠ نفر جان خود را از دست دادند و ده ها نفر نیز زخمی شدند. عامل قتل این افراد دقیقا مشخص نیست. به احتمال زیاد، برخی را نیروهای امنیتی کشتند، اما ادعا می شود که تک تیراندازانی در بعضی ساختمانها مخفی شده بودند و مردم را مورد هدف قرار می دادند. در پی این اعمال خشونت، موج آتش سوزی ها آغاز شد.

اماکن مورد هدف آتش سوزی

می توان اماکن این آتش سوزی ها را به سه نوع تقسیم کرد که در سه مرحله پشت سر هم انجام گرفت: در مرحله اول كه شب سه شنبه، چهارم سپتامبر آغاز شد، برخی سازمانها و نهادهای دولتی به آتش کشیده شد.

مرحله دوم که حدود سه روز به طول کشید، دفاتر احزاب نزدیک به ایران از قبیل حشد شعبی، بدر، حزب الدعوه، عصائب الحق، مجلس اعلا، تیار الحکمه، حزب فضیلت، و همچنین خانه ها و دفاتر چند نفر از مسؤولین وابسته به ایران و ساختمان چند شبکه تلویزیونی و سرانجام کنسولگری ایران را در برگرفت. مرحله سوم که پس از آتش زدن کنسولگری ایران آغاز شد، ٢ دبیرستان و ٢ بیمارستان عمومی و یک حوزه علمیه را هدف قرار داد.

نیروهای تخریبی کیستند؟

به نظر می رسد خشونت اعمال شده علیه اعتراضات مسالمت آمیز، همه از طرف نیروهای امنیتی نبود، بلکه برخی گروه های مسلح می خواستند با این کار شانس عبادی برای بقا در قدرت را از بین ببرند. به علاوه، مرحله اول آتش سوزی ها، غالبا از درون ساختمانها و از اتاقهای آرشیو و اسناد آغاز شده بود. برخی فیلمها نیز نشان می دهد که نقطه آغاز آتش از طرف تجمع مردم نبود. بر اساس این تحلیل، عبادی خود به نیروهای امنیتی دستور داد که با جوانان خشمگین برخورد نکنند و به آنان اجازه دهند با احزاب و گروه های مخالفش تسویه حساب نمایند.

البته ممکن است خود جوانان هم ادارات دولتی را آتش زده باشند. چراکه این اماکن از نظر آنها، از یک مکان عمومی و اموال ملی به سمبلی برای دستگاه فساد تبدیل شده است و دفاتر احزاب هم پایگاه هایی برای غارتگرانی است که نان شب آنها را به نفع دیگر کشورها می قاپند.

آتش زدن کنسولگری ایران هم غیر منتظره نبود. جوانان بصره به این نتیجه رسیدند که ایران به آنها خیانت و ١٥ سال منابع و سرمایه آنها را غارت کرده و در مقابل جنگ داخلی، بمب گذاری و مواد مخدر به آنها بخشید. آنها تمامی احزاب فاسد را ارمغان ایران برای عراق می دانند.

موج سوم آتش سوزی ها که زیربنای شهر را هدف قرار داد، می تواند به این دلایل صورت گرفته باشد: از بین بردن باقی مانده زیرساختهای شهر برای انتقام گرفتن از مردم؛ بدنام کردن معترضان؛ ایجاد بهانه برای دستگیری، اعتراف گیری به شکل دلخواه و سپس از بین بردن معترضان.

به اين دلیل تمامی کمیته های هماهنگ کننده و بسیاری از شیوخ عشایر در همان شب، جوانان را به لغو راهپیمایی ها دعوت کردند تا بهانه ای برای اعمال تخریبی نگردد.

بر اساس آمار رسمی، شمار کشته شدگان این حوادث ١٨ و زخمی ها ٧٤ نفر و حجم خسارتهاى مالی نزديک به ٢٠٠ میلیون دلار برآورد شده است.

چه کسی پشت این جوانان بود؟

طبق معمول، رسانه های وابسته به جمهوری اسلامی ایران سعی کردند این حوادث را به آمریکا و عربستان سعودی نسبت دهند و جوانان را به آتش زدن کنسولگری آمریکا، سعودی و ترکیه تشویق کردند. اما در حقیقت نیروی محرک معترضان، چیزی به جز یأس و ناامیدی نسبت به آینده نبود. گروه سنی معترضان حدود بیست سال است، یعنی فرزندان دوره نوین عراق. اين نسل ايدئولوژیهای چپ و راست و اسلامی را نخوانده و عقلشان طبق آن ادبیات قالب بندی نشده است. برای این نسل تاریخ حزب بعث یا حزب الدعوه و یا انقلاب خمینی مفهومی ندارد. نه ترس از "صدام حسین" را آزموده و نه به خطوط قرمز پدرانشان اعتقاد دارند. اینان بیش از آنکه به گذشته اهمیت بدهند، چشم به آینده دارند. هیچ راهی برای آرام کردن آنان جز تحقق خواسته هایشان نیست. این نسل مرگ را شبیه یک بازی پلی استیشن می بیند. برای همین با خنده از جلوی تیرهای مستقیم می دود. هیچ کس نمی تواند آنها را بترساند یا ساکت کند. حتی خانواده های آنها توانایی کنترل آنها را ندارند. تا به امروز قانع شده بودند که باید صبر کرد و فرصت داد، ولی دیگر طاقت آنها به سر رسیده است.

ویژگی های اعتراضات کنونی

اين قیام می تواند سرآغاز نقطه تحول جدیدی در تاریخ معاصر عراق باشد و به نظر می رسد به فراموشی سپرده نخواهد شد. تعداد آثار هنری و علمی اعم از سرود، آهنگ، شعر، نقاشی و مقاله که طی همین چند روز در مورد آن تولید شد، به خوبی این امر را نشان می دهد.

مهمترین ویژگی این اعتراضات مردمی نداشتن رهبری مشخص است. هیچ کس معترضان را تحریک نکرد تا بتواند آنها را بنشاند. معترضان هیچ رویکرد دینی یا سیاسی ندارند، و اعتراض کاملا خودجوش به تمامیت نظام و فراگیر شدن فساد است.

دستاوردهای اعتراضات

١. نمایندگان بصره در پارلمان (٢٥ نفر) با تشکیل یک فراکسیون، اعلام کردند چنانچه نامزد نخست وزیری برنامه خاص خود را برای عمران بصره اعلام ننماید، صرف نظر از مواضع احزاب متبوعه، به وی رأی نخواهند داد. این رویداد بی سابقه است و ممکن است به شهرهای دیگر هم سرایت کند.

٢. پارلمان برای بررسی اوضاع بصره با حضور نخست وزیر این کشور، حیدر عبادی و تمامی اعضای کابینه تشکیل جلسه داد. استاندار بصره در این جلسه علنی، تمامی کابینه را به شدت به چالش کشاند به طوری که طرفداران صدر که متحد عبادی بودند، به همراه دیگر احزاب خواستار استعفای نخست وزیر شدند.

٣. نزدیکان آیت الله سیستانی اعلام کردند که چنانچه یکی از سیاستمدارانی که در سالهای گذشته پست مهمی در حکومت داشتند، نخست وزیر شود، مرجعیت دفتر خود را به روی او خواهد بست. این خبر آب پاکی بر دست عبادی و مالکی و هادی عامری ریخت و همه را در تکاپوی یافتن فردی جدید انداخت.

 ٤. کشورهای همسایه و جهانیان دیدند که با یک راهپیمایی مسالمت آمیز تمامی ارکان گروه های وابسته به خارج لرزید. از اینرو انتظار می رود این کشورها به اراده ملت عراق توجه بیشتری نشان دهند. برخی از سیاستمداران عراقی از دیدار قاسم سلیمانی با «برت مک گورک» فرستاده ویژه ترامپ به عراق پس از این رویدادها خبر دادند، چون هر دو طرف احساس کردند دستاوردهای خود در عراق را از دست خواهند داد. در چنین شرایطی نخست وزیر، از شخصیتهایی که در سالهای اخیر پست کلیدی نداشتند و در عین حال به هر دو طرف آمریکایی و ایرانی نزدیک باشد، انتخاب خواهد شد.

٥. اگرچه تبلیغات می تواند تا یک زمانی مسایل را وارونه جلوه دهد، اما سرانجام حقیقت روشن خواهد شد. رسانه های وابسته به ایران سرشکسته از میدان خارج می شوند.

البته مرحله بسیار سختی پیش رو خواهد بود. گروه های شبه نظامی وابسته به ایران پس از حوادث اخیر اقدام به پذیرش اعضای جدید کردند و در حال سازماندهی نیروهای خود هستند. اگرچه نیروهای امنیتی به بازداشت، شکنجه و اعتراف گیری از معترضان پرداختند، اما جرقه بیداری با اعتراضات مردم بصره زده شد و به سادگی فروکش نخواهد کرد.

مقالات دیگر