اهداف و نتایج نشست امنیتی قدس

اهداف و نتایج نشست امنیتی قدس
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

بنیامین نتانياهو نخست وزیر اسرائیل روز دوشنبه و سه شنبه ۳ و ۴ تيرماه میزبان مشاوران امنیت ملی امریکا، روسیه به همراه مشاور امنیت ملی اسرائیل در قدس بود. اگرچه غرض از این نشست که در نوع خود بی سابقه است، بررسی مسائل امنیتی منطقه عنوان شده، اما هدف اصلی آن نزدیک کردن مواضع امریکا و روسیه در خصوص آینده سوریه و موضوع محوری آن بررسی حضور ایران در این کشور است.

نشست پرنفوذترین اطراف در خاورمیانه چند روز پس از دیدار علی شمخانی؛ مشاور امنیت ملی ایران با همتای روس خود در پاشکورتستان برای هماهنگی مواضع دو کشور و چهار روز پیش از دیدار ترامپ و پوتین در حاشیه اجلاس گروه بیست در ژاپن صورت گرفت.

اگرچه مضمون این نشست رسانه ای نشده است، اما بر طبق گزارشها، سه طرف در مورد همکاری مشترک مسکو با واشنگتن و تل آویو جهت خروج ایران و یا حداقل کاهش حضور آن در سوریه و حمایت از راه حل سیاسی بر اساس تفاهمات ژنو در برابر به رسمیت شناختن رژیم اسد تا پایان دوره ریاست جمهوری اش در سال ۲۰۲۱ و رفع تحریمهای اقتصادی علیه آن از سوی امریکا و اروپا و همچنین به رسمیت شناختن منافع بلندمدت روسیه در این کشور گفتگو و تبادل نظر کردند.

علیرغم اینکه اظهارات شرکت کنندگان در پایان نشست اختلاف نظر میان آنها در رابطه با حضور ایران در سوریه را نشان داد، اما مقامات روس این مذاکرات را رضایت بخش خواندند. دیمیتری بیسکوف، سخنگوی پوتین از توافقهای مهم کشورش با امریکا و اسرائیل در مورد سوریه خبر داد، اما به جزئیات این توافق نپرداخت. رئیس سازمان موساد؛ یوسی کوهین نیز اظهار داشت که اوضاع سوریه پس از چند سال جنگ به راه حل سیاسی نزدیک شده است. از اینرو می توان پیش بینی کرد که اطراف به توافقات مهمی دست یافتند و ماه های آینده، ماهیت آنها را نشان خواهد داد.

موضع اسرائیل
برگزاری این نشست در اسرائیل نشان دهنده اهمیت ویژه ای است که دو قدرت بزرگ جهان برای امنیت اسرائیل قائلند. به همین دلیل، نتانیاهو اظهار داشت که برگزاری این نشست مشترک در اسرائیل برای مذاکره در مورد پرونده پیچیده سوریه، جایگاه والای اسرائیل را در سطح جهانی نشان می دهد و آن را به شریک منطقه ای اصلی این دو قدرت جهانی تبدیل می کند.

اسرائیل برنده اصلی جنگ سوریه است. ورود ایران و نیروهای نیابتی اش به سوریه بدون چشم پوشی تل آویو ممکن نبود. حال که اسرائیل به اهداف اصلی خود یعنی تضعیف و ویرانی سوریه، به رسمیت شناخته شدن حاکمیت آن بر بلندی های جولان از طرف امریکا، ایجاد تفرقه مذهبی بین شیعه و سنی و تبدیل اسرائیل به هم پیمان برخی کشورهای عربی برای مقابله با ایران نائل آمده است، وقت آن رسیده که تهدید در مرزهای شمالی اش از بین برود. اسرائیل استقرار ایران و شبه نظامیان وابسته اش در مرزهای شمالی خود را بر نمی تابد و بدین جهت صدها حمله برای تضعیف حضور ایران در سوریه -بدون پاسخ از سوی جمهوری اسلامی- انجام داد.

اگرچه اسرائیل موفق شد بر اثر توافق با روسیه و امریکا، جمهوری اسلامی را وادار سازد تسلیحات سنگین و شبه نظامیان غیربومی خود را صد کیلومتر از مرزهای شمالی اش دور کند، اما اکنون به آن هم راضی نیست و خواستار از بین بردن تهدید بالقوه ایران در تمامی خاک سوریه است. از سوی دیگر، روز دوشنبه یکم ژوئیه رئیس موساد از عزم ایران و حزب الله برای انتقال پایگاه هایش از جنوب به شمال سوریه خبر داد. اگرچه این اقدام ایران می تواند نگرانی اسرائیل از حضور ایران در مرزهای شمالی اش را تا حدی رفع کند، ولی بنابه گفته نتانیاهو در افتتاحیه این نشست: مادامی که قوای نظامی ایران در سوریه مستقر بمانند، اسرائیل به حملات خود علیه ایران ادامه خواهد داد و هرگز اجازه نخواهد داد سوریه به پایگاه لجستیکی برای انتقال اسلحه به حزب الله تبدیل شود.

اسرائیل پوتین را به عنوان هم پیمان قابل اعتماد برای تضمین امنیت در مرزهای شمالی اش که برای چهل سال جزو آرام و ایمن ترین مناطق مرزی اش بوده است، می شناسد. نتانیاهو می داند که حملات هوایی محدود به اهداف ایرانی در سوریه برای از بین بردن نفوذ ایران کافی نیست و در این زمینه به همکاری بیشتر روسیه نیاز دارد. ناگفته نماند که تلاش اسرائیل برای جلب موافقت روسیه برای اخراج ایران از سوریه جدید نیست. نتانیاهو در اسفندماه پارسال هنگام سفر به روسیه پیشنهاد تشکیل گروه مشترک برای بررسی خروج تمامی نیروهای خارجی از جمله ایرانی از سوریه داده بود. به نظر می رسد اسرائیل موفق شد در این نشست رضایت مسکو را برای ادامه عملیات نظامی اش علیه ایران و گسترش دادن آن جلب کند.

موضع روسیه
تلاش روسیه برای مشروعیت بخشی به رژیم اسد، بازسازی این کشور، بازگشت پناهجویان، شروع روند سیاسی مطلوب خود به دلایل متعددی از جمله اعتراض واشنگتن ناکام ماند و طرح آن برای آینده سوریه به بن بست رسید. مسکو امیدوار است که با حضور در این نشست بتواند اداره ترامپ را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم قانع کند اعتراض خود را نسبت به این امور پس بگیرد. روسیه از فشار امریکا بر ایران برای تحقق منافعش بهره می برد و معتقد است شاید بتواند با واشنگتن سر خروج ایران از سوریه را در مقابل خروج امریکا از شرق فرات و جایگزینی نیروهای امریکایی با نیروهای رژیم اسد معامله کند. کاهش یا رفع تحریمهای غربی برضد روسیه با میانجیگیری اسرائیل، یکی دیگر از دلایل حضور مسکو در این نشست است. 

اگرچه روسیه ظاهرا حضور ایران در سوریه را مشروع می خواند و از آن در برابر ایالات متحده حمایت و هر گونه معامله ای سر آن با امریکا رد می کند، اما خود بیش از همه، گامهای عملی در جهت کاهش نفوذ ایران در سوریه انجام داده است. از یاد نبریم که حملات پیاپی اسرائیل به مواضع ایران در سوریه با هماهنگی یا حداقل چشم پوشی روسیه صورت گرفته است. از سوی دیگر، تلاش مسکو برای تصاحب پروژه های سودده اقتصادی سوریه، بازسازی ارتش و نیروهای امنیتی سوریه، ایجاد گروه های شبه نظامی وابسته به روسیه، درگیری بین نیروهای وابسته به روسیه و ایران عملا به کاهش تدریجی نفوذ ایران به نفع روسیه در سوریه منجر شده است. روسيه فعلا در حال کاهش نفوذ نظامی، امنیتی و اقتصادی ایران در سوریه است و احتمالا بدش نمی آید از امریکا و اسرائیل امتیاز بگیرد و اقداماتش را در این زمینه شدت ببخشد.

روسیه بدون شک به تنهایی توان کافی برای اخراج ایران از سوریه را ندارد. از طرفی دیگر، اراده کافی برای تحقق این امر حداقل در این برهه زمانی هم ندارد؛ زیرا هنوز به حضور ضعیف ایران در سوریه برای اخاذی از امریکا، اروپا و کشورهای عربی و ایجاد توازن با ترکیه نیاز دارد و لذا بعید است در این دوران اقدامات جدی برای خروج کامل ایران از سوریه انجام دهد. مسکو در حقیقت از فشار امریکا بر ایران و حملات اسرائیل به مواضع نیروهای ایران در سوریه استقبال خواهد کرد و در عین حال به اقدامات خود نسبت به کاهش نفوذ ایران ادامه خواهد داد. حمله گسترده اسرائیل به اهداف ایرانی در سوریه یک هفته پس از نشست قدس نشان از آن دارد که موسکو چراغ سبز را به اسرائیل برای ادامه عملیات خود علیه ایران نشان داد، اگرچه کرملین ظاهرا از این حملات انتقاد کرد.

از نظر روسیه، روابط با اسرائیل بر روابط با ایران مقدم تر است. به همین دلیل، نیکلای پاتروشف؛ دبیر شورای امنیت ملی روسیه ضمن تأکید بر اینکه روسیه با سیاست ضد اسرائیل ایران همسو نیست، اظهار داشت کشورش از نگرانی های امنیتی اسرائیل آگاه است و امیدوار است تهدیدهای امنیتی علیه آن از میان برداشته شوند، اما در عین حال خواستار در نظر گرفتن منافع ایران در سوریه شد.

موضع امریکا
نشست قدس در حالی صورت گرفت که امریکا سیاست فشار حداکثری روی ایران را اعمال می کند و تنش بین دو کشور به ویژه پس از سرنگونی پهباد امریکایی به بالاترین حد خود رسیده است. امریکا علاوه بر تأمین امنیت اسرائیل، دو هدف در سوریه را دنبال می کند: ثبات در شرق فرات و خروج ایران از سوریه. امریکا در راستای سیاست اعمال فشار حداکثری علیه ایران به همکاری روسیه برای کاهش نفوذ این کشور در سوریه نیاز دارد و به این دلیل در این نشست حضور پیدا کرد. از سوی دیگر، اسرائیل از این بابت نگرانی هایی دارد که در پی تنش بین امریکا و ایران و احتمال درگیری بین آنها، جمهوری اسلامی در مرزهای شمالی اسرائیل اقدامات تحریک آمیزی انجام دهد. لذا سعی می کند حمایت بیشتر امریکا برای مقابله با تهدید ایران را جلب کند.

اگرچه اظهارات جیمز جفری؛ نماینده ویژه امریکا در امور سوریه مبنی بر اینکه رژیم اسد امنیت اسرائیل را تهدید می کند و باعث به وجود آمدن داعش بوده است، تا حدی شایعه معامله بر سر ابقای اسد در قدرت را نفی می کند، اما در حقیقت نه امریکا نه اسرائیل با رژیم اسد مشکل ندارند، مشکل آنها با روابط اسد با ایران و حزب الله است و هر وقت اسد روابط خود را با آنها قطع یا محدود کند، می تواند به بهترین دوست اسرائیل در منطقه تبدیل شود.

سخنان پایانی
ناگفته پیداست تا وقتی که ایران از سوریه خارج نشود، این کشور روی آرامش به خود نخواهد دید، اما مسلما خروج نظامیان و شبه نظامیان ایران به معنی قطع نفوذ ایران در این کشور نخواهد بود؛ زیرا ایران در نهادهای امنیتی، نظامی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی سوریه رخنه کرده است. از اینرو، سخن از پایان دادن به حضور ایران در سوریه به دور از واقع است، اما می توان این حضور را کاهش داد. مطمئنا جمهوری اسلامی به راحتی زیر بار خروج از سوریه نخواهد رفت، چراکه در آن صورت پروژه اش برای هژمونی منطقه ای با شکست روبرو خواهد شد.

بدون شک بحران پیچیده سوریه در یک نشست حل شدنی نیست و اطراف سه گانه انتظار نداشتند در یک جلسه در مورد حضور ایران در سوریه به توافق برسند، اما هر سه آنها بر این اصل اتفاق نظر دارند که همه نیروهای خارجی که پس از سال ۲۰۱۱ وارد سوریه شده اند، باید خاک این کشور را ترک کنند، اگرچه راه و روش حل و فصل این امر نیاز به گفتگوی بیشتری دارد. نشست امنیتی قدس به پیشنهاد اسرائیل و پذیرش مسکو ممکن است به طرحی شبیه روند آستانه برای تعیین آینده سوریه تبدیل شود.

مقالات دیگر