تأثیرات تحریمهای سنگین امریکا بر منطقه

تأثیرات تحریمهای سنگین  امریکا بر منطقه
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا سه شنبه هجدهم اردیبهشت سالجاری رسما کشورش را از توافق هسته ای میان ایران و کشورهای ۵+۱ به صورت یکطرفه خارج و اعلام کرد تحریمهایی که پیش از این، در چهارچوب برجام لغو شده بودند، طی دو مرحله در ماه های مرداد و آبان، بار دیگر علیه ایران اعمال خواهند شد. به همین دلیل، مسئله هسته ای ایران بار دیگر در خط نخست اخبار جهانی قرار گرفت. هرچند مخالفت ترامپ با برجام در ابتدا بیشتر بر روی مسائل فنی متمرکز بود، اما شروط اعلام شده از سوی مایک پومپئو، وزیر خارجه این کشور تحت عنوان "عادی‌ سازی رفتار ایران" از قصد امریکا برای تغییر کلی و محدود ساختن ایران در منطقه خاورمیانه حکایت می ‌کرد. با در نظر گرفتن کارنامه دولت ترامپ در زمینه فسخ یا پافشاری بر تغییر توافقات و موافقت‌ نامه های بین المللی که تنها شامل رقبای سنتی این کشور مانند چین و روسیه نبوده و اعمال رویکرد مشابه در قبال کشورهایی مثل آلمان و کانادا که واشنگتن با آنها روابط نزدیکی دارد، نیز نشان می ‌دهد که برهم زدن بازی از سوی ترامپ تنها محدود به ایران نیست. به نظر برخی از کارشناسان مسائل بین المللی، قوانین نوین جهانی محدود به تصمیمات شخصی ترامپ نیست، بلکه نشانگر راهبرد کلان و جدید امریکا برای نظم نوین جهانی تا نیمه دوم قرن بیست و یکم است.

اقدامات و نتایج بازگشت تحریمها

ترامپ اعلام کرده بود که تحریمها را در دو مرحله علیه ایران اجرایی خواهد کرد تا کشورهایی که با ایران داد و ستد می ‌کنند، آمادگی لازم برای قطع مبادلات تجاری را داشته باشند. به همین دلیل، بخشی از تحریمهای جدید در مرداد و بخش دیگر تحریمهای سنگین ‌تر مانند فروش نفت، بیمه نفت کشها و  استفاده از بنادر و غيره، در آبان ماه اجرایی شده اند. نکته قابل توجه در انتخاب تاریخ آغاز دومین مرحله اجرای تحریمها یعنی ١٣ آبان بود که مصادف با سی و نهمین سالگرد اشغال سفارت امریکا در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام است. به نظر می رسد هدف از انتخاب این تاریخ، یادآوری این موضوع به حکومت ایران است که اعمال ضد امریکایی آنها بی پاسخ نخواهد ماند.

به رغم اینکه تحریمهای نفتی در آبان ماه اجرایی می شود، ولی کشورهایی مثل کره جنوبی، ژاپن و فرانسه زودتر از موعد مقرر یعنی از شهریورماه از خرید نفت ایران خودداری کردند و همچنین کشورهایی مثل هندوستان و ترکیه نیز خرید نفت خام خود از ایران را کاهش دادند. با اعمال تحریمها، فروش نفت ایران که در اردیبهشت در حدود ٢.۵ میلیون بشکه در روز بود، به احتمال زیاد به کمتر از یک میلیون بشکه در روز خواهد رسید. به همین دلیل نیز، ارزش ریال ایران در مقابل دلار افت محسوسی داشت و از همین حالا شاهد اعتصابات و اعتراضات اقتصادی و معیشتی جسته و گریخته در این کشور هستیم.

تحریمهای دولت ترامپ در مقایسه با تحریمهای دولت اوباما از شدت بیشتری برخوردار است و ایران شانس چندانی برای مقاومت در برابر آن نخواهد داشت. حتی اگر اروپا و کشورهای دیگر به حمایت سیاسی از ایران بپردازد، نیز به دلیل مجازاتهای سنگینی که امریکا برای سیستم مالی کشورهایی که تحریمها را دور بزنند، در نظر گرفته، تهران شانس چندانی برای بهره بردن از سیستم مالی جهانی نخواهد داشت. جان بولتون، مشاور امنیت ملی امریکا در مورد تحریمهای جدید گفته: "تحریمهای نوامبر به قدری سختگیرانه هستند که ایران شانس چندانی ندارد و در صورت نتیجه نگرفتن، روشهای سختگیرانه تری برای به زانو در آوردن ایران در نظر خواهیم گرفت". به رغم سیاستهای سخت گیرانه امریکا، بنابر گفته محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران راه های دیپلماتیک برای رفع این تحریمها (در پشت پرده) همچنان وجود دارد و همزمان دولت حسن روحانی با توجه به مخالفین داخلی در مجلس، به دنبال تصویب لوایح شفاف سازی مالی مانند (FATF) به منظور برطرف کردن بهانه های امریکا و کشورهای اروپایی است.

تحریمها و استراتژی های منطقه ای

فشار بر ایران از سوی ترامپ تنها معطوف به صفر رساندن فروش نفت ایران و از هم پاشیدن اقتصاد این کشور نیست. حمله تروریستی به رژه نیروهای مسلح ایران در اهواز، یکی از شهرهای نفت خیز ایران که از یک طرف جریان موسوم به مقاومت ملی الاحواز مسئولیت آن را بر عهده گرفته است و از سوی دیگر، گروه تروریستی داعش آن را به خود نسبت می دهد؛ افزایش درگیری مخالفین جدایی طلب کرد با نیروهای امنیتی ایران و همچنین حضور نزدیکان ترامپ از جمله رودی جولیانی در گردهمایی سازمان مجاهدین خلق در پاریس، همگی نشانگر تصمیم دولت امریکا برای اجرای تغییرات سیاسی در ایران است. همچنین افزایش  شبکه های فارسی زبان خارج از ایران و مصاحبه های آنها با رضا پهلوی، ولیعهد سابق این کشور برای مقبول نشان دادن وی به جامعه ایرانی به منظور تغییر حکومت جمهوری اسلامی از دیگر استراتژی های امریکا برای تغییر رژیم می باشد. به هر حال، اگر تهران شروط مطرح شده توسط امریکا را قبول نکند، نه تنها تحریمهای  اقتصادی افزایش پیدا خواهد کرد، بلکه امریکا برای تغییر نظام حکومتی ایران نیز گزینه هایی را در نظر خواهد گرفت. در همین زمینه حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در آغاز سال تحصیلی جدید به صراحت اعلام کرد که هدف امریکا از تحریمها فقط فشار اقتصادی نیست، بلکه امریکا به دنبال تغییر رژیم در ایران است.

استراتژی جدید ترامپ در خاورمیانه باعث جسورتر شدن برخی از متحدین واشنگتن در منطقه شده است. به همین دلیل، کشورهایی مانند اسرائیل و عربستان سعودی به دنبال رفع کامل تهدیدات ایران علیه خود طی دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ هستند. ولی به نظر نمی ‌رسد ترامپ به دنبال برهم زدن تعادل منطقه ای باشد. ایران با در نظر گرفتن این موضوع که سه کشور عربستان سعودی، اسرائیل و امارات متحده عربی به دنبال ایجاد درگیری نظامی بین ایران و امریکا در منطقه هستند، همواره خود را از چنین مخمصه ای دور نگه داشته است. این کشور در قضیه حمله به نیروهای مسلح در اهواز علیرغم تهدید به مقابله با کشورهای امارات متحده عربی و عربستان سعودی به بهانه به اصطلاح حمایت از نیروهای تروریستی، در عمل هیچ اقدامی انجام نداد. همچنین اگرچه ایران در مسأله تخلیه حلب از نیروهای مخالف اسد در سال ٢٠١٦ عکس العمل شدیدی از خود نشان داده بود، ولی در قضیه ادلب نه تنها هیچ اعتراضی به توافق دو کشور ترکیه و روسیه نکرد، بلکه از آن استقبال نیز کرد. همچنین در مذاکرات بین ایران و اروپا، در قبال تسهیلات مالی جدیدی که برای ادامه مبادلات مالی و بانکی تهران با کشورهای دیگر ایجاد خواهد شد، ایران نسبت به استفاده از نفوذ خود بر حوثی ها برای حل بحران انسانی یمن اعلام آمادگی کرده است. همزمان تهران در روند تشکیل دولت در عراق، به جای پافشاری بر روی شخصیتهایی مثل نوری المالکی و هادی عامری که نفوذ زیادی بر آنها دارد، نسبت به انتخاب نخست وزیری میانه رو مخالفت جدی از خود نشان نداد. با توجه به این اقدامات، می توان گفت که ایران در کوتاه مدت به دنبال کاهش درگیرها و تنشهای منطقه ای است تا بتواند به بحرانهای اقتصادی داخلی بپردازد.

با توجه به فشارهای اقتصادی و سیاسی که بر ایران وجود دارد، استراتژی حکومت این کشور در کاهش منازعات منطقه ای، می‌ تواند به برقراری روابط سیاسی بهتر با کشورهای همسایه و به خصوص ترکیه منجر شود. به طور خاص، اگر ایران در مورد کاهش اختلافات در عراق و سوریه قدمی مثبت بردارد، ترکیه نیز در مقابل در دوره تحریم، نقش مهمی برای کاهش فشارها بر ایران بازی خواهد کرد. همچنین افزایش هزینه همکاری با عربستان سعودی پس از بحران قطر و رسوایی بزرگتری که ریاض در روزهای اخیر به وجود آورد، نیز به نوبه خود می ‌تواند موجب بهتر شدن روابط سنتی تقریبا متوازن میان ایران و ترکیه شود.

سناریوهای بدبینانه  

علبرغم موضوعات مطرح شده، پیامدهای منطقه ای دور جدید تحریمهای امریکا علیه ایران که از ۱۳ آبان آغاز شده اند، محدود به پیش‌ بینی های مثبت و خوش بینانه نخواهد بود. اگر مذاکرات پشت پرده میان امریکا و ایران به نتیجه مثبتی نرسد و این کشورها از راه حل سیاسی و دیپلماتیک دور شوند یا کشورهای اروپایی در روزهای پیش رو نتوانند با پیشنهادات خود، خواسته های طرف ایرانی را تأمین کنند، افزایش تنش و درگیری در منطقه دور از ذهن نخواهد بود.


متن کامل این مقاله در آخرین شماره مجله کریتر (kriter) چاپ شده است.

مقالات دیگر