ابراهیم امینی نجف‌ آبادی معروف به ابراهیم امینی پنجم اردیبهشت ١٣٩٨ در شهر قم درگذشت. او كه از روحانیون انقلابی و یاران خمینی بود، در طول دوران پس از انقلاب مسئولیتهای متعددی بر عهده داشت.

امینی در سال ١٣٠٤ در نجف آباد اصفهان به دنیا آمد. در شش سالگی پدر را از دست داد. در دوران کودکی در جلسات علی منتظری (پدر حسینعلی منتظری) شرکت کرد. به گفته عده ای، او خود را تربیت شده منتظری می دانست. به این دلیل، پیوندی دیرینه و عمیق با حسینعلی منتظری یافت. امینی در سال ۱۳۲۱ وارد حوزه علمیه اصفهان شد. پنج سال بعد برای ادامه تحصیل به قم رفت. اساتیدش عبارت بودند از: خمینی، طباطبایی، بروجردی و محمدرضا گلپایگانی.

در سالهای اخیر چند بار مراسم تجلیل از وی برگزار شد، از جمله: دهمین همایش تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه دین، همراه با انتشار تمبر یادبود در خرداد ١٣٩٤، مراسم تجلیل در شهر نجف آباد در مرداد ١٣٩٦، تقدیر حسن روحانی از وی در سی و ششمین دوره کتاب سال.

پس از فوت او، تعداد زیادی از مسئولین، مراجع و علمای ایران پیام تسلیت منتشر کردند از جمله: خامنه ای، روحانی، موحدی کرمانی، علوی گرگانی، محمدی ری شهری، صافی گلپایگانی، جوادی آملی، مکارم شیرازی، ولایتی، ظریف، عارف و... . نوری همدانی بر پیکرش نماز خواند و در حرم معصومه دفن شد. تنها پسر وی سعید امینی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در رشته زمین شناسی می باشد.

مقام علمی

هرچند امینی با عنوان "آیت الله" شناخته می شود، ولی او نه تنها از هیچ مجتهدی اجازه اجتهاد ندارد، بلکه هیچ گاه درس بحث خارج نداده و هیچ نوشته ای دال بر اجتهاد ندارد. شاگردان شناخته شده ای هم ندارد. درست است که خمینی در سال ١٣٤٢ به وی "اجازه تصدی امور شرعیه و حسبیه و اخذ سهم امام" داد و محمدرضا گلپایگانی هم در سال ١٣٤٦ "اجازه روایت و اخذ وجوه شرعی" به او داد، اما این دو اجازه هیچ ارتباطی به اجتهاد ندارد و یک مجتهد می تواند چنین اجازه ای به غیر مجتهد بدهد. البته امینی به عضویت مجلس خبرگان رهبری درآمد، و شرط این عضویت، اجتهاد است "در حدی كه قدرت استنباط بعض مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی ‌فقيه واجد شرايط رهبری را تشخيص دهد".

امینی مجتهد نیست و فرد غیر مجتهد حق ندارد شهادت به اجتهاد کسی دیگر بدهد. اما از آنجایی که او همانند شماری از روحانیون شهادت به اجتهاد خامنه ای در هنگام انتخابش به رهبری داده، رسانه های رسمی عنوان "آیت الله" را برای او به کار بردند.

البته قراینی دال بر فضل حوزوی اش وجود دارد. هنگام دستگیری خمینی در خرداد ١٣٤٢، امینی برای حمایت از خمینی بیانیه کوتاهی مبنی بر مرجعیت خمینی و جواز تقلید از او منتشر ساخت. (یازده نفر دیگر که هیچ کدام از آنها در آن زمان از مراجع و مجتهدین شناخته شده در ایران نبودند، به طور جداگانه بیانیه هایی با این مضمون منتشر ساختند.)

امینی که ده ها کتاب درباره حکومت اسلامی، عدالت، خانواده، جوانان، تربیت، اخلاق و اهل بیت نوشت، در نوشته هایش به کودکان، جوانان و زنان بسیار توجه داشت. به علاوه، هفت کتاب آموزش دینی مدارس راهنمایی و دبیرستان را تألیف نمود، اما همانطور که مشاهده می شود، هیچ کدام از این کتابها تخصصی نیست.

شاید مهمترین کتاب او، "خاطرات" باشد، اما به قول خودش در مواردی حق مطلب ادا نشده، و به دلیل ملاحظات خاصی بخشهایی ناتمام باقی مانده است. "خاطرات" او حوادث مهم سیاسی را پوشش نداده، و بیشتر بیان احوال علمایی است که وی درک کرده یا نزد آنها درس خواند. امینی در خاطرات مشروح مبارزات سیاسی خود در دوران پیش از انقلاب و برخی خاطراتش در دوره انقلاب را تا انتخاب خامنه ای بیان کرد. در خاطراتش نکاتی در مورد رابطه فدائیان اسلام با آیت الله بروجردی، شریعتی، انجمن حجتیه، جریان نصب و عزل منتظری و انتخاب خامنه ای به رهبری وجود دارد که در خور توجه است.

فعالیتهای سیاسی پیش از انقلاب

امینی در خاطراتش می گوید که از سال ١٣٤١ در جلساتی سرّی با شماری از روحانیون سعی در اصلاح حوزه و اجراى احكام سياسى، اجتماعى و اقتصادى اسلام داشت. در نتیجه این جلسات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تشکیل شد. در زمینه چاپ و نشر بیانیه ها و رساندن پیامهای خمینی به مردم نیز فعالیت داشت.

مأموریتها در دوران خمینی و جریان عزل منتظری

امینی به دیدار خمینی در پاریس رفت و چند هفته پس از پیروزی انقلاب، در اسفند ۱۳۵۷ نماینده رهبر در استان ساحلی و بنادر جنوب شد. در مهر ١٣٥٨ از طرف دفتر خمینی مأمور رسیدگی به مشکلات مردم در شهرستان نائین و در آبان همان سال نماینده خمینی در علی ‌آباد گرگان و گنبد کابووس گردید.

عجیب اینکه این سه مأموریت در سال اول پس از انقلاب رخ داد و تا ده سال بعد هیچ مأموریتی از طرف خمینی به وی واگذار نشد تا اینکه در ماه های آخر حیات خمینی، امینی به عنوان عضو شورای بازنگری قانون اساسی تعیین شد. در همان دوره، او علاوه بر عضویت جامعه مدرسین، نایب رئیس دوم مجلس خبرگان رهبری نیز بود. امینی در سه دوره متوالی از مرداد ۱۳۶۲ تا بهمن ۱۳۸۵ به نمایندگی از مردم چهارمحال و بختیاری به مجلس شورای اسلامی راه یافت در حالی که هیچ وقت در این استان نبود.

امینی در خاطراتش می گوید: وقتی خمینی تصمیم قطعی به عزل منتظری گرفت، وی به همراه رفسنجانی، خامنه ای و مشکینی به دیدار خمینی رفته و از او خواستند که هرچند به طور موقت، از عزل منتظری و تشکیل اجلاس خبرگان صرف‌ نظر نماید و یا به تعویق بیندازد و لحن نامه هم ملایمتر شود تا وجهه حوزوی منتظری محفوظ بماند، اما خمینی درخواست آنها را نپذیرفت. پس از حبس خانگی منتظری، او مسئولیت اداره مدارس علمیه تحت اشرافش "رسول اکرم، امام باقر و امام صادق" را به امینی سپرد.

نقش امينی در جریان انتخاب خامنه ای به رهبری

زمان انتخاب خامنه ای به عنوان رهبر، امینی نایب رئیس دوم مجلس خبرگان بود. او اگرچه با شرط مرجعیت برای رهبری مخالفت کرد، اما در جلسات بازنگری قانون اساسی، از طرفداران تعیین مدت زمانی چند ساله برای رهبری بود. او بر اين عقیده بود که با توجه به اینکه ولی فقیه تنها مجتهد خواهد بود و مرجع تقلید نیست، ممکن است پس از چند سال فرد مناسبتری پیدا شود. در آن صورت، پس از پایان دوره رهبری و بدون نیاز به عزل رهبر، می توان فرد مناسبتر را انتخاب کرد. پس از انتخاب خامنه ای، امینی به دیدار منتظری رفت تا حمایتش را از خامنه ای جلب نماید، ولی تلاش او به جایی نرسید.

مسئولیتها در دوران رهبری خامنه ای

امینی در این دوران مسئولیتهای مهمتری به عهده گرفت. او در سال ۱۳۷۱ به عنوان امام جمعه موقت قم در کنار علی مشکینی و جوادی آملی منصوب شد. اما در همان سالها نیز گاهی به دلیل انتقاد از دولت به دلیل تورم و موارد مشابه خطبه های او هنگام پخش از صدا و سیما سانسور می شد.

او به مدت دو دهه ریاست دبیرخانه مجلس خبرگان را بر عهده داشت و طی این دوره، مجله "حکومت اسلامی" را منتشر ساخت و "مرکز تحقیقات علمی" تأسیس کرد. مأموریتهای دیگر او عبارتند از: عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت، عضو هیئت امنای دانشگاه امام صادق، عضو هیئت امنا و هیئت علمی و برنامه ریزی مجمع جهانی علوم اسلامی طلاب غیر ایرانی، امام جماعت در مسجد اعظم قم از سال ١٣٧٧ و از پایان سال ١٣٨٠ عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام.

امینی با اعلام حمایت جامعه مدرسین از احمدی نژاد در انتخابات سال ١٣٨٤ مخالفت و از آن پس عملا از جامعه مدرسین کناره گیری کرد. در جریان جنبش سبز در دی ماه ١٣٨٨ مواضعی نزدیک به هاشمی رفسنجانی داشت و در خطبه نماز جمعه از رویکرد سیاسی کشور انتقاد کرد و گفت: "افراد را به صرف اختلافهای جزیی با ولی ‌فقیه نباید طرد کرد". شماری از حاضران در پاسخ به او شعار "مرگ بر ضد ولایت فقیه" سر دادند. از آن پس دیگر خطبه های نماز جمعه را ایراد نکرد.

با کناره گیری اش از جامعه مدرسین، مجلس خبرگان و نماز جمعه عملا از عرصه سیاسی حذف شد. اما با رسیدن روحانی به ریاست جمهوری به تدریج به این عرصه بازگشت. در انتخابات مجلس خبرگان سال ۱۳۹۴ به عنوان عضو فهرست اصلاح طلبان تهران، راهی مجلس خبرگان شد. در همین انتخابات، وی از کاندیداتوری حسن خمینی حمایت کرد و عقیده داشت با حضور حسن خمینی در مجلس خبرگان، وزن این مجلس بالاتر خواهد رفت.
امینی در پیامی که به مناسبت فوت هاشمی رفسنجانی منتشر کرد، خطاب به وی گفت: "مظلومتر از شهید بهشتی بودی". این عبارت به خوبی نشان می دهد که چه میزان از نحوه برخورد با هاشمی ناراحت بود.

پایان سخن

مینی تربیت و اخلاق را پایه هر تحولی می دانست و به این دلیل بیشتر عمر خود را صرف نوشتن در این زمینه کرد. تواضع وی باعث محبوبیتش در میان آشنایان شد. همیشه تلاش داشت از حقوق مردم و فقرا دفاع کند، به این دلیل در عین دفاع از نظام، گاهی از حکومت هم انتقاد می کرد. در سیاست مردی عدالت طلب و میانه رو بود. رعایت یک سری ملاحظاتی موجب شد تا در بحرانها به صورت یک چهره مطرح در نیاید. او مانند بیشتر علمای حوزوی، برای جلوگیری از تنش و سوء برداشت، نظراتش را صریح اعلام نمی کرد. مسئولیتهای مهم اجرایی نداشت، اما در طول دوره پس از انقلاب از افراد مؤثر بود.