سد ایلی ‌سو فرصتی برای همگرایی منطقه ‌ای

سد ایلی ‌سو فرصتی برای همگرایی منطقه ‌ای
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

ترکیه در هفته های اخیر از یک سو مبارزه خود را با اپیدمی کرونا ادامه می دهد و از سوی دیگر نیز در سیاست خارجی و در رأس آن موضوع لیبی روزهای پرتحرکی را پشت سر می گذارد. در چنین شرایطی، افتتاح پروژه بزرگی با قابلیت تأثیر بر معادلات انرژی و سیاست منطقه در درجه دوم اهمیت قرار گرفت و چنانکه باید، مورد توجه واقع نشد. احداث سد ایلی‌ سو به عنوان یکی از بزرگترین سدهای جهان که فاز اول آن روز ١٩ مه از سوی رئیس جمهور رجب طیب اردوغان و از طریق ویدئوکنفرانس افتتاح شد، در سال ٢٠٠٨ آغاز گردید. این سد که در منطقه جنوب شرق آناتولی قرار دارد، نه تنها برای این منطقه حائز اهمیت است، بلکه ظرفیت بالا بردن تولید انرژی و توسعه کشاورزی در کشور و حتی خاور نزدیک را نیز دارد. این سد که بر روی رود دجله ساخته شده، برای ترکیه سالانه حدود ٤٠٠ میلیون دلار درآمد به همراه خواهد داشت.

بهره ‌برداری از این سد پس از گذشت ٧٠ سال از طرح ‌ریزیهای اولیه برای ساخت آن، علاوه بر اینکه یک موفقیت تاریخی به شمار می رود، به دلیل هدف قرار گرفتن از سوی گروه های تروریستی و برخی کشورهای منطقه نیز شایان توجه ویژه ‌ای می باشد. ناکافی بودن آب و منابع کشاورزی در این منطقه که جمعیت آن طی ٤٠ سال اخیر از ١٥٠ میلیون به ٣٥٠ میلیون نفر افزایش یافته، بر کسی پوشیده نیست. به همین دلیل، مدتهاست سناریوهای مختلفی در رابطه با جنگ آب مطرح می شود و حتی بر اساس برخی ادعاها، جنگهای مزمن منطقه بیش از دلایل سیاسی از جدل بر سر منابع آبی و کشاورزی نشأت می گیرد. در چنین شرایطی، بهره برداری پیاپی ترکیه از تأسیسات آبیاری و کشاورزی عظیم، ضمن کاستن از بیکاری در کشور و کمک به توسعه منطقه‌ ای و محدود کردن دایره فعالیتهای گروه های تروریستی، از لحاظ ثبات و همکاریهای منطقه‌ ای نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. افزایش سریع جمعیت در کشورهای جنوب ترکیه و در رأس آن سوریه، عراق و کشورهای واقع در شبه جزیره عربستان، انباشتگی مشکلات اجتماعی-اقتصادی ناشی از اشغال و جنگهای داخلی؛ ثبات کشورهای منطقه را که طی پنجاه سال اخیر قادر به استفاده بهینه از افزایش درآمدهای حاصل از منابع انرژی نبوده‌ اند، در دوره های آتی زیر سؤال می برد.

در این میان مسئله آب به ویژه از دهه نود به این سو بر روابط آنکارا با دمشق و بغداد به شکل فزاینده ‌ای تأثیر گذاشته است. در عراق دولتهایی که پس از آغاز اشغال این کشور بر سر کار آمده ‌اند، به دلیل مواجهه با مشکلات بزرگتر، طی بیست سال فرصت انجام اقداماتی در جهت رفع کمبودهای زیرساختی نداشته، حتی در امور تعمیر و نگهداری سازه ‌های موجود از جمله سد موصل نیز با مشکلات عدیده‌ ای روبرو شده‌ اند. به همین شکل در سوریه نیز، به رغم غنای نسبی منابع آبی و کشاورزی، به دلایل متعددی از جمله منابع مالی ناکافی، تخریب زیرساختهای کشور بر اثر جنگ داخلی و تصرف مناطق شمال شرقی کشور از سوی تروریستها، معضلات اساسی چون امنیت آبی و غذایی نیز به مشکلات موجود نظامی، سیاسی و اقتصادی اضافه شده است. چنانچه مشاهده می شود این منطقه به دلیل فراوانی منابع آب و انرژی در دایره توجه ویژه ایالات متحده آمریکا و گروه های تروریستی قرار گرفته است. با توجه به اینکه ایران به عنوان یکی دیگر از کشورهای مهم منطقه نیز با مشکلات زیست محیطی عدیده ای روبرو بوده و این مشکلات هر از گاهی با اعتراضات اجتماعی نیز همراه می شود، می توان گفت که همه همسایه ‌های جنوبی و شرقی ترکیه با چالشهای مشابهی روبرو هستند.

به دلیل ارتباط مستقیم این مشکلات با امنیت غذایی، ارزیابی آن از منظر تنگ سیاسی-ایدئولوژیک، نه تنها هیچ کمکی به حل این مسائل نمی کند، بلکه سبب به هدر دادن زمان و فرصتها شده، زندگی روزمره نسلهای آتی را نیز به شکلی منفی تحت تأثیر قرار خواهد داد. همچنانکه اپیدمی کرونا نیز نشان داد ترکیه به عنوان کشور پیشرو منطقه در بخش بهداشت با زیرساختها و تأسیسات توسعه یافته، در بخشهای تکنولوژی کشاورزی و آبیاری نیز می تواند نقش کلیدی در حل مشکلات مشترک منطقه ایفا کند. این همکاریها می تواند زمینه استفاده بهینه از منابع آب، انرژی و کشاورزی در منطقه و ایجاد رفاه مشترک را فراهم آورد. انتخاب این گزینه بدون شک در حل مسائل ناشی از منابع طبیعی ناکافی و مدیریت ناکارآمد در این کشورها، بیش از تلاش برای تشکیل ائتلاف منطقه ‌ای برعلیه آنکارا یا نشان دادن تأسیسات عظیم ترکیه به عنوان هدفی برای گروه های تروریستی و یا راه اندازی کمپینهای جمع آوری امضا در داخل این کشورها سودمندتر خواهد بود.


این مقاله بار نخست روز ٢٧ مه ٢٠٢٠ در وبسایت فارسی صدا و سیمای ترکیه (TRT) منتشر شده است.
https://www.trt.net.tr/persian/brnmh-h/2020/05/27/sd-ylysw-frsty-bry-hmgryy-mntqhy-1424467