سفر اردوغان به ایران و آیندۀ روابط ایران و تركیه

سفر اردوغان به ایران و آیندۀ روابط ایران و تركیه
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

رجب طیب اردوغان روز چهارشنبه ١٢ مهرماه برای دیدار با مقامات عالی رتبۀ ایران به تهران عازم شد.این دیدار پس از دوره ای پر فراز و فرود در روابط تهران- آنكارا، هنگامی صورت گرفت كه دو كشور بر اساس نگرانیها و منافع مشترك در تلاش برای یافتن بستری جهت همكاریهای مشترك بودند. پیش از آن سرلشكر باقری رئیس ستاد مشترك نیروهای مسلح ایران به همراه هیئتی بلندپایه در ١٤ مردادماه به تركیه سفر كرده بود و در پی آن در اوایل مهرماه همتای تركیه ای او ژنرال خلوصی آكار عازم ایران شد. هدف اصلی از دیدار اردوغان، مشخص كردن موضوعات مطرح شده در این دیدارهای نظامی بوده است. اگر بدانیم كه رهبران دو كشور به جز در گردهمایی های بین المللی، دیدارهای دوجانبۀ زیادی نداشته و چنانچه این نکته را در نظر بگیریم كه روابط دو جانبۀ این دو كشور در سالهای اخیر -از دهۀ ٩٠ میلادی تاكنون- احتمالا بیشترین دورۀ تنش را سپری كرده، اهمیت این سفر اردوغان بیشتر قابل درك خواهد شد. موضوع اساسی كه در رابطه با این دیدار باید مورد توجه قرار گیرد، این است كه هر دو طرف و به ویژه تركیه چه انتظاراتی از این دیدار و وضعیت روابط موجود داشته و این انتظارات تا چه حد مطابق با واقعیات می باشد.

دغدغه های مشترك و سیاستهای متناقض

پس از وخیم تر شدن بحران سوریه، تفاوت در سیاستهای منطقه ای آنكارا و تهران بیشتر آشکار شد كه در نتیجۀ آن شاهد بروز تناقضات عجیب و غریب در این سیاستها شدیم. هر دو كشور موضع واحدی نسبت به تمامیت ارضی و احترام به خواست مردم كشورهای بحران زده در منطقه نشان دادند. با وجود این زمانی كه این اصول مشترك را در سیاستهایشان اعمال كردند، شاهد پدید آمدن دو وضعیت تقریبا متناقض شدیم. به خصوص در حالی كه تركیه به حمایت از مخالفان سوری پرداخته و میزبان پناهندگان سوری شده، ایران كه برای حفظ حضور خود در سوریه درگیر بحران در این كشور شده بود، چنین باری را بر دوش نگرفته و در جهت سیاست خود در سوریه كه همانا حمایت از رژیم بشار اسد است، با مخالفان وارد مذاکره نشده است. از طرف دیگر در حالی كه تركیه برای مقابله با گروه های تروریستی در شمال سوریه اقدام به همكاری با ارتش آزاد سوریه نموده، ایران با استفاده از جنگجویان خارجی برای حمایت از اسد، وارد صحنه شده است. اما با وجود تمامی این اختلافات، رهبران دو كشور توانسته اند تنشها را در یك سطح مشخص نگه داشته، مانع از عمیق تر شدن شكافها میان دو دولت شوند. در مرحلۀ فعلی، تحولات جاری در سوریه و عراق سبب شده تا هر دو کشور در حال آماده باش قرار داشته باشند. حمایت آمریكا از پ. ی. د. و ی. پ. گ. واكنش تركیه را برانگیخته و افزایش قدرت روسیه در سوریه نیز موجب نگرانی ایران شده است. در عراق اما اقدام یكجانبۀ اقلیم كردستان برای آغاز روند جدایی از عراق سبب شده تا لزوم اقدام مشترك ایران و ترکیه بیش از پیش مشخص گردد. با اینحال همانگونه كه اردوغان در سخنان خود در كنفرانس مطبوعاتی اش با حسن روحانی تأكید نمود، این بستر همكاری می تواند به از بین رفتن احتمال تقابل منافع دو طرف در زمینه های دیگر نیز منجر شود. با این همه، نگرانیهای عینی مشترك بیشتر از مشكلاتی كه ممكن است در آینده پیش بیایند، لحاظ شده و بر روی میز مذاكره قرار گرفته است.

محورهای مذاكرات

سخنان رؤسای جمهور در كنفرانس مطبوعاتی، محورهای همكاری مشترك دو کشور را مشخص كرد. همانگونه كه افزایش حجم مبادلات تجاری دو كشور از میزان ١٠ میلیارد به ٣٠ میلیارد دلار از موضوعات توافقات دو كشور بود، دیگر موضوعات فی مابین كه مدت طولانی در دستور كار دو دولت قرار داشت، نیز از محورهای این مذاكرات بود. همچنین یكی از موضوعات مورد توافق دو طرف این بود كه در راستای حفظ تمامیت ارضی عراق، دو كشور نسبت به مسألۀ همه پرسی در اقلیم كردستان موضع واحدی اتخاذ نموده و بر مبارزه با تمامی گروه های تروریستی كه به هر نام در منطقه به فعالیت می پردازند، تأكید نمایند. در اینجا سؤالی كه به ذهن می رسد، این است كه معنای سیاسی عملی این پیامهای دیپلماتیك چیست؟ از نظر ایران، این زمینۀ همكاری مشترك به معنی قرار دادن دولت مركزی در بغداد به عنوان تنها طرف مخاطب ترکیه در عراق است كه بدین ترتیب ایران می تواند به طور غیر مستقیم كانالی ارتباطی میان آنكارا و دمشق نیز برقرار نماید. ایران این دو گام را تنها راه حفظ وحدت ارضی هر دو كشور ارزیابی می كند. موضوع حساس برای آنكارا اما پناه گرفتن پ. ك. ك. در شمال عراق و مقابله با قدرت فزایندۀ پ. ی. د. و ی. پ. گ. در شمال سوریه است. اگر واكنش شدید ترکیه نسبت به تلاش اربیل برای جدایی به رغم روابط حسنۀ طولانی مدت با حكومت اقلیم، مورد دقت قرار گیرد، درخواهیم یافت كه تركیه هیچ گونه خویشتنداری ای نسبت به استقرار دائمی گروه های تروریستی در شمال سوریه از خود نشان نخواهد داد. به نظر می رسد كه تركیه برای حل این مسأله به راه حلی كه بشار اسد نیز در آن حضور داشته باشد، به احتمال زیاد به شرط موقت بودن حضور او، نزدیك شده است. از طرفی كاملا مشخص است كه تركیه در هر صورت برای بر طرف كردن همیشگی تهدیدات در مرزهای خود با سوریه برنامه ای برای حضور نظامی دائمی خود در این منطقه دارد. موضوع حائز اهمیت در اینجا، رویكرد ایران نسبت به این حضور نظامی است. بنابر این پر بیراه نخواهد بود اگر بگوییم كه هم ایران و هم تركیه در این مذاكرات مجبور به تحمل بعضی هزینه ها شده اند.

همكاری در دورانی دشوار

این نزدیكی ژئوپلیتیك آنكارا و تهران كه در اثر تحولات جهانی و منطقه ای به وجود آمده، نه تنها از منظر حل مشكلات جاری كه از لحاظ درك متقابل دو كشور از حساسیتهای مربوط به امنیت ملی یكدیگر هم اهمیت زیادی دارد. زیرا عدم تفاهم در این زمینه، موجب خلل در روابط دو كشور می شود. در صورتی كه زمینۀ همكاری مشترك مورد توافق در دیدار اردوغان از ایران، موفقیت خود را به طور ملموس به منصۀ ظهور برساند، می توان گفت كه فرصتی تاریخی دست داده است. در غیر این صورت تردیدهای متقابل عمیق تر خواهد شد.


این مقاله بار نخست در تاریخ ٧ اكتبر ٢٠١٧ در روزنامۀ صباح منتشر شده است.

http://www.sabah.com.tr/yazarlar/perspektif/serhan-afacam/2017/10/07/cumhurbaskani-recep-tayyip-erdoganin-iran-ziyareti-ve-turkiye-iran-iliskilerinin-gelecegi

مقالات دیگر