ناامنی آبی در ایران

ناامنی آبی در ایران
با فشار دادن دکمه های + و - می توانید اندازه فونت متن را تغییر دهید.

خطرات مختلف مربوط به کمبود آب، ضمن آسیب رساندن به رفاه و بهزیستی انسانها، می تواند به بی ثباتی سیاسی، درگیری، آوارگی، مهاجرت و ناامنی حاد غذایی منجر شود و در نتیجه امنیت ملی، منطقه ای و جهانی را تضعیف نماید. در حالی که خطر كمبود آب هزاران سال است که به عنوان یک عنصر تهدید مطرح است، اما امروزه با رشد جمعیت جهانی، توسعه اقتصادی و تغییرات آب و هوایی، توجه به این مسئله به یک نیاز فوری تبدیل شده است.

تنش آبی: خطر بحران آب در منطقه تا چه اندازه جدی است؟

تنش آبی؛ شاخصی است که با هدف استاندارد سازی محاسبات مقدار آب قابل شرب مردمان یک کشور و با در نظر گرفتن آب قابل استفاده و تعداد افراد محاسبه می شود. اگر تنش آبی در کشوری کم باشد، میزان سرانه آب (مناسب برای استفاده انسانی) در آن کشور کافی به شمار می رود و انتظار می رود که این کشور در کوتاه مدت و میان مدت مشکل آب نداشته باشد. اگر تنش آبی در کشوری زیاد باشد، به این معنی است که میزان سرانه آب مناسب برای مصرف، کمتر از حد معمول و منطقی است و در این وضعیت مردم در آینده به دلیل کمبود آب در منطقه مربوطه با مشکلات جدی روبرو خواهند شد.

بر اساس شاخص تنش آبی فالک مارک، اگر مقدار سرانه آب مناسب یک کشور بالاتر از ١٧٠٠ متر مکعب باشد، ذخیره آب آن کشور کافی است. اگر این مقدار بین ١٠٠٠-١٧٠٠ متر مکعب باشد، کشور دچار تنش آبی است و اگر ذخیره بین ٥٠٠-١٠٠٠ متر مکعب باشد، کشور به عنوان کشوری مواجه با کم آبی به شمار می رود و اگر زیر ٥٠٠ متر مکعب باشد، به عنوان کشوری در نظر گرفته می شود که دچار کم آبی مفرط گشته است. بر اساس داده های سال ٢٠١١، ترکیه در رده کشورهایی است که تنش آبی را تجربه می کنند.

بر اساس مطالعه انجام شده از سوی سازمان منابع جهانی، ایران در بین ١٥٥ کشور جهان، چهاردهمین کشور از نظر شدت تنش آبی در سال ٢٠٢٠ است. این در حالی است که در این رتبه بندی، کشورهای همسایه آن؛ یعنی عراق در رده نوزدهم، سوریه در رده ٢٠ و ترکیه در رده ٢٨ قرار دارند. در پیش بینی های صورت گرفته از سوی همین نهاد برای سال ٢٠٤٠، ایران سیزدهمین کشور از نظر شدت تنش آبی، عراق بیست و یکمین، سوریه بیست و پنجمین و ترکیه بیست و هفتمین خواهد بود. بر طبق این مطالعه، تخمین زده می شود که همه همسایگان شرقی، جنوبی و غربی ترکیه، تمام کشورهای خاورمیانه بدون استثنا و همچنین همه کشورهای دارای ساحل در دریای مدیترانه با مشکلات جدی آب روبرو خواهند شد.

ظرفیت یک منطقه برای کنترل «شوکهای آبی» بر روند منجر به ناامنی آبی تأثیر می گذارد. در صورت ضعف در مدیریت، ناکافی بودن زیرساختها و شکننده بودن نهادها، امکان بروز خطرات مرتبط با آب بسیار بیشتر می گردد. ناامنی آبی هنگامی رخ می دهد که جمعیت نتواند به شکل پایدار به آب کافی و با کیفیت قابل قبول دسترسی داشته باشد؛ امری که امروزه همچنان در ایران تأثیرگذار است.

پیش بینی می شود امسال با توجه به پیش بینی های انجام شده برای ماه های تابستان، خشکترین سال طی پنجاه سال گذشته باشد. این موضوع در اظهارات مقامات ایرانی نیز دیده می شود. هشدارهای مختلفی داده می شود مبنی بر اینکه دوره سختی به ویژه برای کلانشهرها در پیش خواهد بود و احتمال جیره بندی آب نیز وجود دارد. بیش از ٢٨ میلیون نفر (حدود یک سوم جمعیت) در کشور در مناطق تحت تنش آبی، عمدتاً در مناطق مرکزی و جنوبی زندگی می کنند. این وضعیت تنها مختص ایران نیست. در ١٧ کشور، یک چهارم جمعیت جهان، یعنی تقریباً 1.8 میلیارد نفر با تنش آبی دست و پنجه نرم می کنند و ١٢ کشور از این تعداد در خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند.

ایران، به ویژه در دهه گذشته برای مقابله با مشکل کمبود آب، سرمایه گذاری های مختلف سیاسی و مالی انجام داده است. این کشور با هدف مبارزه با این مشکل، بر انتقال آب بین حوضه ها متمرکز شده  و در عین حال در پروژه های مختلف برای افزایش نمک زدایی سرمایه گذاری می کند. در این زمینه، پروژه انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی در حال انجام است. در این پروژه، چهار خط اصلی تأمین آب پیش بینی شده و به شکل زیر طراحی گشته است: خط اول به طول ٨٢٠ کیلومتر، انتقال آب از خلیج فارس به استانهای هرمزگان، کرمان و یزد را انجام خواهد داد و برای اجرای پروژه تقریباً ١٦ هزار نفر استخدام خواهند شد. خط دوم به طول ١٥٥٠ کیلومتر، آب خلیج فارس را به استانهای کرمان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی منتقل خواهد ساخت و برای اجرای آن تقریباً ٣٠ هزار نفر به کار گرفته خواهند شد. خط سوم به طول ٩١٠ کیلومتر، آب استانهای یزد و اصفهان را تأمین خواهد کرد و در آن تقریباً ١٤ هزار نفر مشغول به کار خواهند شد. سرانجام، خط چهارم به طول ٨٢٠ کیلومتر، آب را از دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان منتقل خواهد کرد و برای انجام این پروژه تقریباً ١٠ هزار نفر استخدام خواهند گشت.

این پروژه که پیش بینی می شود تا سال ٢٠٢٥، ٢٨٥ میلیون دلار هزینه در برداشته باشد، انتظار می رود در مجموع برای تقریباً ٧٠ هزار نفر فرصت شغلی جدید ایجاد کند. بر اساس آمار سال ٢٠٢٠، مقدار آبی که ایران از طریق نمک زدایی به دست می آورد، ٠.١٪ از کل مصرف سالانه آب کشور را تشکیل می دهد، در حالی که این میزان در برخی از کشورهای همسایه مانند عربستان سعودی ٧٠٪ است.

اگرچه انتقال آب و فرآیندهای نمک زدایی به عنوان یک راه حل جایگزین در کوتاه مدت دیده می شود، اما به نظر می رسد که این فرآیندها در طولانی مدت کافی نخواهند بود. خطر کم آبی نه تنها نتیجه خطراتی مانند خشکسالی شدید و جاری شدن سیل است، بلکه همچنین نتیجه مدیریت، اراده و مقاومت یک جامعه در برابر خطرات طبیعی است. برای کاهش خطر کم آبی، رویکردهای چند بعدی مورد نیاز است. مدیریت آب ایران مستقیماً تحت تأثیر چالشهای سیاست خارجی قرار دارد. همزمان با وقوع خشکسالی ها و تحت تأثیر تحریمها، امکان دسترسی تهران به فناوری های پیشرفته از نظر اقتصادی محدود شده است. همچنین باعث شده تا ایران که امکان فروش نفت را از دست داده، به دنبال منابع درآمد جایگزین باشد. این کشور به صنایع پرمصرف از نظر آب مانند پتروشیمی، معدن و فولاد روی آورده و در حالی که از کمبود آب رنج می برد، اقتصاد خود را به گونه ای تنوع بخشیده که مصرف آب را افزایش داده است. بر طبق تحقیقات انجام شده، در حالی که سهم بخش صنعت و معدن در مصرف آب سالانه کشور ١.٢٪ در سال ٢٠٠٠ بوده است، پیش بینی می شود که این رقم در سال ٢٠٢١ به ٣٪ افزایش یابد.

اگرچه نمک زدایی برای ایران در مقایسه با همسایگانش در خلیج فارس هنوز در مرحله ابتدایی قرار دارد، اما تصور می شود که این روند یک راه حل طولانی مدت نخواهد بود و اثرات منفی مختلفی بر محیط زیست از جمله افزایش انتشار گازهای گلخانه ای در برخواهد داشت. علاوه بر آسیبهای زیست محیطی ناشی از پروژه های بزرگ نمک زدایی در کشورهای حوزه خلیج فارس، با توجه به جمعیت بزرگ ایران، نیاز این کشور به آب، افزایش وابستگی به آب نمک زدایی شده و عدم دسترسی کافی به فناوری های پیشرفته و سازگار با محیط زیست به دلیل تحریمها، به احتمال زیاد ناامنی در کشور و منطقه هم در حوزه آب و هم محیط زیست به سرعت افزایش خواهد یافت.

مقالات دیگر