İran Enerji Bakanı 3 Haziran'da Bağdat’ta Kimlerle Görüştü?

İran Enerji Bakanı Rıza Erdekaniyan, 3 Haziran'da enerji ve elektrik alanlarında iş birliği gündemi ile üst düzey siyasi müzakereler yapmak için Bağdat'ı ziyaret etti. Erdekaniyan bu ziyaret sırasında Iraklı meslektaşı yeni atanan teknokrat Elektrik Bakanı Macid Mehdi Hantuş, Irak Maliye Bakanı, Merkez Bankası ve Ticaret Bankası başkanları, Irak Başbakanı Mustafa Kazımi ve Irak Cumhurbaşkanı Berhem Salih ile resmî görüşmeler yaptı. İran ve Irak arasında elektrik ihracatı konusunda ikili iş birliğinin artırılması, enerji için ödemeler meselesi, elektrik şebekelerinin senkronizasyonu ve onarılması resmî ziyarette tartışılan ana konulardı.

Hangi Konularda Anlaşmaya Varıldı?

Erdekaniyan, iki ülke arasında Irak'a elektrik ihracatı konusunda iki yıllık yeni bir anlaşmanın 3 Haziran'da imzalandığını açıkladı. Aslında söz konusu olan, iki ülke arasında daha önce imzalanan anlaşmayla bir yıl öngörülen Irak’a elektrik ihracatının yeni anlaşmayla 2020 ve 2021 yıllarını kapsayacak şekilde iki yıl daha uzatılmasıdır. İran'ın Bağdat Büyükelçiliğinin sıkı takibi ile Irak'ın İran'a olan elektrik borcunun takriben yarısına denk gelen yaklaşık 400 milyon dolar tutarında bir borcun da bu ziyaret sırasında ödendiği söylendi. Ziyarette ayrıca Irak elektrik sektörünün İran özel sektör şirketi tarafından yeniden yapılandırılması için önceden imzalanmış üç yıllık iş birliği planını içeren önceki anlaşmalar dâhil tüm ikili enerji anlaşmaları gözden geçirildi. Erdekaniyan, İran'ın yakında Irak ile elektrik dağıtım şebekesindeki kayıpları azaltma ve elektrik sektörü ekipmanının onarımı konusunda iki anlaşma daha imzalanacağını belirtti.

Irak Neden İran Doğal Gazına ve Elektriğine İhtiyaç Duymaktadır?

Irak'ın doğal gaz rezervlerinin yaklaşık dörtte üçünü güneydeki büyük petrol alanlarında petrol ile beraber çıkarılan doğal gaz (associated gas) oluşturmaktadır. Irak, ürettiği yıllık toplam doğal gazın yarısına tekabül eden miktarda petrol ile beraber çıkarılan doğal gazı yetersiz boru hatları ve eksik altyapı nedeniyle yakarak heba etmektedir (gas flaring). Irak, Rusya'dan sonra kullanılmadan yakılan gazın ikinci en büyük kaynak ülkesidir. Elektrik santrallerinde elektrik enerjisi üretimi için ham petrolden daha çok doğal gaz kullanılması ile Irak, Bağdat yakınlarındaki elektrik santrallerine yakıt vermek için İran'dan doğal gaz ithal etmeye başladı. Ancak artan iç talep ve elektrik iletim altyapısının (Amerikan müdahalesi, DEAŞ terörü ve iç savaş nedeniyle) yıkımı, Irak'ı doğrudan İran'dan elektrik ithal etmeye zorladı.

İran’ın elektrik dağıtım şebekesi operatörü ve bir devlet şirketi olan Tavanir, Irak’a bu ülkenin Basra, Diyala ve Maysan illerinden geçen 4 tedarik hattı üzerinden yaklaşık 1.200 megavat elektrik sağlamaktadır. İran’da mevsimsel artan iç talep ve Irak’ın mali borcu nedeniyle elektrik akışında zaman zaman bazı kesintiler olmaktadır.

2017 yılında Iraklı yetkililer, İran tarafı ile Irak'ın yaklaşık 2.500 megavat elektrik üretmesini sağlayan uzun vadeli bir doğal gaz tedarik sözleşmesi imzaladı. Diyala, Basra ve Bağdat illerindeki 4 enerji santralini beslemek için İran boru hatları ile Irak'a günlük yaklaşık 45 milyon metreküp doğal gaz ihraç edilmektedir. Irak, yerli elektrik üretim kapasitesinin ve tüketilen elektriğin yaklaşık %30-40'ını sağlamak için İran'dan gelen doğal gaz ve elektriğe ihtiyaç duymaktadır.

ABD’nin Irak’a Sunduğu 120 Günlük Feragat Süresi Bir Engel mi?

ABD, mayıs ayı başında Irak'a İran’dan 2020 yılı yaz sezonunu kapsayacak şekilde sadece 120 günlük süre ile elektrik ithal etme muafiyeti tanıdı. ABD Dışişleri Bakanlığından 6 Mayıs'ta yapılan açıklamaya göre ABD, enerji sorunları ile baş etmede yeni Irak hükûmetine destek amacıyla Irak'ın acil elektrik ihtiyacını karşılamak için İran gazını ve elektriğini “120 günlük elektrik ithal muafiyeti” (“120-day electricity import waiver”) sürecinde ithal etmesini mümkün kıldı. Bir önceki muafiyet süresi sadece 30 gündü. ABD, yeni Irak hükûmetine virüs salgını ve önümüzdeki yaz sezonu için daha fazla tüketilecek elektrikte elini rahatlatması için yeni bir “kredi” verdi. Ancak feragat süresinin dolmasıyla olası ABD yaptırımları, İran ve Irak arasındaki elektrik iş birliğinin genişlemesinin önünde belirsizlik yaratan ciddi bir sınırlamadır.

İran Sattığı Elektriğin Parasını Sorunsuz Bir Şekilde Alabilir mi?

Irak'ın elektrik iletim ve dağıtım ağının büyük bir kısmı son yıllarda yaşanan savaşlar sırasında ağır hasarlar gördüğünden büyük elektrik kayıpları yaşanmaktadır. Bu nedenle İran açısından, Irak piyasası özel sektör aracılığıyla elektrik endüstrisi alanında teknik ve mühendislik hizmetleri sunması için çok iyi bir alandır. Irak, aynı zamanda İran için Suriye'ye elektrik ihracatında bir transit ülkedir. Ama madencilik ve sanayi alanındaki zayıflıkların yanı sıra Irak, enerji yatırımları alanında da zorluklar yaşamaktadır. Bunun yanı sıra ABD'nin sürekli yenilediği feragat sürelerinin kesin olarak ne zaman biteceği ve İran’dan enerji alımının ne zaman yaptırım kapsamına alınacağı belirsizdir.

İran ve Irak arasındaki mali operasyonlardan ve muafiyetlerden ABD’nin arzu etmediği İranlı şirketlerin yararlanmasını önlemek için ödeme süreçleri muhtemelen ABD tarafından sürekli takip edilmektedir. Dolayısıyla Irak'ın İran'dan elektrik ithalatından kaynaklı borçlarının ödenmesi ve para transferi koşulları ile ilgili durum her iki ülke açısından sıkıntılıdır. İran Ticaret Odası Enerji Komisyonu, yaptırımlar nedeniyle İran'ın enerji ihracatı karşılığında alması gereken paranın ödenmeyen kısmının engellenmesi hâlinde, Irak Merkez Bankasında tutulan bu paranın İran'ın Irak’ta hayata geçirmek niyetinde olduğu endüstriyel projelerin finansmanı için kullanılmasını önermektedir.

Gelecek Senaryolar

1. Irak'ın İran'a enerji bağımlılığı ABD'yi rahatsız etmekte ancak alternatif bir kaynağın bulunamaması da önemli bir engel oluşturmaktadır. İran'dan enerji ithalatı konusundaki mevcut kısa dönem ABD muafiyetine rağmen uygulanabilir farklı enerji kaynakları (enerji türü ve yeni ihracatçı ülkeler açısından) ortaya çıkana kadar İran'ın Irak için enerjide ana tedarikçi olmaya devam edeceği söylenebilir. ABD, Irak hükûmetinin yerli doğal gaz arzının geliştirilmesi için ihtiyaç duyduğu mali ve teknik yardımlar konusunda daha hızlı davranabilir.
    
2. ABD, Irak için yeni elektrik iletim yolları ve Körfez'de maliyeti yüksek LNG tesisleri kurmak dâhil olmak üzere bölgesel enerji seçeneklerini hızlandırabilir. Ama sıvılaştırılmış doğal gaz tesisi kurulumu maliyetli bir faaliyettir. Körfez’deki siyasi belirsizlik ve askerî durum da buradan Irak’a elektrik enerjisi iletimi önündeki diğer bir engeldir. Irak'ın Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi ülkeleri ile 2019 yılında imzalanan Kuveyt'ten Basra'ya bir elektrik iletim hattı yoluyla 1.000 megavat elektrik aktarma anlaşması da henüz uygulanmış değil. Aldığı bölgesel ölçekli kararları daha hızlı uygulamaya çalışan İran'ın bölgesel stratejik amacı ise İran, Irak ve Suriye'nin elektrik ağlarını birbirine bağlamaktır.
    
3. Irak Elektrik Bakanı Macid Mehdi Hantuş, İran’dan 1.200 megavat elektrik ithalatının ülkesi için hayati önemde olduğunu ve bu hacmin yaz aylarında azalmaması beklentisini 3 Haziran'da dile getirmiş ayrıca Irak’ın elektrik ithalatından kaynaklı borçlarının ödenmesinin Maliye Bakanlığının gündemine alındığını da belirtmişti. Ama geçen dönemlerde olduğu gibi yaz aylarında İran’ın elektriğe olan iç talebinde ciddi artış olursa ve yaptırımlar nedeniyle Irak borçlarını ödemede zorlanmaya devam ederse 2020 ve 2021 yıllarının belirli dönemlerinde elektrik akışında sorunlar ve kesintiler yaşanabilir.