İran Otomotiv Endüstrisi ve Piyasasında Yeni Düzenlemeler

İran Otomotiv Endüstrisi ve Piyasasında Yeni Düzenlemeler
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

İran’ın petro-kimya endüstrisinden sonra en gözde endüstrisi olan otomotiv; istihdam, iç ve dış ticaret gibi ekonomik göstergelerinin yanı sıra siyasi ve sosyolojik olarak da İran için büyük önem arz etmektedir. Ancak son dönemlerde ABD ambargoları otomotiv endüstrisindeki göstergelerin bozulmasına ve otomotiv endüstrisi ve piyasasına büyük zararlar vererek bu endüstride ve piyasada uygulanması gereken kritik müdahalelere neden olmuştur. Bu müdahaleler; yedek parça ve ara mal teminindeki teknik problemler ve araç fiyatlarının sıfır ve ikinci el piyasalarındaki fahiş artışından kaynaklanmaktadır. Tüketici aleyhine artan problemler sonucu gelen tepkiler sebebiyle hükûmet, kurumlarıyla otomotiv endüstrisine ve piyasasına, şahıslar ve göstergeler üzerinden çeşitli müdahalelerde bulundu.

İran’da otomobil endüstrisi neredeyse tamamen devlet kontrolü altında ve piyasadaki otomobillerin yaklaşık %90’ı İran’da üretilmektedir. Üretilen otomobillerin çoğu Fransız ve Uzak Doğu otomobilleri ile aynı altyapıyı paylaşmakta veyahut İran’da montajlanarak piyasaya sürülmektedir. Ancak üretilen otomobillerde bazı önemli ara mallar ve yedek parçalar başta Fransa ve Çin olmak üzere yurt dışından temin edilmektedir.

ABD ambargolarıyla beraber ara mal ve yedek parçalarının edimi zorlaşmış ve sıfır araç fiyatlarında fahiş artışlar meydana gelmiştir. Yükselen sıfır araç fiyatları ikinci el piyasasındaki otomotiv talebinin artmasına neden olarak ikinci el araç fiyatlarını da artırmıştır. Ayrıca İranlı galericiler firmaların galerisindeki sıfır araçları satın alarak piyasada araç kıtlığına sebep olup fiyatlara istedikleri gibi müdahale etmektedir. Buna ilave olarak da tüzel ve gerçek şahısların sadece al-sat amacıyla yaptıkları araç satışları, komisyon ve kâr güdüsü nedeniyle fiyatları artırmaktadır.

Artan Fiyatlara Müdahale Sinyali

Geçtiğimiz haftalarda Sanayi Bakanlığının; Rekabet ve Düzenleme Kurumu ile Tüketici ve Üreticileri Koruma Kurumuyla düzenlediği art arda toplantılarda otomobil fiyatlarındaki rekor seviyedeki artışlara müdahale edileceği pek çok kez dile getirilmişti. Toplantılar sonucu ulaşılan müşterek kararla 10 Mayıs 2020 tarihinde İran Teftiş Kurumu 24 saat sonra otomobil piyasasına müdahale edileceğini bildirdi. Ayrıca 9 Mayıs 2020 tarihinde İran sathında online ikinci el ve sıfır otomobil satış sitelerindeki fiyat bilgisi gösterimi mahkeme kararıyla yasaklanmıştı.

Birçok online ikinci el ve sıfır araç sitelerinde olduğu gibi İran’da teveccüh gören araç alım-satım sitesi olan bama.ir’de de fiyat bilgisi ile ilgili gösterimler sansürlendi.
 

İran Otomotiv Endüstrisi ve Piyasasının Kilit Oyuncusu: Saipa Pride 131

Yaklaşık 15 yıldır çeşitli makyajlama ve şase güçlendirilmeleriyle İran’da hâlâ üretilen Kia Pride modelinin İranlı ikiz kardeşi Saipa Pride 131, İran’ın otomotiv endüstrisi ve piyasasının kilit oyuncusudur. İran’ın en çok satılan ve el değiştiren otomobili olan Pride'ın 1398 yılında üretici firma Saipa tarafından gelecek yıl için çeşitli güvenlik standartlarını karşılayamaması nedeniyle banttan çekilmesi kararı alınmıştı. Ancak Saipa Pazarlama ve Satış Müdürü Yardımcısı yükselen fiyatlar nedeniyle Pride’ı otomobil piyasasını düzenlemek amacıyla tekrar banda koyabileceklerini belirtti.

Yıllarca makyajlanarak üretilen İran’ın en ucuz ve en çok satılan otomobili Saipa Pride 131, birçok kullanıcı tarafından güvenlik, çevre ve teknoloji standartları bakımından geride kaldığı için eleştirilmişti.
 

Saipa Pride 131, ambargo ve yaptırım sürecinde fahiş fiyat artışlarına en çok maruz kalan otomobildir. 1398 yılının son çeyreğinde 40–45 milyon tümen fiyatları arasında satılan bu otomobil, son zamanlarda 80 milyon tümeni görerek bir rekora imza attı. Yetkililer bu denli fiyat artışının gerçekçi olmadığını, sadece kâğıt üzerinde bir artışın olduğunu belirtse de tüketiciler buna katılmamaktadır.

Düzenlemeler ve Ön Sipariş Koşulları Açıklandı

Sanayi Bakanlığı, Rekabet ve Düzenleme Kurumu ile Tüketici ve Üreticileri Koruma Kurumu, 11 Mayıs 2020 tarihinde gerçekleştirdikleri toplantı sonucunda otomobil piyasasına yapılacak düzenlemeleri açıkladı. Açıklamaya göre Iran Khodro marka otomobillere %10, Saipa marka otomobillere ise %23 oranında zam yapıldı. Buna ilave olarak ülke çapında en çok satılan otomobiller olan Saipa Pride’a 42 milyon, Saipa Saina’ya da 59 milyon tümen tavan fiyat uygulaması getirildi. Ayrıca açıklamada 1397 Behmen ayından itibaren Iran Khodro marka otomobillerde %84, Saipa marka otomobillerde %64 oranında fiyat artışının meydana geldiği belirtildi.

Rekabet ve Düzenleme Kurumu Başkanı Reza Şiva, 11 Mayıs 2020 tarihinde gerçekleştirilen piyasa düzenleme toplantısında, ön siparişlerdeki önceliğin mümkün olduğunca son üç yıl içinde herhangi bir sıfır araç alımı yapmamış vatandaşlara verileceğini duyurdu. İran’da fabrika ve piyasa fiyatlarındaki uçurum nedeniyle otomotiv markalarının ön siparişlerinde yoğunluk olmaktadır. Fabrika fiyatlarının 5 ila 10 milyon tümen arasında piyasa fiyatlarına nazaran daha ucuz olması sebebiyle İranlı tüketiciler, ön sipariş yöntemi ile fabrikadan araç almayı tercih etmektedir.

Otomotiv Endüstrisi ve Piyasası İran Siyaseti için Önemli

Her ne kadar harici basında petro-kimya ürünlerinin fiyatları mercek altına alınsa da İran’da otomotiv endüstrisi ve piyasası, yöneticilerin halk nezdindeki popülaritesini sürdürmesini sağlayan ve halkın devlete olan tepkisini şekillendiren önemli bir kanaldır.

Otomotiv endüstrisi ve piyasasındaki problemler nedeniyle birçok üst düzey bürokrat ve ilgili şirketlerin yöneticileri halk tarafından eleştirilmiş, ilgili makamlarca tutuklanmış veya görevden alınmıştır. Örneğin 11 Mayıs 2020 tarihinde Sanayi, Madencilik ve Ticaret Bakanı başta otomobil endüstrisi ve piyasasındaki fiyat artışları olmak üzere son dönemde kamuoyunda meydana gelen eleştiriler ve ekonomik alanlardaki başarısızlıklar nedeniyle görevinden alındı. Daha önce de Iran Khodro Genel Müdürü fahiş fiyat artışları ve piyasa yönetimindeki sistematik hatalar sebebiyle görevinden alınmış ve tutuklanmıştı.


Eleştiriler devam ederken geçtiğimiz aylarda Iran Khodro ve Saipa yeni SUV ve Sedan prototiplerini Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’ye tanıttı.
 

Otomotiv endüstrisinde çevreci olmayan ve dünya standartlarının gerisinde kalan otomobiller İran kamuoyunda uzun zamandır eleştiriliyordu. Özellikle İran’da son dönemlerde artan hava kirliliği ve trafik kazalarının nedeni olarak otomobillerin eski güvenlik ve emisyon standartları gösterilmektedir. İranlı yöneticiler halkın eleştirilerini göz önünde bulundurarak eski donanıma sahip otomobilleri üretim bandından kaldırmış ve dünya standartlarına uyumlu otomobilleri piyasaya sürmeye başlamıştır.

Otomotiv Endüstrisinin İran Ekonomisindeki Yeri

Petro-kimya endüstrisinden sonra İran ekonomisinin diğer lokomotifi olan otomotiv endüstrisi gerek istihdam olanakları gerekse ihracat gelirleri açısından İran sanayisi için oldukça önemli bir konumda bulunmaktadır. Otomotiv endüstrisi GSYİH’nin %4’üne tekabül etmekte ve yaklaşık 800 bin kişiye istihdam sağlamaktadır. Ancak ABD öncülüğünde gerçekleşen uluslararası ambargolar ve yaptırımlar özellikle son dönemlerde diğer endüstrilerde olduğu gibi otomotiv endüstrisini de etkilemiştir. Bu etkiyi İran'da son 10 yılda gerçekleşen otomotiv üretim miktarındaki azalmadan anlayabiliriz.

Grafik 1: Son 10 Yılda İran’da Otomotiv Üretim Miktarları

Kaynak: Donyaye Eghtesad, Eghtesad News.

 

İran otomotiv endüstrisi, 1398 yılının ilk dokuz ayı verilerine göre 1.891 adet farklı tiplerde aracı yurt dışına ihraç etti. İhraç ettiği ülkeler arasında başta; Irak, Afganistan, Lübnan ve Ermenistan olmak üzere yakın coğrafyalardaki ülkeler bulunmaktadır. İran’ın en çok ihraç ettiği otomobil, yukarıda değindiğimiz Saipa Pride 131’dir. Her ne kadar birçok yönden eksiklikleri bulunsa da Pride, ekonomik fiyatı ve ucuz parça maliyeti nedeniyle İran’ın otomotiv müşterilerini cezbetmektedir.