İran’da İmalat Sanayisinde Çalışan Beyaz Yakalıların Ücretleri

İran’da İmalat Sanayisinde Çalışan Beyaz Yakalıların Ücretleri
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

Giriş 
Bireylerin emek süreçleri karşılığında kazandıkları ücretlerin konuşma konusu olması gerek Türk toplumunda gerekse de diğer toplumlarda tabu hâline gelmiş bir konudur. Bu tabuyu ifade etmek için farklı kültürlerde yerleşik olan birçok özdeyiş ve atasözü bulunmaktadır. Ancak bu sözlü toplumsal sınırlamalara rağmen yine de insanlar başka bireylerin elde etmiş oldukları ücretleri merak edegelmişlerdir.

İran’da ücretler konusu da toplumsal anlamda ciddi merak uyandıran konulardan bir tanesi. Bu motivasyonla, 2020 Haziran ayında İran’ın en önde gelen ekonomi gazetesi olarak görülen İktisat Dünyası (Donya-e Eghtesad) tarafından hazırlanan ve imalat sanayisinde çalışan beyaz yakalıların ücretlerine ilişkin araştırma, bu yazının temel referansı olarak kullanılacaktır. Anlamlı karşılaştırma yapabilmek için 2020 yılında diğer ülkelerde beyaz yakalıların ücretlerine ilişkin istatistikler de derlenmiştir. Bu istatistiklerin de kullanılması ile bu yazının amacı, İran’da beyaz yakalı çalışanların ücretleri ile diğer ülkelerde benzer işleri yapanların ücretlerinin karşılaştırılması şeklinde özetlenebilir.

1.    Bazı Ülkelerde İmalat Sanayisindeki Beyaz Yakalı Ücretleri 

İran’da bireylere ödenen ücretlerin anlaşılmasına yardımcı olacağı düşünülerek, diğer ülkelerde beyaz yakalı çalışanların ücretleri hakkında istatistikler sunulmuştur. Grafik 1’de kullanılan veriler salaryexplorer.com adresinden alınmış ve mühendis, orta düzey yönetici ve üst düzey yöneticilerin her bir ülkede aldıkları ücretlerin elde edilmesi ile oluşturulmuştur. İlgili sitede verilerin o ülkenin kendi ulusal para birimi cinsinden sunulmasından dolayı bu ücretler serbest piyasa kuru kullanılmak suretiyle ABD dolarına çevrilmiştir. Ücretler tecrübe ve diğer karakterlere göre değişmekle birlikte mühendis ücretleri ABD, Kanada ve İngiltere’de birbirlerine yakın bir seviyededir. Ortalama mühendis aylık ücreti, bu ülkelerde 6.500 ABD doları düzeyindedir. Avrupa Birliği (AB) ülkesi olan Almanya ve İtalya’da mühendis ücretleri yine birbirine oldukça yakın seviyededir. Bu iki ülkede ortalama ücret 3.500 ABD doları civarındadır. Azerbaycan ve Irak’ta mühendis ücretlerinin 1.000-1.500 ABD doları bandında olduğu gözlemlenmiştir. Mısır’da mühendis ücretleri son derece düşüktür. Ortalama olarak mühendis ücretleri Mısır’da 500 ABD dolarının biraz altındadır.

Grafik 1: Ülkeler Arası Ücret Karşılaştırması
 
Kaynak: http://www.salaryexplorer.com/ 

Orta düzey yönetici ücretleri ABD, Kanada ve İngiltere’de 10.000 ABD doları civarındayken AB ülkelerinde bu ücret ortalama 6.000 ABD dolarının biraz altındadır. Üst düzey yönetici ücretleri bakımından ABD açık ara önde gözükmektedir. Üst düzey yönetici ortalama ücreti aylık 45.000 ABD doları düzeyindedir. Kanada ve İngiltere’de üst düzey yönetici ücretleri 16.000 ABD doları civarındadır.

2.    İran’da İmalat Sanayisinde Beyaz Yakalı Ücretleri 

İktisat Dünyası tarafından yayımlanan analiz, imalat sanayisinde faaliyet gösteren firmalarda çalışan yaklaşık 35.000 beyaz yakalı çalışan ile yapılan anket verilerine dayanmaktadır. Bu yazıda, bu anket çalışmasında elde edilen verilerin bir kısmı kullanılacaktır. Bu bağlamda, İran’da imalat sanayisinde faaliyet gösteren firmalarda çalışan 3 tip beyaz yakalı tipolojisi temel alınmıştır: 

(1) mühendis/uzmanlar,

(2) orta düzey yöneticiler, 

(3) üst düzey yöneticiler. 

Genel ücret verilerinin yanında bu kadrolarda çalışan bireylerin ücretlerinin tecrübe ve ayrıca yabancı dil düzeyleri ile olan ilişkisi ortaya konulacaktır. Diğer ülkelerde de olduğu gibi ücretlendirme ile cinsiyet arasındaki farklılık, İran’da da gözlemlenmektedir. Ayrıca yabancı firmalarda yapılan ödemelerin yerli firmalarda yapılan ödemelerden belirli oranda fazla olduğunu söyleyebiliriz. 

İran’da imalat sanayisinde çalışan beyaz yakalı uzman, orta kademe yönetici ve üst düzey yöneticilerin ortalama ücretleri ile ilgili olarak aşağıdaki tablolar (Tablo 1 ve Tablo 2) hazırlanmıştır. Bu çalışmada kullanılan ücret verileri, işletmeler tarafından çeşitli isimlerle beyaz yakalı personele verilen ilave ödemeleri ve para dışı imkânları (kâr payı, ikramiye, konut, harcırah vb.) kapsamamaktadır.

Yukarıda diğer ülkelerle ilgili ücret bilgileri verilirken de bu ilave ödemelerin hesaplamaya dâhil edilmediğini belirtmekte fayda vardır. Tablo 1 dikkate alındığında İran’da verilen ücretlerin yukarıda zikredilen ülkelerdeki ücretlere nazaran son derece düşük seviyede olduğu gözlemlenmektedir. İran’da imalat sanayisinde üniversite mezunu olan ve iş tecrübesi bağlamında sınırlı bir tecrübeye sahip mühendis ya da uzmanların ücretleri 3,7 milyon tümen düzeyindedir. 1398 yılı (Miladi: 2019) döviz kuru ile bu ücret seviyesi yaklaşık olarak 350 ABD doları düzeyindedir. Resmî kur dikkate alındığında dahi İran’da ücret seviyesi 900 ABD doları düzeyinde kalmaktadır. Bu seviye, Mısır dışındaki diğer ülkelerin oldukça gerisindedir. İmalat sanayisinde sınırlı seviyede tecrübeye sahip orta düzey yöneticilerin ortalama aylık ücretleri, 4,9 milyon tümen ya da piyasa kuru dikkate alındığında 450 ABD doları düzeyindedir. Sınırlı düzey tecrübesi olan üst düzey yönetici ücret ortalaması ise 6,4 milyon tümen ya da piyasa kuruna göre 600 ABD dolarının biraz altındadır.

Tablo 1: İş Tecrübesi ve İmalat Sanayisindeki Beyaz Yakalı Ücretleri


Kaynak: İktisat Dünyası

Notlar:

(1) 1398 yılı serbest piyasa kuru olan 1 ABD $=11.000 tümen dikkate alınarak hesaplanmıştır.
(2) Resmî döviz kuru olan 1 ABD $=4.200 tümen dikkate alınarak hesaplanmıştır. 

Ortalama ücretler, tecrübe arttıkça ciddi anlamda artış göstermektedir. Tablo 1’e göre 7-14 yıl tecrübesi olan mühendis, daha az tecrübeli meslektaşına göre %20 daha fazla ücret geliri elde ederken, oldukça tecrübeli bir mühendisin ücreti başlangıç seviyesindeki meslektaşından %35 daha fazladır. 15 yılın üzerinde tecrübesi olan bir mühendisin ücreti ortalama olarak 5,1 milyon tümen ya da 1398 piyasa kuru dikkate alındığında 465 ABD doları düzeyindedir. Uluslararası muadillerine göre İran’da çalışan mühendislerin ücretlerinin oldukça düşük olduğu söylenebilir. Orta düzey yöneticiler için de tecrübe ile ücret arasında pozitif ilişki göze çarpmaktadır. 3-6 yıl arasında tecrübeye sahip bir orta düzey yönetici 4,9 milyon tümen kazanırken, 15 yıldan fazla tecrübeye sahip bir orta düzey yöneticinin ücreti 7,6 milyon tümendir. Üst düzey yöneticiler için tecrübe arttıkça ücretlerin de arttığı gözlemlenmektedir. Nispeten az tecrübeli bir üst düzey yöneticinin ücreti 6,4 milyon tümen olurken, 15 yıldan daha fazla tecrübeye sahip bir üst düzey yöneticinin ücreti 13,4 milyon tümen düzeyindedir. 

Türkiye’de de olduğu gibi yabancı dil gerek istihdam ve gerekse de iş terfilerinde önemli bir parametredir. Örneğin orta düzey İngilizce bilen bir mühendis ya da uzmanın ücreti 3,6 milyon olurken, iyi düzey İngilizce bilen bir uzmanın ücreti 4,2 milyon tümen düzeyindedir. Orta düzey yöneticiler için de durum benzerlik göstermektedir. Orta düzey yabancı dil bilen ara kademe yöneticilerin ortalama ücretleri 5,2 milyon tümen olurken, iyi düzeyde dil bilen ara kademe yöneticilerin ortalama ücretleri 7,7 milyon (%50 daha fazla) tümen düzeyindedir. Bu durum, üst düzey yöneticiler arasında da oldukça ciddi ücret farklılığı yaratmaktadır.

Tablo 2: Yabancı Dil Bilgisi ve İmalat Sanayisindeki Beyaz Yakalı Ücretleri

      
Kaynak: İktisat Dünyası

Notlar:
(1) 1398 yılı serbest piyasa kuru olan 1 ABD $=11.000 tümen dikkate alınarak hesaplanmıştır.
(2) Resmî döviz kuru olan 1 ABD $=4.200 tümen dikkate alınarak hesaplanmıştır. 

Orta düzey İngilizce bilen bir üst düzey yöneticinin ücreti 8,8 milyon tümen olurken, iyi derecede yabancı dil bilen bir üst düzey yöneticinin ücreti %40 oranında daha fazla olup 14,5 milyon tümen civarındadır. İran’da tecrübe ve yabancı dil bilgisinin özellikle orta kademe ve üst düzey yönetici ücretlerinin ciddi anlamda farklılaşmasına neden olan iki önemli parametre olduğu anlaşılmaktadır. İmalat sanayisi şirketlerinin büyük bir kısmı yerli olmakla birlikte bu sektörde yabancı firmalar da faaliyet göstermektedir. Bu çalışma kapsamında yapılan anketlere göre toplam şirketlerin %94’ü yerliyken, %6’sı ise yabancı firmalardır. Yabancı firmalarda çalışan orta düzey yöneticiler ile yerli firmalarda çalışanların ücretleri arasındaki makas, yine anlamlı düzeyde farklılık göstermektedir. 

Bu çalışmada detaylı bir şekilde sunulmamakla birlikte; İktisat Dünyası gazetesince sunulan istatistiklere göre İran’da bulunan yabancı şirketler, yerli firmalara göre tüm seviyelerde %10-20 civarında daha fazla ücret ödemektedir. İmalat sanayisi şirketlerinde çalışan beyaz yakalı erkek ve kadınların kazandıkları ücretler arasında da önemli farklılıklar bulunmaktadır. Orta düzey yönetici kademesinde erkek ve kadın yöneticilerin ücretleri arasında %6-8 arasında bir fark gözlemlenirken, üst düzey yöneticilerde bu fark %28 düzeyindedir.

Ücretlerle ilgili İran özelindeki veriler, diğer ülkelerle oldukça paralellik arz etmektedir. Tecrübe ve yabancı dil bilgisi, ücretlerin belirlenmesinde kritik bir öneme sahiptir. Diğer ülkelerde de gözlemlendiği gibi tüm alt kategorilerde erkeklere yapılan ücret ödemeleri kadınlara yapılan ücret ödemelerine nazaran daha yüksektir.

3.    Genel Değerlendirme 

İran ile diğer ülkeler karşılaştırıldığında, İran’da ücretlerin oldukça düşük olduğu anlaşılmaktadır. Ülkede ekonomik yaptırımlar ve kötü ekonomik yönetim nedeniyle büyüyememe sorunu gözlemlenmektedir. Yeterince yatırımın yapılamadığı ülkede, verimlilik ve dolayısıyla ücret artışları son derece güdük kalmıştır. Bu bakımdan, orta kesimin satın alım gücünün reel olarak gerilediği anlaşılmaktadır.

Yukarıda yapılan analize konu olan bireyler, temel olarak İran'ın orta sınıfını oluşturmaktadır. Ücretlerin düşük olmasının yukarıda zikredilen ekonomik yönünün yanında, sosyoekonomik yönde etkileri de bulunmaktadır. Bu bakımdan, araştırmaya konu olan bireylerin bu denli düşük ücretlerden memnun olmadıklarını söyleyebiliriz.