İran, özellikle kadınların bireysel ve kamusal hak ve özgürlüklerine ilişkin meselelerle sık sık gündeme gelmektedir. Geçtiğimiz günlerde 31 numaralı Adalet Divanının (Divan-ı Adalet-i İdari) “emniyet teşkilatının kadınlara motosiklet ehliyeti vermekle mükellef olduğuna” ilişkin hükmü, bu konudaki tartışmaları yeniden başlattı. Ülkede kanunen kadınların motosiklet ehliyeti almasında herhangi bir kısıtlama olmamasına karşın pratikte ilgili kurumlar tarafından kadınlara ehliyet verilmemesi, başta aktivistler olmak üzere pek çok kişi tarafından dillendirilmekteydi. Bu doğrultuda ehliyet almak için gerekli bütün şartlara haiz olmasına rağmen ehliyet alamadığı gerekçesiyle bir Isfahanlı kadın, emniyet teşkilatını mahkemeye vermişti. Bunun üzerine mahkemenin 28 Mayıs 2019’da düzenlenen dosyayı ilgili kanun ve yönetmelikteki boşluklara dikkat çektikten sonra kadınlar lehine bir içtihada giderek sonuca bağlaması, İran’da son yıllarda sık tartışılan bir mesele olan kadınların şehir içerisinde bisiklet ve motosiklet kullanmasının artık tamamen serbest olabileceğini akıllara getirmiştir. Nitekim İran Parlamentosu Sağlık Komisyonu Başkanı Zahra Sadrazam Nuri çok geçmeden söz konusu kararı olumlu bulduğunu, ilgili kurumların gerekli hazırlıkları yapmasını ümit ettiğini belirtmiştir. Ayrıca İran Parlamentosu Yargı ve Hukuk Komisyonu Başkan Vekili Muhammed Kazımi ile Kadın Fraksiyonu Başkanı Feride Ovladkobad tarafından da son karara destek gelmiş, kadınların bisiklet ve motosiklete binmesinin önünde kanuni ve şerî bir engelin olmadığı açıklanmıştır.

Ne var ki 05 Ağustos 2019 tarihinde Adalet Divanı Başkanı, bu kararın şubelerden birinin hükmü olduğunu ve kesin bağlayıcılığının bulunmadığını bildirmiştir. Aynı doğrultuda trafik polisi halkla ilişkiler biriminin söz konusu hükmün yalnızca başvuru sahibini ilgilendirdiği, ferdi bir hüküm olduğu ve genelleştirilemeyeceği yönündeki açıklamasıyla 31 numaralı Adalet Divanı kararının muhataplar tarafından farklı yorumlandığı görülmüştür.

Hâlihazırda İran’da pek çok kadın, ehliyeti olmamasına karşın motosiklete binmektedir. Motor sporları yapan kadınlara tesadüf edilmekle birlikle İranlı kadınlar genellikle günlük ulaşım için motosikleti tercih etmektedir. Bunun yanı sıra araba alacak gücü olmayan bazı kadınların motosikletle yolcu ve yük taşıyarak geçimini sağladıkları görülmektedir. Lakin zaman zaman motosiklet kullanan kadınlara cezai işlem uygulanması ve hatta tutuklamalar yapılması, konunun temel hak ve özgürlükler ekseninde tartışılmasına zemin hazırlamaktadır.

İran’da kadınların bisiklet ve motosiklete binmesinin önünde doğrudan kanuni veya şerî bir engel bulunmasa da bu konuda kısıtlamaya gidilmesi; zorunlu örtünmeye riayet edilmesi, erkeklerin dikkatini çekme, trafiğin kadınlara uygun olmaması gibi gerekçelerle temellendirilmektedir. Ancak zorunlu örtünme kurallarına tamamen riayet eden dindar kadınların da bisiklet ve motosiklete rahatça binme taleplerinin olduğu bilinmektedir. Diğer taraftan Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin ise kadınlara kamusal alanda belli başlı meselelerde biraz daha serbestlik tanımaktan yana olduğu malumdur. Hatta 12 Mayıs 2019 tarihinde Isfahan Savcılığının halka açık yerlerde kadınların bisiklete binmesinin yasak olduğunu duyurması üzerine Kadın ve Aile İşlerinden Sorumlu Cumhurbaşkanı Yardımcısı Masume İbtikar bu kararı eleştirerek bisiklete binme konusunda herhangi bir yasağın olmadığını vurgulamıştı. Fakat Devrim Rehberi Ali Hamenei’nin konuya ilişkin “Kadınların topluma açık yerlerde ve namahreminin önünde bisiklete binmesi; erkeklerin bakışlarını celp edeceğinden, toplumu fitne ve fesata sürükleme ihtimali bulunduğundan ve kadınların iffetine aykırı düştüğünden terk edilmelidir. Etrafta namahrem bulunmadığında bisiklete binmenin bir sakıncası yoktur” şeklindeki demeci göz önüne alındığında, kadınların bisiklet ve motosiklet binmesine dair kısıtlamaların bir müddet daha devam edeceği anlaşılmaktadır. Bu konudaki toplumsal talepler günden güne artsa da konunun şeri boyutunun da olması hasebiyle meselenin çözümünde nihai karar alıcının, kanun koyucular olmadığı açıktır. Görünen o ki İran’da kadınların motosiklet ehliyeti edinmesindeki engeller kısa vadede kalkmayacaktır.