İranlı Muhalif Bir Kadın Portresi: Mesih Alinejad

İranlı Muhalif Bir Kadın Portresi: Mesih Alinejad
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

İran’da Mehsa Emini’nin, Tahran’da ahlak polisi tarafından tesettür kurallarına uymadığı gerekçesiyle gözaltına alınması ve gözaltında iken darp edilmesi sonucunda 16 Eylül’de hayatını kaybetmesiyle başlayan protestolar hâlen devam etmektedir. Bu protestolar, şimdiden Devrim sonrası kesintisiz devam eden en uzun süreli protestolar olarak kayıtlara geçmiştir. Ülke içerisinde, kadınların baskın rolünün olduğu görülen protestolara toplumun çeşitli kesimlerinden destekler devam etmektedir. Yurt dışındaki muhalif çevreler ve dinamikler ise bugüne kadar ilk defa Tahran yönetimine karşı dünyanın 151 şehrinde eş zamanlı protestolar düzenleme başarısı gösterebilmiştir. İran içerisinde kesintisiz süren protestolara dışarıda kesintisiz destek vermeye çalışan muhalifler, uluslararası kamuoyunu Tahran’a karşı harekete geçmeye ikna etmeye çalışmaktadır. Ancak muhalif dinamikler arasından bir kadın aktör, İran’da kadın hakları ve bilhassa zorunlu tesettüre karşı mücadelede aktif bir rol üstlenmiş durumda: Mesih Alinejad.

Mesih Alinejad Kimdir? 

Asıl ismi Masume Alinenejad olan Mesih Alinejad, 1976’da muhafazakâr bir ailenin kızı olarak Mazenderan ili Babul ilçesine bağlı Kumi Kola köyünde dünyaya gelmiştir. İki kez evlenmiş olan Alinejad’ın, birinci evliliğinden Puryan adında bir oğlu bulunmaktadır. İkinci evliliğini, Voice of America’da (VOA) birlikte çalıştığı Kambiz Furûher ile 2014 yılında yapmıştır. 

İslami Azad Üniversitesinde gazetecilik lisans eğitiminin yarıda kaldığı belirtilmektedir. Bazı kaynaklar, 2007 yılında Oxford Brookes Üniversitesinden gazetecilik lisansı aldığını ileri sürmüş olsa da başka kaynaklar, Alinejad’ın İngiltere’de uzun süre kalmadığını ve ABD vizesi çıkana kadar geçen süre zarfında gazetecilik kursuna gittiğini belirtmiştir.

İran’da Gazetecilik Faaliyetleri

Alinejad, İran’da 1999 yılında reformcu bir yayın kuruluşu olan Hembestegi gazetesinde çalışmaya başlamıştır. Ardından ILNA adlı haber ajansında muhabirlik yapmıştır. Alinejad’ın yazıları Şark, İtimad-ı Millî, Hem Mihen ve Bahar gibi reformcu diğer gazetelerde de yayımlanmıştır.

Alinejad, ILNA’nın 7. Dönem Meclis (2004-2008) muhabirliğini yaptığı sırada; Mart 2005’te milletvekillerinin aldıkları yılbaşı (Nevruz) ikramiyesini haber yaptığı için gizli belge sızdırma gerekçesiyle gündem yaratılmış ve Meclis Başkanlık Divanı tarafından Meclise girişine yasak getirilmiştir

Alinejad’ın, Mart 2008’de İtimad-ı Millî gazetesinde yayımlanan “Yunusların Şarkısı/Avaz-i Dolfinha” başlıklı yazısının, dönemin Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ve İran halkına tahkiramiz ifadeler içerdiği iddia edilmiş ve bunun üzerine gazetenin sahibi olan İtimad-ı Millî Partisi Sekreteri Mehdi Kerrubi, kamuoyundan özür dilemek zorunda kalmıştır.   

Yurt Dışındaki Faaliyetleri

Alinejad, şaibeli 2009 Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinden bir süre önce oğlu ile ülkeden ayrılmıştır. İngiltere’de iken ABD tarafından gazetecilik vizesi onaylanan Alinejad, bu tarihten itibaren faaliyetlerini bu ülkeden yürütmeye başlamıştır. 

25 Temmuz 2009’da ülkedeki gösterilere destek mahiyetinde San Francisco’da İranlıların düzenlemiş olduğu gösterilerde konuşan Alinejad “Düne kadar biz onların korkusundan titriyorduk, şimdi onlar titresin bakalım.” diyerek sistem karşıtı etkili konuşmalar yapmıştır. 29 Ağustos’ta VOA’ya verdiği röportajla da gösterilere desteklerini sürdürürken sistem karşıtı tutumunu pekiştirmiştir. 

Alinejad, 2014’te Facebook’ta başlattığı “İran’da Kadınların Gizli Özgürlükleri” başlıklı kampanya ile İranlı kadınların, sistemin dayattığı ayrımcı uygulamaları protesto etmek amacıyla daha çok tenha yerlerde başörtülerini çıkararak videolarını sosyal medya üzerinden yayımlamalarını istemiştir. Alinejad’ın bu teşvikleri, etkili olmaya başlamış; bir sivil itaatsizlik yöntemi olarak bu protesto şekli yayılmaya başlamıştır. Alinejad’ın Facebook’ta bu isimle açmış olduğu hesap, 1 milyon takipçiyi aşmıştır. 

Alinejad, söz konusu kampanyadan elde ettiği olumlu sonuçlardan hareketle 2017’nin sonlarında bu sivil itaatsizlik eylemini toplumsal alana taşımak amacıyla “Beyaz Çarşamba” isimli kampanyayı başlatmıştır. Alinejad’ın kadın objesi üzerinden İran toplumunu sisteme karşı harekete geçirme tercihi, oldukça stratejiktir. Zira eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin cumhurbaşkanlığı döneminde gevşetilen tesettür uygulamaları, zamanla geniş bir toplumsal kesim tarafından ilgi görmüş ve özellikle kadınlar, Devrim’den sonra dayatılan zorunlu tesettür uygulamasından bir çıkış arayışında iken Alinejad’ın hem yol gösterici hem teşvik edici yönlendirmeleri karşılık bulmuştur. Böylelikle Alinejad’ın başlattığı kampanyalar, zemin ve zamanın uygun koşulları sayesinde başarılı sonuçlar doğurmuş ve bu başarı, uluslararası arenada Alinejad’ı daha çok ön plana çıkarmıştır. Alinejad “İnkılap Caddesi Kızı” ve “Zorunlu Tesettüre Hayır” gibi kampanyalarda, bu alandaki çabalarını aralıksız sürdürmüştür. 

İran’dan video çekip Alinejad’a gönderenlerden bazıları, tespit edilerek gözaltına alınmış ve yargılanmaları neticesinde 10 yıla kadar hapse mahkûm edilmiştir. Ayrıca Tahran yönetimi, Alinejad’ı faaliyetlerinden caydırabilmek için ailesine de baskı kurmuş ve tutuklanan kardeşi Ali Rıza Alinejad 8 yıl hapse çarptırılmıştır. Ali Rıza bir süre sonra şartlı olarak tahliye edilmiştir. Devlet televizyonu, Alinejad’ın aile evine giderek kızlarının yaptıklarını tasvip etmedikleri yönünde itiraflar alarak yayımlamıştır. Tahran yönetiminin, Temmuz 2021’de Alinejad’ı ABD’den kaçırarak ülkeye götürme operasyonu başarısızlıkla sonuçlanmış ve 4 İranlı bu suçlama çerçevesinde tutuklanmıştır

Alinejad, 2014’ten beri VOA’da çeşitli yayınlar yapmaktadır. En önemlisi ise 2015’ten bu yana haftalık yayımlanan Tablet programıdır. Alinejad, programında genellikle ülkedeki siyasi, toplumsal, ekonomik ve kültürel gelişmeleri haftalık olarak yorumlamaktadır. 

Alinejad, İran’da zorunlu tesettüre karşı olan kadınların yurt dışında bayraktarlığını yapan sembol bir isim hâline gelmiştir. BBC Persian, Iran International TV, Radio Farda, Manoto gibi yurt dışından İran’a yönelik Farsça yayın yapan TV kanallarına sıkça katılım göstermektedir. Ayrıca İran’da kadın hakları ve sorunları konusu uluslararası arenada gündem olduğunda yine ilk temasa geçilen Alinejad olmaktadır. Bu durum, onu bu alanda en çok tanınan gazeteci ve aktivist olarak ön plana çıkarmaktadır.

Alinejad, 2019’da dönemin ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ile bir araya gelmiştir. Pompeo’nun Alinejad ile görüşmesinin perde arkasında, Başkan Donald Trump’ın Mayıs 2018’de Nükleer Anlaşma’dan (Kapsamlı Ortak Eylem Planı, KOEP) çekilmesi ve İran’a karşı maksimum baskı politikası uygulaması yer almaktadır. ABD yönetimi, bir taraftan Tahran yönetimini kapsamlı yaptırımlarla ekonomik olarak köşeye sıkıştırırken diğer yandan İran halkını sisteme karşı harekete geçirme amacı gütmüştür. Bu bağlamda Alinejad gibi muhalif aktivistler, ABD tarafından elverişli aktörler olarak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Zira Alinejad, Trump’ın Nükleer Anlaşma’dan çekilmesi ve Tahran yönetimine karşı ağır yaptırımlar uygulamasını desteklemiştir. Ancak Trump’ın amacı, sistemi değiştirmek değil; Tahran’ı baskı altına alarak yeni bir nükleer anlaşma imzalamak iken Alinejad ve diğer muhalif kesimlerin amacı, sistemi devirip yerine laik ve demokratik bir sistemi ikame etmek olmuştur.

Alinejad, her fırsatta görüştüğü Batılı siyaset adamları ve diplomatlara, İran ile ilişkilerini kesmeleri telkininde bulunmakta; bu vesile ile Tahran yönetiminin elinin zayıflayacağını savunmaktadır. Batılı devletlerin Tahran yönetimi ile mevcut ilişkilerini sürdürmelerinin, İran halkına zarar verdiği konusunda muhataplarını ikna çabasındadır. 

Alinejad, 2020’de devrik Şah’ın eşi Farah Pehlevi ile bir araya gelmiş; Ocak 2022’de Şehzade Rıza Pehlevi ile röportaj gerçekleştirmiş ve son zamanlarda İslam Cumhuriyeti’nin devrilmesi hâlinde, İran’da kimin iktidara geleceğine dair şahsına yönelik kuşkucu düşüncelerini paylaşmıştır. 

Gerek söylem gerekse eylemleri ile feminist bir noktada duran Alinejad, İslam Cumhuriyeti sonrası Rıza Pehlevi’nin liderlik rolüne kuşku ile yaklaşmaktadır. Alinejad, son olarak Emini’nin ölümü sonrası başlamış olan protestolara ilişkin mesajında toleranslı bir dil kullandığı için ABD İran Özel Temsilcisi Robert Malley’e karşı sert ifadeler kullanmış ve bunun üzerine sosyal medyada Malley aleyhine başlayan tepkiler, onu özür dilemeye kadar götürmüştür. Bununla yetinmeyen Alinejad, Malley’in görevden alınması için imza kampanyası başlatmıştır. 

Mesih Alinejad’ın kaleme aldığı kitaplar: Tahassun (2004), Taj-e Khar (2005), Men Azad Hestem (2008), Karar-i Sebz (2010) ve The Wind in My Hair: My Fight for Freedom in Modern Iran (2018).