İran Merkez Bankasının “Tahran’da Konut Piyasasındaki Gelişmeler” adlı raporundan derlenen verilere göre ABD yaptırımları ile inşaat maliyetlerinin artması ve buna ek olarak piyasadaki negatif beklenti sebebiyle İranlıların konuta yönelik talebinin yükselmesi; İran’da konut fiyatlarını son 4 yıl içerisinde yaklaşık 6 kat artırmıştır. Geçen yıla nispetle cari yılda (1400, 2021) bazı aylarda fiyat artışları %90’ları görmüştür. Konut fiyatları ferverdin ayında %91,71, ordibeheşt %69,67, hordad %56,61, tir %43,69, mordad %34,03, şehriver %30,53 ve mehr ayında %18,38 olarak artış göstermiştir. Yerel uzmanlar artış yüzdesinin azalmasının nedeni olarak takvim etkisini göstermektedir. Buna ilave olarak geçmiş yılda metrekare başı ortalama fiyat 22,8 milyon tümen iken cari yılda ilk 8 ayda metrekare başı ortalama fiyat 30,3 milyon tümen olarak %33,08 artmıştır. İşlem hacmi de ortalama 7.411 birim konuttan 4.995 birim konuta düşerek %32,60 azalmıştır.

Grafik: İran’da Konut Fiyatları ve İşlem Hacmi

Not 1: Miladi yılların İran yılı denkleri yaklaşık ifadelerdir. Miladi yıl, İran yılından yaklaşık 3 ay ileridedir.

Not 2: 1400 yılına ait veriler ilk 8 aya aittir.

Kaynak: İran Merkez Bankası.

Yerel uzmanlar, konut fiyatlarındaki enflasyonun talep veya maliyetten kaynaklandığı ile ilgili ihtilafa düşmüştür. Bazı uzmanlar, muhtelif bölgelerde konut fiyatlarının yoğun talep nedeniyle arttığını ileri sürerken bazı uzmanlar çimento, demir ve diğer yapı malzemelerindeki artış nedeniyle konut fiyatlarının arttığını ve piyasada arz fazlasının olduğunu belirtmektedir. İlgili veriler incelendiğinde maliyet enflasyonunun daha baskın olduğu söylenebilir.

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, ülkenin konut sorununu çözmek amacıyla yılda 1 milyon adet konut yapılacağını söylemiştir. Yılda 1 milyon konut hedefiyle Reisi hükûmeti konut piyasasındaki aşırı fiyatlanma sorununu çözüp düşük gelir gruplarını konut sahibi yaparak siyasi popülaritesini maksimize etmek istemektedir. Ancak yerel uzmanlar yılda 1 milyon konut hedefinin gerçekçi olmadığını ve ekonomide yeni sorunlara sebep olabileceğini ifade etmektedir. 70 metrekarelik ortalama bir evin 420 milyon tümen olduğu baz alındığında aynı büyüklükteki 1 milyon adet evin maliyetinin 420 trilyon tümen olacağı basit bir hesaplamayla ortaya çıkmaktadır. Bu meblağ, 1400 yılı İran konsolide kamu bütçesinin yaklaşık %17’sine tekabül etmektedir. Uzmanlar, projenin finansmanının yeterli olmayacağını ve finansmanın parasal emisyon ile sağlanmasıyla enflasyonun şiddetleneceğini ileri sürmektedir. Ayrıca kamu tarafından bu denli büyük bir talebin ortaya çıkması, inşaat ve yapı malzemelerindeki enflasyonu tetikleyecektir.

Mahmud Ahmedinejad Dönemi’nde “Mehr Konutları” projesiyle İran benzer tecrübeyi yaşamıştır. Bu projeyle İran’da parasal taban genişlemiş ve %42’lere ulaşan bir enflasyon oranı ortaya çıkmıştır. Bu da İran ekonomisinde ciddi tahribata yol açmıştır. Ayrıca birçok kişi Mehr konutlarına güvenmediği için birçok konut satılamamıştı. Eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, 2014 yılında yaptığı açıklamada Mehr’in, İran’ın ekonomik toparlanmasının önündeki en büyük engellerden biri olduğunu belirtmiş ve 1398 (2019) yılı ile bu projeye kilidi vurmuştu. Reisi’nin ilk icraat döneminde yıllık 1 milyon konut hedefinin de uzmanlar tarafından aynı şekilde sonuçlanacağı tahmin ediliyor. İran kamu bütçesinin açıklarla boğuşmasının üzerine hükûmetin böyle bir atılımda bulunması, bütçenin sorunlarını derinleştirecektir. Reisi yerel riskler nedeniyle hükûmeti iç kaynakların yanı sıra stratejik ekonomi ortaklarından biri olan Çin’i de yetersiz finansman kaynağı sebebiyle projeye dâhil etmek istiyor. Ancak konu ile ilgili resmî bir adım henüz atılmadı.