Reisi’nin Ekonomi Ekibinde Anlaşmazlıklar

Reisi’nin Ekonomi Ekibinde Anlaşmazlıklar
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

Ecoiran tarafından yayımlanan bir rapora göre Ekonomiden Sorumlu Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhsin Rızai ile Ekonomi ve Maliye Bakanı İhsan Handuzi arasında bankalar arası faiz oranı konusunda yaşanan anlaşmazlık, İbrahim Reisi'nin ekonomi ekibinde fikir ayrılıklarına neden olmuştur. Bu rapora göre Handuzi, İran Merkez Bankasının bankalar arası faiz oranını düşürmesini isterken Rızai, yüksek enflasyon nedeniyle faizin düşürülmemesi gerektiğini vurgulamıştır. İran Merkez Bankasının temel piyasalarda faiz oranlarını düşürmediği düşünüldüğünde Bankanın, Rızai'nin görüşü doğrultusunda hareket ettiği görülmektedir. Bu mesele, Reisi'nin ekonomi ekibinde ciddi fikir ayrılıklarına işaret etmektedir. Ayrıca yaşanan gelişmelerin yanı sıra Handuzi ve Rızai arasındaki bir başka anlaşmazlık da gelecekte FATF'ın1 konusu olabilir. Rızai’nin, Düzenin Yararını Teşhis Konseyine sıkı bir FATF muhalifi olarak ekonomiden sorumlu yardımcı atanmasıyla Reisi’nin kemer sıkma politikasını uygulaması ve İran’ın dünya ile ilişkilerini negatif düzeye getirmesi öngörülmüştür. Bununla birlikte Handuzi’nin ihracatı artırma ve FATF’ı onaylamaması gibi politik bakışları doğrultusunda, Rızai ile gelecekte dış ticaret de dâhil olmak üzere ekonomik politikaların uygulanması konusunda fikir ayrılıkları yaşaması olası değildir. 

Daha önce, Nisan 2022'de, Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir ve Rızai arasındaki anlaşmazlıklar, Rızai'nin hükûmetin Ekonomi Komisyonundan çıkarılmasına neden olmuştu. O zaman, raporlara göre Muhbir tarafından imzalanan kararnameyle Rızai ve İcradan Sorumlu Cumhurbaşkanı Yardımcısı Sovlet Murtazevi Ekonomi Komisyonundan çıkarılmıştı. Kararnamede, bu işlemin İran İslam Cumhuriyeti Anayasası’nın 138. maddesine ve bakanlar kurulunun onayına dayanılarak yapıldığı belirtilmişti. İran Anayasası’nın 138. maddesine göre bakanlar kurulu, idari görevleri yerine getirmek ve yasaların uygulanması ile idari teşkilatların düzenlenmesini sağlamak için karar ve yönetmelikler çıkarma hakkına sahiptir. Muhbir, Reisi'nin emriyle Ekonomi Komisyonuna koordinasyondan sorumlu olarak tayin edilmiştir. 

Bu süreç, İbrahim Reisi’nin ekonomi ekibi arasındaki anlaşmazlıkların bir örneği olarak adlandırılmıştır. Daha önce de Muhbir ve Rızai’nin, hükûmetin ekonomi politikalarının uygulanması konusunda anlaşamadıkları bildirilmişti. Örneğin Muhbir’in, 2021 Eylül ayının ilk hafta sonunda, Rızai’nin başkanlık ettiği Cumhurbaşkanlığı Ekonomik Merkezi (CEM) toplantılarına katılmadığı bildirilmiştir. Muhbir’in toplantıya katılmamasının nedeni, hafif bir hastalık olarak ilan edilse de CEM’in bu konu hakkında daha önce neden bilgilendirilmediği göz önünde bulundurulmalıdır.

Reisi’nin ekonomi ekibi içindeki anlaşmazlıklar, daha önce tahmin edilebilirdi. Başka bir deyişle Reisi’nin ekonomiden sorumlu ekibi, direniş ekonomisi politikaları şemsiyesi altında birleşse de kişilerin ekonomik perspektifi ve arka planı göz önünde bulundurulduğunda ekonomi programları ve politikalarının uygulanmasında uyum sağlanamaması öngörülmüştü. 

Olası anlaşmazlıklardan biri, ekonomi ekibindeki liderlik ve koordinasyon sorunudur. Muhbir, cumhurbaşkanı birinci yardımcısı olarak atandıktan sonra Reisi, hükûmetin ekonomi ekibini koordine etmekten sorumlu olacağını açıkladı. Ancak Rızai’nin atanmasıyla Muhbir’in, hükûmetin ekonomik programlarının lideri olarak sorumluluğu sorgulanabilir hâle gelmiştir. Rızai, atamayla beraber; ekonomiden sorumlu cumhurbaşkanı yardımcılığı, Ekonomik Koordinasyon Yüksek Konseyi başkanlığı, CEM sekreterliği görevlerinin yanında bakanlar kurulunun ekonomik kararlarını uygulamadan sorumlu olmuştur. Ancak Muhbir, cumhurbaşkanı birinci yardımcılığı görevini kabul etmeden önce daha fazla güç ve ekonomide kendi ekibini oluşturmayı istemişti

Rızai ve Muhbir, ekonomik performans ve tecrübe açısından denk değildir. Ekonomik alanlarda Rızai, Muhbir’e nispeten gerekli yönetici deneyimine sahip değildir. Rızai’nin Hatemü’l-Enbiya İmar Karargâhının kurulmasında bir etkisi bulunmaktadır. Ancak Muhbir, Devrim Rehberliği çatısı altındaki en büyük ekonomik kurum olan İmam Humeyni’nin Talimatlarını Yürütme Merkezini yönetirken önemli başarılara imza atmıştır. Buna ilave olarak Muhbir, Bereket Vakfını kurarak kendini kanıtlamıştır. Muhbir, İmam Humeyni’nin Talimatlarını Yürütme Merkezinde yaklaşık 800 bin istihdam olanağı sağlamış ve 40 şirketi bünyesinde bulunduran Bereket Vakfı, istihdam yaratma ile ilaç ve tıbbi tedavi sağlanması alanında aktif olarak çalışmaktadır. İlk yerli koronavirüs aşısı, Bereket Vakfının en önemli başarılarından biridir. Öte yandan Rızai’nin henüz işe yarar bir ekonomi planı bulunmamaktadır. Özellikle seçim kampanyaları sırasındaki tuhaf sloganlarla akla gelmektedir. Bu nedenle ekonomi politikalarının uygulanmasında; iki figürün paralel sorumluluklarının, Reisi’nin ekonomi ekibinde bir boşluğa yol açması muhtemel görünmekteydi. 

Yaşanan gelişmelerle birlikte Muhbir, Rızai’yi hükûmetin Ekonomi Komisyonu dışında bırakarak kabinedeki üstünlüğünü kanıtlamayı başarmış görünmektedir. Ayrıca Muhbir, Rızai'ye kıyasla ekonomide daha yetkin olarak değerlendirilmekte ve kendisinin, Cumhurbaşkanı Reisi'nin güçlü desteğine sahip olduğu görülmektedir. Daha basit bir ifadeyle bundan sonra Reisi hükûmetinin ekonomi politikalarını Muhbir’in belirleyeceği söylenebilir. 

Sonuç olarak Reisi'nin ekonomi ekibi üyelerinin görüşlerindeki farklılıklar, Reisi hükûmetinin ekonomideki başarısızlığının nedenlerinden biri olarak kabul edilebilir. Ancak mevcut İran hükûmetinin ekonomiden sorumlu şahısları farklı ekonomik görüşlere sahip olduğundan, Reisi'nin cumhurbaşkanlığının sonuna kadar bu alandaki anlaşmazlıkların artması mümkündür.


 1 Financial Action Task Force (Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine Yönelik Mali Eylem Görev Gücü)