Kentsel yaşam kalitesi; ekonomik, mekânsal, sosyal, çevresel ve kültürel pek çok faktöre bağlıdır. Bu bağlamda konut sahipliği ve konut harcamaları, kentsel yaşam kalitesinin önemli göstergelerindendir. Başkent Tahran başta olmak üzere İran’ın bazı metropollerindeyse son dönemlerde kritik sorun hâline gelen hava kirliliği gibi çevresel sorunlarla beraber konut ve barınma sorunu da öne çıkmıştır. Nitekim özellikle Tahran’da ciddi boyutlara ulaşan bu sorun, evsizlik olgusunun yeni biçimleri şeklinde tezahür etmeye başlayan sosyal sorunlara neden olarak ülke medyası tarafından da gündeme alınmıştır.

Metrobüslerin Yeni Gece Yolcuları

Aralık 2021’in son günlerinde basında yer alan haberler, Tahran’da kentsel yaşamla ilgili eski bir sosyal sorunun yeni bir biçimde ortaya çıktığına dikkat çekti. Haberlere göre Tahran metrobüs hatları, evsizlerin soğuk kış gecelerinden korunmak ve uyumak için en çok tercih ettiği mekâna dönüşmüştür. Metrobüsleri tercih eden bu kişilerle ilgili dikkat çeken husus ise çoğunun iş sahibi olması ancak artan konut ve kira fiyatlarından dolayı evsiz kalmalarıdır. Aktarılan bilgilere göre barınmak için en düşük kira ücretlerini bile karşılayamayan söz konusu kişilerin, geceyi metrobüslerde geçirmek için yine aylık 360.000-750.000 tümen (165-340 TL) arasında bir bilet masrafı yapması gerekmektedir.

Önceki Örnek: Arabasını Barınma Yeri Olarak Kullananlar

Geçtiğimiz günlerde metrobüs hatlarında barınanlarla ilgili haberlerin medyaya düşmesi, bu açıdan önceki süreçte gündeme gelen ve hâlen devam eden başka bir fenomeni hatırlattı. İran’da yaşanan ekonomik sorunlar nedeniyle başta işsizliğin artması, işsiz kalan ancak şahsi arabası olan birçok kişiyi, geçimini temin etmek için korsan taksicilik yapmaya yönlendirmiştir. Bu durum; söz konusu insanların, ülkenin diğer bölgelerinden bu açıdan daha iyi çalışma fırsatlarını haiz Tahran gibi büyük şehirlere gitmesine yol açmıştır. Buna rağmen gittikleri büyük şehirlerde barınma fiyatlarının yüksek olması; birçoğunu, gündüz vakti yolcu taşıdığı arabasında geceyi geçirmek zorunda bırakmıştır. Geçtiğimiz dönemde Tahran’da yol kenarlarında geceleri arabasında kalan kişilerin sayısında meydana gelen artış, bu durumun şehirde görünür bir soruna dönüşmesine yol açarak medyanın da dikkatini çekmiştir.

Yeni Çözüm: “Barınma Otobüsü”

Evsizlerle ilgili haberlerin gündeme gelmesinin ardından, kamuoyu nezdinde tepkiler artmaya başlamıştır. Gelen tepkilere karşı 30 Aralık 2021’de açıklamada bulunan Tahran Belediye Başkanı Alirıza Zakani ise belediyenin sosyal hizmetler dairesi bünyesindeki barınma evlerinin hizmete açık olduğunu ancak metrobüs ve diğer mekânlarda barınan evsizleri zorla barınma evlerine götürmek için yasal yetkileri olmadığından duruma müdahil olamadıklarını belirtti.

Zakani’nin bu açıklamasına rağmen Tahran’da kapasitesi 2.000’le sınırlı olan barınma evlerinin, resmî verilere göre 15.000 civarında olan evsizlerin ihtiyacını karşılayamadığı aktarılmıştır. Durum böyleyken belediyenin yeni girişimi de sorunu çözmeye yönelik yetkililerin geliştirdiği politikalar açısından tartışmalara neden olmuştur. Tahran Belediyesi, şehrin bazı noktalarına üzerinde “barınma otobüsü” yazan otobüsler yerleştirerek belediyenin bazı toplu taşıma araçlarını evsizlerin geceyi geçirmesi için tahsis etmiştir.

Görsel 1: Tahran’da Barınma Otobüsü

Kaynak: Vista.ir

Konut Sorununa Yönelik “Yılda Bir Milyon Konut” Vaadi

Son resmî verilere göre İran’da konut fiyatlarındaki enflasyon oranı %51’in üstüne çıkmıştır. Konut fiyatlarındaki bu artışla beraber Tahran’ın sadece kenar semtlerindeki kira fiyatları da %70 civarında artmıştır. Bu artışlar özellikle büyük şehirlerde farklı toplumsal kesimler için barınma maliyetlerini ciddi oranda yükseltmiştir. Öyle ki kentli aileler, gelirinin ortalama %60-70’ini barınma masraflarına ayırmak zorunda kalmıştır. Böylece Tahran gibi nüfusun kalabalık olduğu ve uzun zamandır konut yetersizliğinin yaşandığı bir şehirde, barınma sorunu giderek şiddetlenen ve kronikleşmekte olan bir sorun hâline gelmiştir.

Ülkenin öne çıkan sosyoekonomik sorunlarından birine dönüşen konut meselesi, siyasi yetkililerin de gündemine gelerek Haziran 2021 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri sırasında adaylar arasında tartışılan konulardan biri olmuştur. Nitekim yeni iktidara gelen Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, her yıl bir milyon konut inşa edecekleri vaadinde bulunmuştur. Fakat bir yandan bu vaadin henüz hayata geçememiş olması ve ülkenin ağır ekonomik şartları etkisinde hayata geçmesine dair emarelerin olumlu yönde olmaması; diğer yandan da fiyatlardaki artışın devam etmesi, sorunun yakın zamanda ortadan kalkmayacağına işaret etmektedir.

Bugün dünyada milyonlarca evsiz yaşamaktadır. Evsizlik olgusu sadece İran’a has bir durum olmamakla birlikte gelişmiş ülkelerin metropollerinin de karşılaştığı bir sorundur. Buna rağmen nüfusun artması, göç hareketleri ve plansız kentleşmeyle beraber İran’da uzun süredir söz konusu olan ekonomik kriz, bu sorunun giderek büyümesini ve yeni boyutlar kazanmasını beraberinde getirmiştir. Konut ve kira fiyatlarının artması özellikle Tahran’da konut sorununu bir krize dönüştürmüştür. Öyle ki evsizlerin sayısının yükselmesiyle beraber evsiz profilinde de değişiklik meydana gelmiştir. Genelde işsizler, alkol ve madde bağımlıları ve diğer benzer marjinal toplumsal gruplar arasında yaygın olan evsizlik olgusu, verilen örneklerde görüldüğü gibi artık çalışan ve meslek sahibi olan daha geniş toplumsal gruplar arasında da yayılmaya başlamıştır. Yönetimin artan bu soruna karşı üretmeye çalıştığı çözümler ise daha çok geçici çözümler mahiyetinde olmuştur. Bu nedenle Tahran başta olmak üzere ülkenin büyük şehirlerinde konut sorununun önümüzdeki süreçte de devam edeceği, evsizlik gibi diğer birçok toplumsal soruna yol açarak benzer yeni sosyal fenomenler şeklinde tekrar gündeme gelmesi muhtemeldir.