Almanya, İngiltere ve Fransa Dışişleri Bakanları 14 Ocak’ta Brüksel’de yaptıkları toplantı sonrası beklenmedik bir şekilde “Tetik Mekanizması”nı harekete geçirmeye karar verdiklerini açıklamıştı. Bu mekanizma Nükleer Anlaşma'nın 36. maddesi gereği uygulanan ve imzacı ülkeler arasındaki olası bir ihtilafı çözme mekanizmasıdır. Bu maddeye göre Nükleer Anlaşma'nın herhangi bir tarafı, taraflardan birinin anlaşmanın taahhütlerini yerine getirmediğine inanıyorsa İran dâhil anlaşmanın tüm taraflarının bulunacağı ortak bir komisyon toplanmasını isteyebilir. İşte bu komisyon “Tetik Mekanizması”nın ilânından tam 43 gün sonra 26 Şubat'ta Avrupa Dış İlişkiler Servisinin Alman Genel Direktörü Helga Schmid başkanlığında Viyana Palais Coburg Otel'de ilk toplantısını gerçekleştirdi.

İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arakçi ile birlikte Almanya, İngiltere, Fransa, Çin, Rusya ve Avrupa Birliği’nden üst düzey diplomatların katıldığı toplantı yaklaşık iki saat sürdü. Arakçi, Avrupa ülkeleri tarafından başlatılan İran ile ticaretin, ABD yaptırımlarına rağmen sürdürülmesine olanak sağlayacak INSTEX’e olan güvenlerinin gelecekte de devam edeceğini vurguladı. Arakçi, “Avrupalılar INSTEX’i güçlendirerek İran ve Avrupa arasındaki ticaretin büyük bir kısmını garanti altına alma iradesine sahiptir.” dedi. Eğer İran bu anlaşmanın ekonomik bir getirisinin olacağına ikna olursa Nükleer Anlaşma'dan peyderpey geri çekilme girişiminden de geri adım atmaya hazır olduğunu dile getirdi. Arakçi ayrıca ABD’nin maksimum baskı politikasının işe yaramadığını ve İran’ın uzun süreden beri ilk defa petrol gelirine sahip olmadan ayakta durabildiğini ve durumlarının iyi olduğunu söyledi.

Arakçi’nin bu açıklamalarına karşın anlaşmanın diğer partnerlerinin ise en büyük beklentisi İran’ın anlaşmadan doğan yükümlülüklerine geri dönmesidir. Çin heyeti sözcüsü de “Tüm ortaklar zamana karşı yarışıyor.” dedi. Nitekim Tetik Mekanizması'nın -daha önce Avrupa tarafından süresiz uzatılabileceğine dair sinyali göz ardı edersek- normal şartlarda iki üç aylık bir süre zarfında sonuçlanma olasılığı var.

Viyana’da gerçekleştirilen bu toplantıdan birkaç gün önce 23 Şubat’ta İran’ı ziyaret eden Avusturya Dışişleri Bakanı Alexander Schallenberg, Avusturya ve AB’nin anlaşmanın korunmasından yana olduğunu dile getirdi. Mülteciler konusuna da değinen Schallenberg, Avrupa göçmen akınının durdurulması karşılığında AB’den İran’a insani yardım ve küçük projelerle destek sözü de verdi. Bu çerçevede mart ayında Avusturya şirketi WABAG tarafından yapılan dev atık su arıtma tesisinin açılış töreninin Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani tarafından yapılması planlanıyor. Yunanistan’dan Avrupa’ya gelen göçmenlerin yüzde sekseninin Afgan olması ve bunların çoğunluğunun İran’dan gelmesi aslında İran’ın anlaşmadan çıkma girişimleri dışında Avrupa’yı rahatsız eden diğer bir faktör.

Avrupa her ne kadar Tetik Mekanizması ile İran’ı sıkıştırmayı hedeflese de birtakım yapıcı adımlar da atmaktadır. Avusturya Dışişleri Bakanı’nın İran ziyaretinden önce şubat ayı başında AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Josep Borrell de İran’ı ilk kez ziyaret etti. Borrell yaptığı ziyarette, amaçlarının anlaşmayı bitirmek olmadığı ve İran’ı dikkate almadan bölgede bir istikrarın sağlanamayacağı mesajını verdi.

Tetik Mekanizması anlaşmaya taraf üç Avrupa ülkesi tarafından devreye sokulmuş olsa da Avrupa bunun sonuçlanma süresinin uzatılabileceğini defaatle vurguladı. Ayrıca son günlerde tüm dünyaya yayılan koronavirüsün en çok etkilediği ülkelerden biri olan İran’ın bu durumunu göz önünde bulunduran anlaşmaya taraf ülkelerin, kısmen daha yapıcı hareket etmek istediklerini söyleyebiliriz. Sonuç olarak yaklaşık iki senedir karşılıklı güven ve beklentiler üzerine sarf edilen sözler bu toplantıda da tekrarlandı. Ancak yine de her iki taraf da anlaşmanın kurtarılmasına yönelik samimi bir tablo çizdi. Problem bu samimiyetin pratikte henüz ciddi bir karşılık bulamamasıdır.