İran Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Tümgeneral Muhammed Bakıri, Pakistan Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Kamer Cavit Bacva’nın davetlisi olarak üç günlük bir ziyaret kapsamında 12 Ekim 2021 tarihinde Pakistan’a gitti. Muhammed Bakıri, ziyareti kapsamında Pakistan Başbakanı İmran Han, Genelkurmay Başkanı General Nedim Rıza, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Kamer Cavit Bacva ve Deniz Kuvvetleri Komutanı Amiral Muhammed Amced Han Niyazi ile bir araya geldi.

Pakistan’ın askerî kanadı ile yapılan görüşmelerde; savunma ve güvenlik alanındaki iş birliği, sınır yönetimi, terörle mücadele ve özellikle Afganistan bağlamında ortaya çıkan bölgesel gelişmeler ele alındı. Taraflar arasındaki görüşmelerde iki ülke arasındaki askerî iş birliğini artırma söylemleri ön plana çıkarken Pakistan Genelkurmay Başkanı Nedim Rıza, İran Genelkurmay Başkanı’nın ziyaretinin iki kardeş ülke arasındaki askerî, savunma ve güvenlik ilişkilerinin güçlendirilmesinde yeni bir aşama olduğunu söyledi. Zira görüşme sonrasında yapılan değerlendirmelere bakıldığında ziyaretin iki ülke arasında güvenlik ve savunma alanlarında iş birliğinin artırılması yönünde olumlu izlenimler bıraktığı görülüyor. Ayrıca son zamanlarda iki ülke sınırında meydana gelen çatışmalar ve iki ülkenin terör örgütlerini topraklarında barındırması konusundaki karşılıklı suçlamalar dikkate alındığında, ziyaret bağlamında sınır sorunlarının çözümüne yönelik görüşmelere ağırlık verildiği söylenebilir.

Diğer taraftan İmran Han ve Bakıri arasında yapılan görüşmede ise ikili ilişkilerin yanı sıra Afganistan bağlamında ortaya çıkan gelişmeler üzerinde duruldu. İmran Han, Afganistan’daki krizin hiçbir zaman askerî bir çözümünün olmadığını ve ülkede tüm iç grupların katılımıyla kapsayıcı-siyasi bir hükûmetin oluşturulması gerektiğini vurgularken İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin Pakistan’ı ziyaret etmesi için davetini yineledi.

Taraflar arasındaki ekonomik ve askerî ilişkilerin artırılmasına yönelik açıklamaların yanı sıra Tahran’dan yapılan bu ziyaret, son aylarda İran’ın komşu ülkeler nezdinde sahip olduğu imajdan kurtulma çabaları olarak da ele alınabilir. Nitekim İran’ın son aylarda birçok cephede birden umduğunu elde edememesi, Afganistan’daki gelişmeler, Pakistan ile artan sınır güvenliği sorunları ve Azerbaycan-Türkiye-İran hattında artan bölgesel gerilimler dikkate alındığında ziyaret; Tahran’ın komşu ülkelerle ilişkilerini düzeltme uğraşında olduğunu gösteriyor. Aynı zamanda bu ziyarete paralel olarak İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın Azerbaycanlı mevkidaşı ile iki ülke arasında son dönemde artan gerilimleri yatıştırmak amacıyla yaptığı telefon görüşmesi de Tahran’ın böyle bir uğraşta olduğunun göstergesidir.

Ziyaretin zamanlaması dikkate alındığında Bakıri’nin ziyaretinin, Afganistan’da gerçekleşen jeopolitik gelişmelerin arka planında analiz edilmesi gerekiyor. Zira Taliban’ın ülkede kontrolü ele geçirmesinin ardından İran’ın, Hindistan iş birliği ile yaptığı yatırımların geleceği belirsiz. İran’ın, Çabahar Limanına Afganistan ve Orta Asya pazarlarına erişim için yaptığı yatırımlar, Hindistan ve diğer ülkelerin bu pazarlara erişim için limanı transit olarak kullanacakları söylemleri ve İran-Afganistan arasında açılışı yapılan demir yolu hatları gibi yatırımların geleceği konusunda olumlu açıklamaların olduğunu söylemek zor. Öte yandan İran’ın, Pakistan’ın Afganistan’da artan nüfuzundan endişe duyduğu görülüyor. Ülkede etkinliği artan bir Pakistan’ın, İran tarafından istenmediği açık. Bunun yanı sıra İslamabad’ın, Kabil üzerindeki etkisini kullanarak Hindistan’ın ABD döneminde Afganistan’da elde ettiği yatırımların seviyesini azaltması, bahsi geçen İran yatırımlarını da doğrudan etkilemektedir.

Diğer taraftan konuyla ilgili İRAM’ın Pakistanlı yerel kaynaklardan edindiği bilgilere göre Bakıri’nin ziyareti, Tahran’ın Afganistan’daki gelişmeler konusundaki endişelerini İslamabad’a iletme çabasının bir parçasıdır. İran, Taliban iktidarı öncesinde Suriye’de savaştırmak için Afgan Şiilerinden oluşturduğu Fatimiyyun Tugayları’nın önemli bir kısmını, ihtiyacın azalmasıyla birlikte Afganistan’a geri gönderdi. Taliban’ın, ülkedeki yabancı ülkelere hizmet etmiş olan gruplara karşı tutumu dikkate alındığında Tahran, bu konu nedeniyle Taliban ile karşı karşıya gelmemek adına konuyla ilgili endişelerini Pakistan'a iletmek istiyor. Ancak Pakistan’ın da bu grubun varlığını bir tehdit olarak gördüğünü belirtmek gerekiyor. Zira Fatimiyyun Tugayları’nın, İran tarafından aynı amaçlarla oluşturulan Zeynebiyyun Tugayı ile olan ilişkileri düşünüldüğünde, Tahran’ın bu çabalarının sonuç vermesi olası gözükmüyor.