İbrahim Reisi hükûmetinde ekonomiden sorumlu cumhurbaşkanı yardımcısı görevini yürüten eski Devrim Muhafızları Ordusu (DMO) Genel Komutanı ve eski Düzenin Yararını Teşhis Konseyi (DYTK) Sekreteri Muhsin Rızai görevinden istifa ettikten kısa bir süre sonra Ekonomik Koordinasyon Yüksek Konseyi başkanlığına getirildi. Rızai, 1981-1997 yılları arasında 16 yıl DMO komutanlığı yapmış, ardından 2021 yılına kadar DYTK sekreterliği görevini yürütmüştür. Bu görevi yürütürken birçok kez milletvekilliği ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olmuş ancak hiçbirinde yeterli oyu alıp Meclise girememiş veya cumhurbaşkanı seçilememiştir. İlk olarak 1990 yılında Tahran’dan milletvekili adayı olmuş ancak yeterli oyu alıp Meclise girememiştir. 2005 yılında girdiği cumhurbaşkanlığı yarışından üç gün kala çekilmiş, 2009 yılında Mahmud Ahmedinejad’ın ikinci kez cumhurbaşkanlığına seçildiği seçimde %1,73 oranında oy almıştır. 2013 yılında yapılan seçimlerde yine aday olan Rızai, seçimi yine kaybetmiştir. Reisi’nin cumhurbaşkanı olarak seçildiği 2021 Seçimlerinde de aday olan Rızai, seçimi kazanamamıştır. Cumhurbaşkanı olarak giremediği başkanlık konutuna Reisi’nin ekonomiden sorumlu cumhurbaşkanı yardımcısı olarak giren Rızai, Ekonomi ve Maliye Bakanı İhsan Handuzi ile bankalararası faiz oranı konusunda anlaşmazlık yaşamıştır. Benzer bir anlaşmazlık, Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir ile de yaşanmış ve bu durum, hükûmetin ekonomi politikalarındaki söz hakkının elinden alınmasına sebep olmuştur. Kabine üyeleri arasındaki anlaşmazlık bununla sınırlı kalmamış, Muhbir’in imzaladığı bir kararname ile Rızai’yle birlikte İcradan Sorumlu Cumhurbaşkanı Yardımcısı Sovlet Murtazevi de Ekonomi Komisyonundan çıkarılmıştır.    

Konseyin Görevleri

Ekonomik Koordinasyon Yüksek Konseyi; İran’da ekonomik sıkıntıların zirveye ulaştığı, benzin zamları sebebiyle protestoların yapıldığı bir dönemde ülkenin temel ekonomik sorunlarını çözme hususunda kararların alınabilmesi için yasama, yürütme ve yargı erklerinin başındaki isimlerden oluşturulmuş bir konseydir. Konsey ilk kez Cumhurbaşkanı, Meclis ve Yargı Erki başkanlarının Ali Hamenei ile yapmış oldukları görüşmeyle 18 Nisan 2018 tarihinde gündeme gelmiş ve ilk toplantısını 26 Mayıs 2018 tarihinde gerçekleştirmiştir. Böyle bir konseyin kurulmasının amacı; ülkenin ekonomik meseleleri hakkında karar vermek, ABD ambargolarının etkisi ile mücadele etmek ve ekonomik konularda hükûmeti desteklemek olarak ilan edilmiştir. Bunun dışında konseyin ilk hedefleri arasında; bankacılık sisteminin düzenlenmesi, istihdam ve yatırım, bütçe ve mali kontrol, millî ve yerli üretimin desteklenmesi ve KOEP (Kapsamlı Ortak Eylem Planı, Nükleer Anlaşma) çerçevesinde meydana gelebilecek ihtimallere dair çözüm yolları bulmak gibi başlıklar belirlenmişti.

Bir başka iddiaya göre konseyin kurulma nedeni, dönemin Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin ekonomiden sorumlu danışmanlarının devletin ekonomik kararlarında etkisiz hâle getirilmesinin hedeflenmesidir. Buna göre müesses nizam, ekonomi ile ilgili alınan kararları cumhurbaşkanı ve hükûmet üyelerine bırakmayacak ve diğer erkler kontrolü sağlamış olacaktır. Konseyin aldığı en önemli ve tartışmalara sebep olan kararlardan birisi, 2019 Kasım ayında uzun süren ayaklanmalara yol açan benzin zamlarıdır. Cumhurbaşkanı Ruhani, ülke içinde bir seyahatteyken alınan karardan haberdar olmadığını söylemiş ve tartışmalara sebep olmuştur.

İlk kurulduğunda yasama, yürütme ve yargı erkleri başkanlarının aynı zamanda konseyin başkanları olarak planlandığı konseyin genel sekreterliğini Rızai yürütmekteydi. Rızai’nin, Reisi kabinesindeki görevinden istifa ederek konseyin başkanı olarak atanması, akıllara Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhbir ile aralarında yaşanan ve ekonomik meselelerde karar alma yetkisinin Muhbir’e verilip Rızai’nin pasifize edilmesi sebebiyle yeni bir makam icat edilerek gönlünün alınmak istenmesini getirmektedir. Zira 16 yıl DMO komutanlığı yapmış, uzun yıllar DYTK sekreterliği görevini yürütmüş bir ismin kabine üyeleri ile anlaşmazlığa düşmesi sebebiyle istifa etmiş görüntüsü vermesi düşünülemezdi.

Son günlerde konseyin hem işleyişine hem de hukuki zemininin olmadığına dair pek çok eleştiri göze çarpmaktaydı. 18 Nisan 2023 tarihinde Devrim Rehberi Hamenei, öğrenci birliklerinin temsilcileri ile yaptığı toplantıda bir öğrencinin konseyin işleyişine dair itirazları üzerine şu cevabı vermişti: “Bu konseyin toplantıları daimî değil geçicidir. Konsey, belli hedeflerin gerçekleşmesi amacıyla kurulmuştu ancak istenen hedeflere ulaşamamıştır. Konseyin lağvedilmesi çözüm değildir.” Muhafazakâr medya; Rızai’nin, Hamenei’nin bu sözleri doğrultusunda konseyin güçlenmesi ve kuruluş amacı doğrultusunda çalışmalarını yürütmesi için atandığını dile getirmiştir.

Konseyin hukuki zemininin olmadığını dile getiren Ali Mutahhari ise konseyin hukuka uygun olarak kurulmadığını; kuruluşunun tek dayanağının Hamenei’nin teyidi olduğunu dile getirerek böyle bir konseyin kuruluşunun kuvvetler ayrılığı ilkesine aykırı olduğunu ve yüksek konsey belirleme kanununa uygun olmadığını dile getirmiştir. Bu sebeplerden dolayı böyle bir konseyin kurulmasının ve sorumluluğuna tüzel kişilik yerine gerçek kişi atanmasının da kanuna aykırı olduğunu iddia etmiştir.

Cumhurbaşkanı adayı olarak ülkede yaşanan ekonomik sorunlar için çözüm yolları ortaya koyan Rızai, seçimi kazanamamış olsa da Reisi tarafından ekonomiden sorumlu cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atanmış ancak kısa sürede Reisi’nin ekonomi ekibi ile anlaşmazlıklar yüzünden Ekonomi Komisyonundan çıkarılmıştır. Rızai’nin yeni atandığı Ekonomik Koordinasyon Yüksek Konseyinde etkin olup olamayacağı merakla beklenmektedir.