30 Kasım 2016 Çarşamba günü Viyana’da yapılan OPEC toplantısında petrol üretimini kısma kararı alındı. Petrol fiyatları son iki yıldır önceki yıllara nispeten düşük rakamlarda seyrediyordu. Petrolün varil fiyatının 100 doların üzerinde seyrettiği 2011-2014 arası dönemle karşılaştırıldığında Viyana toplantısı öncesindeki 45-47 dolar düzeyi oldukça düşük kalmaktadır. Nitekim Ocak 2016 tarihinde petrol varil fiyatının 30 dolar düzeyine gerilemesi petrol üreticisi ülkeler açısından son derece karamsar bir tablonun ortaya çıkmasına neden oldu. Başta Venezüella olmak üzere, petrol üreticisi birçok ülkede ekonomik görünümde ciddi bozulmalar meydana geldi. 30 Kasım Çarşamba günü yapılan toplantıda petrol üretiminde kısıntıya gidilmesi yönünde ortaya konulan “öneri” OPEC üyesi ülkelerin uzlaşması sonucunda kabul edildi. Son birkaç oturumdur (Doha-Nisan 2016; Viyana-Haziran 2016; Cezayir-Eylül 2016) üretim kısıntısı önerisi masaya gelmişti. Ancak üye ülkeler arasındaki görüş ayrılıkları nedeniyle bir uzlaşı çıkmamıştı. Bu toplantılarda görüş ayrılığının merkezinde Suudi Arabistan ve İran yer almaktaydı. Suudi tarafı miktar kısıtlamasında İran’ın da elini taşın altına koymasını isterken İran tarafı uzun süredir ambargolar nedeniyle piyasa payını kaybettiğini ve dolayısıyla miktar kısıtlamasına yönelik teklifleri kabul etmeyeceğini beyan ediyordu. Nitekim geçen sürede İran petrol ihracatını ciddi bir şekilde artırdı ve ambargo öncesi döneme yakın bir seviye olan 1,8-2 milyon varil bandına taşıdı. OPEC günlük petrol üretimi düzeyi 33,6 milyon varil iken OPEC üyeleri 1 Ocak 2017 tarihinden geçerli olmak üzere bu seviyeyi 1,2 milyon varil azaltmayı kabul ettiler. Dolayısıyla günlük üretim 32,4 milyon varil düzeyine çekilecek. OPEC üyesi olmayan petrol üreticisi ülkelerin de üretimlerinde 600 bin varil/gün kısıntıya gidecekleri 1 Aralıkta basında çıkan haberler arasında yer aldı.[I]

Küresel olarak OPEC ve OPEC dışı petrol üretiminde 1,8 milyon varil/gün bir azalma olacak. Küresel petrol üretimi 94 milyon varil/gün civarı bir seviyeden kabaca %2’lik bir azalma ile 92 milyon varil/gün düzeyine gerileyecek. %2’lik azalmasının fiyatlara nasıl bir etki edeceği konusunda farklı tahminler yapılıyor. Ancak genel kanı petrol fiyatlarının 50 doları aşıp 60 dolar civarına yaklaşacağı yönünde. Dolayısıyla üretimde %2’lik azalmasının %15-30 bandında fiyat artışına neden olması bekleniyor. Ancak unutulmaması gereken önemli bir nokta var: Petrol fiyatlarının tek belirleyicisi petrol üretimi değil. Petrol piyasası tek bir parametre ile analiz edilecek kadar basit değil. Fiyatlar; petrol talebi, siyasi belirsizlikler, hava sıcaklıkları ve petrol stok miktarı gibi birçok değişkene bağlı olarak değişiyor. İran Viyana toplantısının kazanan tarafı. 1,2 milyon varillik üretim azalmasında İran’dan bir üretim kısıtlaması istenmedi. İran mevcut üretim ve dolayısıyla ihracat seviyesini koruyacak. Üye ülkeler içerisinde en büyük fedakarlığı Suudi tarafı yaptı ve 1,2 milyonluk azalmanın yarısı olan 600 bin varillik kısmını kendisi üstlendi. OPEC enteresan bir birlik. Petrol piyasasının en önemli aktörü olmakla birlikte üye ülkelerin verdikleri sözü tutma hususunda çok hassas olmadıkları gözlemleniyor. OPEC daha önceki dönemlerde de üretim kısıntısı kararları aldı. Ancak tarihsel tecrübe gösterdi ki üye ülkeler genelde üretim kotalarına riayet etmiyorlar. Dolayısıyla baskın strateji: “Verilen sözden daha fazlasını üret” şeklinde tezahür ediyor. Bu yüzden OPEC kararlarının orta vadede piyasaları nasıl etkileyeceği kestirilemiyor. Ancak kısa vadede petrol fiyatları artacak. Önümüzdeki birkaç ay ve tüm 2017’de petrol fiyatı bugünkü seviyesinden yukarı bir düzeyde olacak. Üretim kısıtlaması efektif olarak 1 Ocak 2017’de başlayacak olmasına rağmen OPEC toplantısını takip eden Perşembe günü (1 Aralık) petrol fiyatları %10 artış gösterdi ve 52 dolar seviyelerine yükseldi.

OPEC Viyana Toplantısının İran’a Etkileri

İran’ın petrol ihracatı 1,8 milyon varil civarında ve OPEC toplantısında İran’ın üretim düzeyinde bir azaltma yapması istenmedi. Basit bir lineer hesap yaparak durumu inceleyelim. Petrol fiyatı toplantı öncesinde 47 dolar seviyelerinde iken fiyatların 55 doları ve 65 doları bulması senaryolarına bakalım.[II] Fiyat 47 dolar düzeyinde iken İran’ın petrol geliri günlük olarak 85 milyon dolar tutarında, fiyatın 55 dolar olması halinde bu gelir 100 milyon dolara ve fiyat 65 dolar olması halinde bu gelir 117 milyon dolara ulaşıyor. Bu rakamlardan yıllık ihracat gelir rakamlarına da ulaşmak mümkün: Petrol varil fiyatı 47 dolar iken yılık gelirin yaklaşık 31milyar dolar; 55 dolarken yıllık gelirin 36 milyon dolar ve 65 dolarken yıllık gelirin 42 milyar dolar düzeyinde olması beklenebilir. Dolayısıyla İran’ın (üretim maliyetlerini dikkate almaksızın) petrol gelirlerinin 10 milyar dolar düzeyinde artacağını söyleyebiliriz. Ambargolar sebebiyle ciddi bir daralma yaşayan İran ekonomisine Viyana OPEC toplantısı bir nebze olsun rahatlama imkânı sağlayacak gibi görünüyor. Kısa vadede bu rahatlamanın ülke geneline etki etmesi ise ancak Ruhani’nin ekonomi politikalarında izleyeceği stratejiye bağlı. ABD’nin ambargoları uzatma kararı alması akabinde gerçekleşen Viyana toplantısı İran iç politikasında dengeleri yeniden değiştirebilir.

[I] OPEC dışı ülkelerin yaklaşık 600 bin varil kısıtlamaya gitme sözü verdikleri gelen haberler arasında. OPEC dışı önemli bir ülke olan Rusya’nın üretimini 300 bin varil/gün kısıtlaması bekleniyor.

[II] Aslında İran petrol üretim düzeyini arttırmak istiyor ancak bu isteğini gerçekleştirebilmesi ancak yabancı yatırımla mümkün olabilir. Siyasi belirsizlikler nedeniyle yabancı yatırımcıların ülkeye gelmekte isteksiz oldukları gözlemleniyor. Petrol endüstrisinde belirsizlik çok daha fazla. Ayrıca petrol yatırımları bugün yapılsa dahi üretimin hissedilir düzeyde artması için ciddi bir zaman gerekiyor. Dolayısıyla hesaplamaları 1,8 milyon varil/gün varsayımına dayanarak yapmanın İran’a ait defacto durum ile örtüştüğünü düşünüyoruz.