Bölge Ülkelerinin Taşkent’te Afganistan Toplantısı

Bölge Ülkelerinin Taşkent’te Afganistan Toplantısı
(Photo) Uzbekistan MFA - Twitter
Özbekistan’ın Afganistan’la ilgili meselelerde artan angajmanı, Taşkent’in ekonomik çıkarlarını güvence altına almak ve ülkenin güvenlik kaygılarını gidermek için Taliban ile ilişkilerini geliştirmeye yönelik bir politika izlemesiyle açıklanmaktadır.
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

Özbekistan’ın başkenti Taşkent, 7 Mart Salı günü bölge ülkelerinin katılımıyla “Afganistan’da uzun vadeli barış ve istikrarın tesisi” konulu toplantıya ev sahipliği yaptı. Özbekistan Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamada, “Özbekistan, Çin, İran, Pakistan, Rusya, Tacikistan ve Türkmenistan temsilcilerinin katılımıyla gerçekleşen toplantıda; Afganistan’daki mevcut durum ve uzun vadeli barışın tesisi için iş birliği imkânları ele alınmıştır.” ifadesine yer verildi. Tacikistan dışında toplantıya iştirak eden ülkelerden Çin, Rusya, İran, Pakistan, Türkmenistan ve Özbekistan; Taliban ile ilişkilerin geliştirilmesi ve Taliban’ın Afganistan’daki hâkimiyetinin güçlendirilmesine yardımcı olmak da dâhil olmak üzere birçok konuda hemfikirler. Ancak Tacikistan, Orta Asya ülkeleri arasında Kabil’de büyükelçilik açmayan ve Taliban ile herhangi bir resmî diplomatik ilişki kurmayan tek ülke konumunda. Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinden bu yana Duşanbe ile Kabil ilişkileri gergin seyrediyor.

Duşanbe, Taliban yönetimini Afganistan’da yaşayan soydaşlarına işkence yapmak, katletmek ve zorunlu göçe tabi tutmak dâhil her türlü baskıyı uygulamakla suçluyor. Buna karşın Özbekistan ise Taliban’ın Ağustos 2021’de Kabil’i ele geçirmesinden bu yana sıcak ilişkiler tesis etmeye çalıştı. Taliban, 1990’lar boyunca Özbekistan’da yönetim karşıtı olan Özbekistan İslami Hareketi savaşçılarına saflarında yer verdiği için Taşkent tarafından ulusal güvenlik tehdidi olarak tanımlanmış ve herhangi bir ilişki kurulmamıştı. Fakat güney komşusuna tamamen kapılarını kapattığı birkaç yıl öncesine göre dış politikasında radikal bir değişiklik yapan Şevket Mirziyoyev yönetimindeki Özbekistan, Afganistan’da aktif bir rol oynamaya kararlı gözüküyor. Özbekistan, son bir buçuk yılda Afganistan’la ilgili dört uluslararası toplantıya ev sahipliği yaptı. Taşkent şu ana kadar Taliban yönetimini resmen tanımamış olsa da meşru bir hükûmet gibi ilişki kurdu. Hatta sınır kenti Tirmiz’deki Afganistan Konsolosluğunun Taliban’a devredildiği iddia ediliyor. Ayrıca Özbekistan, Afganistan’da Batı destekli yönetimin devrilmesi sonrası birçok uluslararası yardım kuruluşunun ülkeyi terk etmesi nedeniyle büyük bir insani krizle karşı karşıya olan Afganistan’a en çok insani yardım yapan ülkelerin başında geliyor.

Özbekistan’ın Afganistan’la ilgili meselelerde artan angajmanı, Taşkent’in ekonomik çıkarlarını güvence altına almak ve ülkenin güvenlik kaygılarını gidermek için Taliban ile ilişkilerini geliştirmeye yönelik bir politika izlemesiyle açıklanmaktadır. Öncelikle Afganistan, Özbekistan’ın Orta ve Güney Asya’yı birbirine bağlamaya yönelik stratejik planlarının mihenk taşını oluşturuyor. Özbekistan, Mezar-ı Şerif’ten Peşaver’e 600 km’lik bir demir yolu ve Özbekistan’dan Afganistan’a elektrik arzını %70 artıracak 260 km’lik Surhan-Puli Humri elektrik hattının inşasını aktif olarak desteklemektedir. Ukrayna savaşı nedeniyle Orta ve Güney Asya arasındaki rotalar her zamankinden daha önemli hâle geldi. Zira Rusya’ya yönelik yaptırımlar nedeniyle kuzey ulaşım koridorları, Orta Asya ülkeleri için karmaşık ve riskli bir hâl almıştır. Karadeniz’deki alternatif nakliye rotaları da Ukrayna limanlarına yönelik devam eden Rus deniz ablukası nedeniyle tehlike altında. Bu nedenle Güney Asya’ya yeni bir ulaşım koridorunun açılması, bölgesel rotaların çeşitlendirilmesi için acil bir konudur. Ekonomik ve stratejik çıkarlarının yanı sıra Özbekistan’ın Afganistan kaynaklı derin ve büyük güvenlik kaygıları bulunuyor. DEAŞ’ın, Afganistan'da özellikle Özbekistan’la sınırdaş olan ülkenin kuzey kesiminde faaliyetlerinin gelişmesi, Taşkent açısından en önemli güvenlik kaygılarından birine dönüşmüş durumda. DEAŞ son bir yılda Afganistan topraklarından Özbekistan’a yapılan en az iki roket saldırısının sorumluluğunu üstlendi. DEAŞ’ın Özbekistan sınırına yakın bölgelerde kümelenmesi, bölgedeki Özbeklerden savaşçı devşirmesi ve Özbekistan’da şeriata dayalı bir yönetim kurmak isteyen Özbekistan İslami Hareketi ile iş birliği yapma olasılığı; Taşkent’in başlıca kaygıları arasında yer alıyor. Bu hususlar; Özbek yetkililerini, Özbekistan’a yönelik potansiyel güvenlik tehditlerini bertaraf etmek için Taliban ile yakın ilişkiler kurmaya zorlamaktadır.