Batı Azerbaycan İlindeki Su Sorunu ve Nedenleri

Batı Azerbaycan İlindeki Su Sorunu ve Nedenleri
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

İklim değişikliği, günümüzün en önemli problemlerinden biridir. Kalıcı kuraklıkların ortaya çıkışı, küresel çapta bir tehdit unsurudur ve ekonomik, sosyal ve politik istikrarsızlıkların meydana gelmesinde önemli bir etkiye sahiptir. Zira su kaynaklarının kuruması, bu bölgelerde siyasi istikrarsızlığın tetiklenmesinde önemli etkenlerden biri olmuştur. Lübnan, Irak ve son aylarda İran’daki protestolar, su sorununun önemli bir güvenlik meselesi olduğunu göstermiştir. İran bağlamında “Zayende Nehri Protestoları” olarak bilinen, Kasım 2021’de Isfahan ve Çahar Mahal Bahtiyari illerinde gerçekleşen olaylar örnek gösterilebilir. Daha önce Huzistan ilindeki Karun Nehri ve Hure’l-Azim Bataklığı ile Urmiye Gölü’nün kuruması gerek ulusal gerek bölgesel açıdan birçok riski içinde barındıran bir diğer örnektir. Bu bağlamda Batı Azerbaycan, İran’ın en çok yağış alan illerinden biri olmasına rağmen son 20 yılda yağışların azalması, bazı sulak alanlarda kuraklığın oluşması ve bunların yanında barajların su hacminin azalması, Urmiye Gölü’nü kuraklıkla karşı karşıya bırakmıştır.

Batı Azerbaycan İlinin Özellikleri

Batı Azerbaycan, coğrafi olarak İran’ın kuzeybatısında yer alır ve güneyinde Zencan ve Kürdistan, doğusunda Doğu Azerbaycan illeri; batısında Türkiye ve Irak, kuzeyinde ise Azerbaycan ve Türkiye ülkeleri ile komşudur. Bu ilde, 14 ana nehir bulunmaktadır ve bu nehirler, Urmiye Gölü ile Aras ve Zab nehirleri havzalarında yer almaktadır. Toplam nüfusu 3 milyon 416 bin kişi olan ilde 17 ilçe bulunmaktadır. İldeki şehirleşme oranı %65,4 iken kırsal kesimin oranı ise %34,6’dır. Bu da bu ilin kırsal nüfusunun ülkedeki ortalama kırsal nüfustan (%26) daha fazla olduğunu göstermektedir.

Sosyokültürel açıdan dinî-etnik çeşitlilik ilin temel özelliklerindendir. Bu ilin Türkçe konuşan sakinleri (ağırlıklı olarak Şiiliğin 12 İmam mezhebine mensuplar), en baskın etnik ve mezhepsel grubu oluşturmaktadır. İnsani Gelişme Endeksi1 açısından il ülke genelinde 29. sırada yer alırken yoksunluk endeksi oranı2 açısından 2020 yılı itibarıyla %42’lik oranıyla 4. sırada yer almaktadır. İktisadi açıdan bakıldığında ilin 2020 yılı işsizlik oranı yaklaşık %13,3’tür. İlde 2019 yılında tarım sektöründeki istihdam oranı %33,3 iken sanayide %23,3, hizmet sektöründe %43,1 ve diğer sektörlerde %0,3’tür. Bu durum, ildeki çalışan nüfusun ülke geneline göre ağırlıklı olarak hizmet sektöründe istihdam edildiğini göstermektedir.

Makro ölçekte ilin su endeksine bakıldığında yılda yaklaşık 400 mm yağış aldığı tahmin edilmektedir. Ülkenin genel ortalaması 260 mm’dir. Batı Azerbaycan’da, hâlihazırda iki milyar metreküp kapasiteli 14 tane baraj bulunmaktadır. Son yıllarda Batı Azerbaycan, önceki yıllara göre %23 oranında daha az yağış almıştır. İlin sanayi bölgelerinde 917 tane sanayi birimi faaliyete geçirilmesine rağmen şu anda ildeki sanayinin yaklaşık %25’ini oluşturan 220 birim durağan vaziyettedir. İldeki sanayi sitelerindeki en büyük sorunlardan biri endüstriyel kullanım için gerekli olan suyun temin edilememesidir.

Son olarak ilin sosyal, güvenlik, çevresel, ekonomik ve altyapı alanlarında da sorunları bulunmaktadır. Sosyal alanda; ilde güvenlik eksenli söylemlerin hâkim oluşu ve ötekileştirme, akaryakıt kaçakçılığı ile mal, uyuşturucu ve alkol kaçakçılığı gibi sorunlar bulunurken güvenlik alanında; etnik gerilimler, mühimmat ve silah satışı ile terör gruplarının faaliyetleri gibi konular yer almaktadır. Çevre konusunda Urmiye Gölü’nün kuruması, tarım ve sanayinin su yönetim sorunu, kentsel ve kırsal atık ile çevre kirliliği sorunları görünmektedir. Ekonomi alanında; iller arası dengesiz kalkınma politikaları (Tahran-Urmiye), işsizlik, stagflasyon, ham madde satışı (özellikle madencilik alanında), terör örgütlerinin bölgedeki faaliyetleri nedeniyle bölgeye yeterli yatırımın yapılmaması, yürütme organları ve ticari birimler arasındaki koordinasyon eksikliği ve son olarak iletişim, tıbbi ve eğitim altyapılarındaki temel zayıflıklar bulunmaktadır.

Bir İstikrarsızlık Faktörü Olarak Su

Büyük ölçüde tarıma dayalı bir ekonomisi olan Batı Azerbaycan’da 58.000’den fazla kaçak su kuyusu bulunmaktadır. Bu durum, ildeki su kaynaklarının %70’inden fazlasının tarım için kullanıldığı anlamına gelmektedir. Nüfusu beş milyon ve üzeri olan 36’dan fazla şehir ve 3.150 köy, göl havzasında3 yerleşik olup bunların %60’ından fazlasının temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Bu bölgede en çok su sıkıntısı yaşayan ilçeler ise Çaldıran, Selmas, Mahabad ve Urmiye’dir. Urmiye Gölü’nün kurumasıyla birlikte burada yoksulluğun artması, siyasi istikrarsızlığı da beraberinde getirecektir. Yaşam standartlarının düşmesi, yetersiz beslenme; merkezî yönetimle siyasi, sosyal, yönetsel ve ekonomik çatışmaların artması ile farklı su tüketicilerinin (sanayi, çiftçi ve çiftlikler) arasında çatışmaların artması; ilde yoksulluğun ve göçün artışına sebep olacaktır.

Urmiye Gölü’nün mevcut durumu, geçmişten beri su krizinin yanlış yönetiminden kaynaklanmaktadır. Yağışların azalmasının yanı sıra geri kalmışlığın en önemli nedeni ise ilin kalkınmasını hedefleyen politikaların bulunmamasıdır. İl sorunlarının ve kuraklığın Urmiye Gölü üzerindeki sonuçları, Tahran tarafından ciddiye alınmamaktadır. Batı Azerbaycan ilinin geri kalmışlığının yanı sıra açık olan şey, Urmiye Gölü’ndeki kuraklığın artışı ile devam eden sorunların bu kuraklığı çözümsüz bir noktaya taşıyacağıdır.

Sonuç

Batı Azerbaycan halkının, çoğunlukla geçimini tarım ve hayvancılıktan sağladığı görülmektedir. Kuraklık devam ettiği takdirde daha fazla toprak sahibinin işsiz kalacağını öngörmek mümkündür. Bu noktada, bölgedeki su israfının önlenmesi için çiftçilerin ve hayvancılıkla uğraşanların; üretimde modern yöntemler kullanmaya teşvik edilmesi ve en önemlisi Batı Azerbaycan’a “güvenlik eksenli” bakış açısının değiştirilerek bölgeye yatırım çekilmesi, kuraklığın meydana getirdiği hasarların şiddetinin azalmasında önemli rol oynayabilir.

Piranşehr’deki Kani Sib Barajından (Zab havzası) Urmiye Gölü’ne su taşıma projesi, Batı Azerbaycan iline su temini projesi, Cigati Nehri ve Aras Nehri yoluyla Doğu Azerbaycan ilinden içme suyu ve sanayi için su temini; düşünülen projeler arasında yer almaktadır. Öte yandan ilin kuzeyinde özellikle Çaldıran ilçesine bağlı köylerde yaşanan ve gittikçe artan su sıkıntısı gerginlik sebebi olabilir.

Orta Doğu’da, gelecekteki olası su savaşlarının işaretleri yavaş yavaş belirmeye başlamıştır. Urmiye Gölü’ndeki kuraklığın ve tuz fırtınalarının engellenememesinin bir sonucu olarak konunun siyasi, sosyal, ekonomik ve çevresel boyutlarda istikrarsızlığa yol açtığı ve ilin temel ve stratejik meseleler zinciriyle birleşerek çeşitli riskler oluşturduğu aşikârdır. Her ne kadar Batı Azerbaycan’a düşen yıllık yağış miktarının 400 mm olması bu durumu şimdilik geciktirse de önümüzdeki on yıl içerisinde, bunun tersinin gerçekleşmesiyle birlikte çeşitli istikrarsızlıkların artması ve çeşitli boyutlarda protestoların gerçekleşmesi öngörülebilir. Ayrıca ilde, yakın gelecekte su kaynakları alanında il içindeki etnik gerilimler ağırlıklı olmak üzere çeşitli gergin olayların yaşanma ihtimali bulunmaktadır. Söz konusu konularda önlem alınmadığı takdirde, önümüzdeki on yıl içinde İran tarihinin en büyük nüfus hareketlerinden birinin yaşanacağını ve bunun tehlikeli sonuçlar doğuracağını belirtmek mümkündür.


1 Yaşam ortalaması, eğitime ulaşım ve yaşam standartları.
2 Toplumun en alt beş ondalık diliminde yer almak, işsiz ve sigortasız olmak, Yardım ve Refah Komisyonuna bağlı olmak.
3 Havza, Batı Azerbaycan ve Doğu Azerbaycan illerini kapsıyor.