İran'da intihar vakaları incelendiğinde intihar oranlarının dünya ortalamasının oldukça gerisinde olduğu görülmektedir. Şubat 2019'da yayımlanan bir istatistiğe göre dünyada yılda her 100 bin kişiden 12 kişi intihardan yaşamını yitirirken İran'da bu rakam 100 bin kişiden 5 kişi dolaylarında seyretmektedir. Bu oranlara bakıldığında İran'da intihar oranlarının oldukça düşük seviyede olduğu düşünülebilir. Ancak bakış açımızı ülke genelinden yerele çevirdiğimizde İran'ın bazı bölgelerinin intihar vakaları bakımından oldukça vahim durumda olduğu görülecektir. İran’ın özellikle batısında yer alan İlam, Kirmanşah, Kohgiluyi ve Buyer Ahmed eyaletlerindeki intihar oranları ülkenin genel ortalamasına göre hayli yüksektir. Bilhassa Kohgiluyi ve Buyer Ahmed eyaletinde intihar oranları her 100 bin kişi içerisinde 13 ila 14 kişiye ulaşan ortalamaya sahiptir. İran genelinde intihar oranları düşük seyrederken bu eyaletteki intihar oranlarının bu denli yüksek olmasının sebepleri son birkaç ay içerisinde Dişmuk’ta artan intihar olaylarında aranmalıdır.

İran’ın Kohgiluyi ve Buyer Ahmed eyaletinin, Kohgiluye ilçesinin Dişmuk adlı bucağındaki¹ intihar olayları devamlı surette artan ve kronik vakalar zinciri hâline gelen bir olgudur. Yalnızca 2019 Mart ve Eylül arasındaki 6 aylık döneme bakıldığında 11 Dişmuklu kadının kendini yakarak intihar ettiği görülmektedir. Bölge halkının iddialarına göre ise bu sayı 16’dır. İntihar eden kadınlar oldukça genç yaştadır ve yaş ortalaması 24’tür.

Bahsi geçen intihar vakaları arasındaki en çarpıcı örneklerden biri Süreyya adında 11 yaşında ve evli bir kız çocuğunun intiharıdır. Süreyya, eşinin erkek kardeşleri tarafından sürekli baskı ve şiddete maruz kalmış ve en sonunda evi terk etmesi, aksi hâlde çocuğunun öldürüleceği tehdidine dayanamayarak kendini benzinle yakmak suretiyle öldürmüştür. Kafi adında genç bir kız ise eşinin babasından ve ağabeyinden sürekli şiddet gördüğü için kendisini yakmış ve kaldırıldığı hastanenin yoğun bakımında vefat etmiştir. Ziba adında yine genç yaşlarda ve hamile diğer bir kadın ise doğumuna bir hafta kala kendisini yakarak öldürmüş ve karnındaki bebeği de onunla birlikte can vermiştir. Akabinde mayıs ayında 17 ila 20 yaşlarındaki iki genç kızın 48 saat içerisinde ardı ardına intihar etmesi ve ağustos ayında 17 yaşında bir genç kızın daha kendini yakarak öldürmesi basında yer almıştır. Bu olaylar Dişmuk'ta yaşanan kadın intiharlarının yalnızca birkaçıdır. Bunların haricinde aynı evin içinde anne ve kızı olmak üzere iki kadının intihara teşebbüs etmesi gibi olaylar veya ölümle sonuçlanmayan fakat intihar girişiminde bulunan kişilerde ağır fiziki ve ruhsal hasarlar bırakan durumlar da mevcuttur. Nüfusu 21 bin kişiden fazla olmayan Dişmuk'ta intihar olaylarının bu kadar fazla olması bölgeyi derhal önlem alınması gereken bir kriz bölgesi konumuna getirmiştir. Bölgedeki intihar olaylarının nedenleri araştırıldığında üç ana neden ortaya çıkmaktadır:

1. Çocuk Evlilikleri

Çocuk yaşta evlilikler İran’da kadın intiharlarının ana sebeplerinden biridir. Zira henüz erginlik ve olgunlaşma sürecini tamamlayamamış bireyler, aile yaşamının getirdiği yükümlülüklerin üstesinden gelmekte zorlanmaktadır. Bu durum küçük yaşta zorla evlendirilen bireyler arasında aile içi geçimsizlik ve şiddet olaylarına yol açmaktadır. İran’da 2016-2017 yılı verilerine göre 18 yaş altında 373 bin kadar evli çocuk bulunmaktadır. Sayının bu denli çok olmasında kırsalda hâkim olan gelenekler kadar ülkenin hukuk sistemi de önemli bir rol oynamaktadır. Nitekim İran Medeni Kanunu’nun 1041. maddesi, 13 yaş üzeri kız çocuklarının evlenmelerine cevaz vermektedir. Kohgiluyi ve Buyer Ahmed eyaleti, İran’da çocuk evliliklerinin en yoğun yaşandığı ve bu konuyla basında sıkça yer edinen bir bölgedir. Söz konusu eyalette en son Eylül 2019'da 11 yaşında bir kız çocuğunun düğününe ait görüntüler sosyal medyada büyük tepkilere yol açmıştı. Kohgiluyi ve Buyer Ahmed eyaleti sınırları içerisinde bulunan Dişmuk bölgesi de çocuk evlilikleri bakımından eyaletin genelinden farklı bir konumda değildir. Dişmuk’ta intihar eden kadınların çoğunluğunun henüz çocuk yaşta evlenmiş olmaları çocuk evliliklerinin, intihar vakalarında oldukça etkin bir faktör olduğu gerçeğini gözler önüne seren bir unsurdur.

2. Yoksulluk

Bölgenin sosyoekonomik seviyesi oldukça düşüktür ve halk yoksullukla mücadele etmektedir. Dişmuk, eyaletin en ücra yerlerinden biridir ve dağlık, sarp bir araziden patika yolla ulaşım sağlanmaktadır. Ulaşım altyapısının kötü olması bölgenin ekonomik kalkınmasını sağlayacak yatırımların ve hizmetlerin bölgeye götürülmesini zorlaştırmaktadır.² Dişmuk bucağına bağlı köylere yeterli düzeyde elektrik ve su verilememektedir. İçme suyu temini ve tarımsal sulama konularında ciddi problemler yaşanmaktadır. Su hizmetlerinin yetersiz oluşu bölgedeki tarım faaliyetlerini olumsuz etkilemektedir. Sulama alanındaki yetersizlik nedeniyle köylerde kuraklık hâkimdir ve hayvanların otlayabileceği araziler giderek azalmaktadır. Bölgenin su problemini çözmek adına geçmişte sulama kanalları ve baraj inşası gibi birçok proje hazırlanmış olmasına rağmen on yıllar içerisinde bunlardan çok azı hayata geçirilmiştir. Bütün bu etkenler bölgede ekonomik anlamda durağanlık ve işsizlik sorunları yaratmıştır. Bu durum, hane halkının geçimini sağlamakla yükümlü olan erkeklerin komşu eyaletlere gidip aylarca mevsimlik işçi olarak çalışmalarına ve ailelerinden uzak yaşamalarına neden olmaktadır. Bunun sonucunda evde kalıp çocukların ve yaşlıların bakımıyla ilgilenmesi gereken küçük yaştaki kadınların omuzlarına ağır bir iş yükü binmektedir. Bu ise kadının psikolojik manada yıpranmasında rol oynayan etkenlerden biridir.

3. Eğitimsizlik

Çocuk evliliği ve fakirliğin yanı sıra Dişmuk’ta intihar eden kadınların ortak özelliklerinden biri de eğitimsiz olmalarıdır. Çocuk yaşta evlenen ve kırsal yaşamın birçok ailevi ve sosyal yükümlülüğünü üstlenen kadının eğitime yeterli vakit ayırması düşünülemez. Ayrıca Dişmuk'ta eğitim imkânları da sınırlıdır. Bu iki durum birlikte değerlendirildiğinde bölgedeki kadınların eğitim imkânlarından faydalanmasının zor olduğu görülmektedir. Eğitim görmemiş kadınının herhangi bir mesleki alanda uzmanlaşması ve iş sahibi olup belli bir gelire sahip olması beklenemez. Ekonomik yönden başkalarına bağımlı yaşayan bölge kadını, medeni kanunun kendilerine tanımış olduğu mirastan düşen payı alma konusunda dahi engellerle karşılaşmaktadır. Ekonomik bağımlılık kadın için birtakım problemlere yol açmaktadır. Bunlardan biri kadının, eşinin ölmesi durumunda geçimini sağlamak konusunda düşeceği zorluktur. Bu durum, bölgede çok eşliliği teşvik ettiği gibi kadının toplum nazarındaki saygınlığını da düşürmektedir. Kadın, etrafında hak ettiği toplumsal saygıyı görememekten dolayı bunalıma girebilir. Kadın kimi toplumsal kurallar veya eğitimsizlikten kaynaklanan temel iletişim becerilerinden yoksun olma durumu nedeniyle kendi iç bunalımını çevresindeki kişilerle paylaşmak konusunda güçlük çekebilir. Sıkıntılarını ifade etmek veya karşılarında kendilerini dinleyecek bir muhatap bulamamak konusunda problem yaşayan kadınlar içine kapanarak kendilerini intihara sürükleyecek depresif bir sürece sürüklenebilir. İntihar eyleminin tek amacı kişinin kendi yaşamına son vermek istemesi değildir. Bundan ziyade kişinin, geride kalan yakınlarını yokluğuyla cezalandırmak güdüsüyle de intihar edebildiği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu bağlamda ele alındığında Dişmuk’taki kadın intiharlarını, toplumun kadınlara yönelik yaklaşımına karşı bir protesto ve kadının kendi yokluğuyla toplumu cezalandırma eylemi olarak okumak mümkündür. Bunun yanında kadın, bu eylemiyle içerisinde yaşadığı kötü toplumsal şartlara karşı halkın dikkatini çekmek için en etkili ve ürkütücü intihar şekli olan kendini yakarak öldürme eylemini tercih etmektedir. Bütün bu açıklamalara binaen intiharın taklit etkisine de değinmek gerekmektedir. İntiharın taklit etkisi bir bölgede intihar olgusunun ve belirli bir intihar şeklinin sürekli tekrarlanması sonucu sıradanlaşması ve mutat hâle gelmesi şeklinde tanımlanabilir. Böylece intihar, olağanüstü bir durum olmaktan çıkar ve taklit edilen bir eylem hâline dönüşür. Bu süreç duygusal açıdan hassas olan ve başkalarının davranışlarından daha kolay etkilenebilen gençler arasında daha hızlı yaygınlaşır. Dişmuk'ta kendini yakarak öldürme eyleminin kısa zamanda birden çok vakada tekrarlanarak devam etmesi intiharın taklit etkisinin bir tezahürüdür.

¹ Dişmuk, İran’da “bahş” adı verilen ve dilimize bucak olarak çevrilebilecek idari birim statüsündedir. Bahş İran’da ilçe ve köy arasında bir konuma sahip olan, bir bucak merkezi ve etrafından bu merkeze bağlı birden çok köyü kapsayan idari bir birimdir.

² Dişmuk, eyaletin idari merkezi olan Yasuc şehrine 230, bağlı bulunduğu Kuhgiluye ilçe merkezi olan Dihdeşt şehrine ise yaklaşık 100 km uzaklıktadır. 1.775 metre rakıma sahip bölge Dişmuk'a hem Yesuc’dan hem de Dihdeşt’ten oldukça dağlık, engebeli bir yol üzerinden ulaşılmaktadır.