Abdulnasır Himmeti, 5 Eylül 2020’de İran İslam Cumhuriyeti Merkez Bankasına bağlı Finans ve Bankacılık Enstitüsü ziyaretinde, Merkez Bankasının artık eski politika anlayışını bırakarak dünya trendine daha yakın yenilikçi ve reformcu politikaları benimseyeceğinin sinyalini verdi. Buna ilave olarak Himmeti, Merkez Bankasının artık temel görevinin “fiyat istikrarını” sağlamak olduğunu belirterek akademik çalışmalarla yeni politikalarının teorik zemininin oluşturulacağını bildirdi. Himmeti ayrıca Finans ve Bankacılık Enstitüsünün para ve finans konularındaki akademik çalışmaların üretim merkezi olacağını vurguladı.

Son dönemlerde ABD ambargolarının etkisini azaltmak isteyen İranlı yöneticiler çeşitli reformlarla yerel ekonomik sistemi dünya trendine uygun olarak ıslah etmeye çalışmaktadır. Örneğin 2020 Ocak ayında Merkez Bankası 59. Genel Kurul Toplantısı’nda Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, ilk açık piyasa işlemleri (open market operations) mekanizmasının başlatılacağını duyurmuş ve aynı ay içerisinde açık piyasa işlemleri devlet tarafından yürürlüğe koyulmuştu.

Açık Piyasa İşlemleri ile Ne Amaçlandı?

Dünyanın birçok yerinde merkez bankaları tarafından kısa vadeli faiz oranlarını ve para piyasasındaki likiditeyi düzenlemek için repo, ters repo, doğrudan satım veya alım gibi çeşitli yöntemlerin kullanıldığı bir para politikası aracı olan açık piyasa işlemleri, para arzını kontrol ederek fiyat istikrarı ve enflasyon hedeflemeleri gibi amaçlara ulaşmak için kullanılır. İran ise ABD ambargoları sebebiyle artık kontrolden çıkmış döviz ve emtia piyasalarına alternatif olan menkul kıymetler borsalarında sıcak para akışı ile hâkimiyet sağlamak, enflasyonu dizginlemek ve piyasa kültürünü geliştirmek için açık piyasa işlemlerini uygulamaya koydu. Ambargo ve koronavirüs salgını gibi konjonktürel riskler sebebiyle açık piyasa işlemleri tam anlamıyla meyvelerini veremese de bu yöntem sayesinde artan likidite hacmi ile Tahran Borsası oldukça değerlendi.

Durdurulamayan Enflasyona Çare: Fiyat İstikrarı Hedeflemesi

Yukarı yönlü enflasyonu kontrol altına almak için Almanya ve Türkiye gibi ekonomi tarihinde enflasyonun acı bir hatırası olan ülkelerde, merkez bankaları tarafından uygulanan fiyat istikrarı hedeflemesine bu ülkelerin merkez bankalarının mevzuatında sıkça rastlanmaktadır. Himmeti’nin haberini verdiği fiyat istikrarı hedeflemesiyle yerli paradan dört sıfır atılması ve açık piyasa işlemleri gibi enflasyonu kontrol altına almaya yönelik politikalar desteklenmek istenmektedir. Buna ilave olarak İran’ın küresel bankacılık trendine ulaşmak istemesi ve bankacılık sisteminin modernleşmesi de bu gelişmenin motivasyonları arasında yer almaktadır. Ancak İran’da son dönemlerde likiditenin kamu borçlarını kapatmak ve menkul kıymetler piyasalarına sıcak para aktarmak amacıyla artırılması, arzu edilen anti-enflasyonist hedeflerle çelişmektedir.

Sonuç

Sonuç olarak bakıldığında Himmeti Dönemi’nde ekonomik sıkıntıları minimize etmek amacıyla uygulanan Merkez Bankası reformları, İran’ın bankacılık sisteminin modernleşmesi ve ekonominin kronik hastalığı olan enflasyonun yönetilebilmesi açısından oldukça pozitif noktada durmaktadır. Ancak son dönemlerde likiditenin kamu borçlarını kapatmak ve piyasalara sıcak para aktarmak için kullanılması gibi enflasyonu tetikleyici uygulamalar, Himmeti’nin haberini verdiği fiyat istikrarı hedeflemesine zıt düşmektedir. İran’ın, küresel bankacılık standartlarının gerisinde kalan sistemini ve kronik ekonomik sorunlarını ıslah edebilmesi için mantıklı bir zemine dayanan tutarlı politika ve reformlar gerçekleştirmesi gerekmektedir. Aksi takdirde söylem ve uygulama arasındaki çelişkilerin zaten güven sorununun oldukça fazla olduğu İran ekonomisinde, modernleşme ve reform politikalarını başarısız kılması kaçınılmazdır.