İran, Hürmüzgan ilinde yer alan Sirik’te, Minab-Sirik Kara Yolu’nun 45. kilometresinde; üretim kapasitesi 5.000 MW olan “İran Hürmüz” isimli nükleer enerji santralinin inşasına 1 Şubat 2024 tarihinde başladığını duyurmuştur. İran Atom Enerjisi Kurumunun (İAEK) resmî internet sitesinde yapılan yazılı açıklamada, İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve İAEK Başkanı Muhammed İslami’nin, İran Hürmüz Nükleer Enerji Santralinin 1 Şubat 2024 tarihinde gerçekleştirilen temel atma törenine katıldığı bildirilmiştir. Söz konusu törende bir konuşma gerçekleştiren İslami; İran Hürmüz projesinin 15 milyar dolar değerinde bir yatırım ile hayata geçirilebileceğini ve bahse konu projenin Devrim Rehberi Ali Hamenei tarafından onaylanan ve Nisan 2022 yılında yayımlanan “1420 Ufkunda Nükleer Endüstri Geliştirme Stratejik Belgesi” içerisinde yer aldığı hususlarını dile getirmiştir. İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığının resmî internet sitesi üzerinden 1 Şubat 2024 tarihinde yapılan yazılı açıklamada, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin söz konusu nükleer enerji santralinin temel atma törenine video konferans yöntemi ile katıldığı hususu ifade edilmiştir.

Nükleer Enerji Santraline İlişkin Genel Teknik Bilgiler

İran Hürmüz Nükleer Enerji Santrali, her biri en az 1.200 MW üretim kapasitesine sahip olan dört ayrı üniteden oluşacaktır. Söz konusu nükleer santralin ilk ünitesinin 2028-2029 yıllarında kullanıma hazır hâle geleceği planlanmaktadır. Kurulması planlanan diğer üç nükleer ünitenin her biri, ilk ünitenin faaliyete geçmesinin ardından altışar ay arayla kurulacaktır. İAEK Başkanı İslami, Sirik’teki nükleer santralin faaliyete geçmesiyle birlikte İran'ın en büyük nükleer elektrik üreticisi olacağını dile getirmiştir. İran Hürmüz projesinin gerektirdiği mali harcamalar; İran'ın kamu kaynakları ve Rusya'nın kredi desteği ile karşılanacaktır. Bahse konu projenin, yerli ve yabancı yatırımcıların katılımları ile hayata geçirilmesi öngörülmektedir.

İran Hürmüz Nükleer Santralinin Basına Yansımaları

Devrim Muhafızları Ordusuna (DMO) yakınlığıyla bilinen Tasnim Haber Ajansında şubat başında yayımlanan bir haberde, IRNA tarafından aktarılan hususlara ek olarak Hürmüzgan ilinin sanayi kapasiteleri vurgulanmış olup İran'ın nükleer enerjiden elde ettiği elektrik üretim kapasitesinin 20.000 MW'a çıkarılmasının hedeflendiği belirtilmiştir.

DMO’ya bağlı Besic Teşkilatının yayın organı Basij News’te 9 Şubat 2024 tarihinde yayımlanan bir haberde, Hürmüzgan Valisi Mehdi Dusti tarafından yapılan açıklamalara yer verilmiştir. Nükleer santrallerin ciddi boyutlarda ekonomik tasarruf sağladığının kanıtlanmış bir konu olduğunu ifade eden Dusti, özetle “Buşehr Nükleer Santralinin 56 milyar kilovatsaat temiz elektrik üretmiş olmasının yanı sıra 88 milyon varil petrol veya 15 milyar metreküp doğal gaz tasarrufu sağladığını, İran Hürmüz projesi sayesinde 5.000 MW elektrik üretileceğini ve bu sebeple gelecekte doğal gaza duyulan ihtiyacın azalacağını” kaydetmiştir.

Reformcu Şark Haber Ajansında yayımlanan bir haberde, Hürmüzgan’da bir nükleer enerji santrali inşa edilmesinin 2016-2017 yıllarından beri gündemde olduğu ve Hasan Ruhani hükûmetinin Enerji Bakanı Hamid Çitçiyan döneminde Rusya ile söz konusu nükleer santral inşasına ilişkin kredi desteği hususunda anlaşmaya varıldığı öne sürülmüştür. İran Hürmüz projesine dair girişimler, İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin Mart 2022’de gerçekleştirdiği Rusya ziyaretinin ardından hız kazanmıştır. Öte yandan reformcu Arman-ı Millî Haber Ajansı tarafından İran Hürmüz projesine ilişkin paylaşılan haberde, yalnızca İAEK Başkanı İslami’nin açıklamalarına yer verilip yorumdan kaçınılmış olması son derece dikkat çekicidir.

İran rejim muhalifi VOA’nın (Voice of America) Farsça yayın yapan kolu VOA Farsi’de yayımlanan habere göre Avusturya’da yaşayan İran uyruklu nükleer fizikçi Behruz Bayat; İran Hürmüz projesinin propaganda amaçlı olduğunu, Buşehr ilinde bulunan nükleer enerji santralinin ikinci ünitesinin kullanıma hazır hâle gelmesi için bile gerekli zamanın 11 yıl olduğunu ve çalışmaların başlangıcından günümüze kadar geçen 6 yıllık zamana rağmen herhangi bir ilerleme kaydedilemediğini öne sürmüştür. Buşehr Nükleer Enerji Santralinin iddia edilen kapasitede faaliyet göstermeye başlaması durumunda dahi İran’ın ihtiyaç duyduğu elektrik enerjisinin %1,3’ünü ancak üretebileceğini sözlerine ekleyen Bayat, gelişmiş ülkelerin rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmeye başladığını ifade etmiştir. Ayrıca VOA Farsi’de yer alan söz konusu haberde, Tahran’daki Şerif Üniversitesi Elektrik Mühendisliği Bölümü akademisyenlerinden Haşim Mirzamani, 2023 Temmuz-Ağustos aylarında yaptığı açıklamalarda, İran’daki kötü yönetim ve zayıf planlamalara ilişkin eleştirilerde bulunarak nükleer ve yenilenebilir enerji tesislerinin ülkenin ihtiyaç duyduğu elektrik enerjisinin yalnızca %5’ini karşıladığını belirtmiştir.

İran rejim muhalifi Radio Farda’da yayımlanan bir haberde, İAEK Başkanı İslami’nin “Hiçbir yabancı devletin İran Hürmüz projesine dâhil olmayacağını” ifade ettiği ve İran’ın içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar göz önünde bulundurulduğunda, projenin icrası için gerekli bütçenin nereden karşılanacağının merak konusu olduğu hususları yer almaktadır.

İran İslam Cumhuriyeti’nin ciddi bütçe sıkıntıları ile karşı karşıya olduğu hususunu izaha gerek yoktur. Ülke genelinde geçim sıkıntısı çeken emekliler, işçiler ve öğretmenler gibi kesimlerin haftalık olarak gerçekleştirdikleri protesto gösterileri sıklıkla basına yansımaktadır. Böyle bir ekonomik ortamda İran Hürmüz projesi için 15 milyar dolar değerinde bir yatırımın yapılacak olması, X adlı sosyal medya platformunda da tartışılmıştır. Söz konusu proje, sosyal medyada İran rejim muhalifi kullanıcılar tarafından şiddetle eleştirilmiştir. Rejim muhalifi kullanıcılar ayrıca İran Hürmüz projesinin icrası için gereken bütçenin olduğundan fazla gösterildiğini, bu yolla hırsızlık yapılacağını ve Rusya’nın İran Hürmüz projesi kapsamında İran’dan daha çok kâr elde edeceğini iddia etmiştir. İran rejim yanlısı sosyal medya kullanıcıları ise İran Hürmüz projesini memnuniyetle karşılamış; İran’ın, Şah Dönemi’nde İngiliz ve Rus sömürgesi iken günümüzde nükleer santraller kurarak kendi enerji ihtiyacını karşılayan güçlü bir devlet olduğunu vurgulamıştır.

Değerlendirme

Hürmüzgan ilinde yeni bir nükleer santral inşasının başlaması, İran'ın nükleer sanayisini ilerletme konusundaki kararlılığını göstermektedir. Bahse konu yeni nükleer tesis, İran’ın nükleer enerji santralleri alanında ilk adımı değildir. Rusya'nın yardımıyla inşa edilen 1.000 MW'lık Buşehr-1 tesisinin 2013'ten bu yana faaliyette olduğu bilinmektedir. Ayrıca Buşehr sahasında biri yapım aşamasında olmak üzere iki reaktör daha planlanmaktadır. Buşehr santralinin ikinci ünitesinin inşası 2019'dan bu yana Rusya'nın yardımıyla devam etmektedir. Üçüncü güç ünitesinin inşası için de Rosatom ile sözleşme imzalanmıştır. Ekim 2023'te İran, ülkenin batısında “Karun” adında 300 MW’lık yeni bir nükleer enerji santrali inşa etmeye başladığını da duyurmuştur.

İran’ın nükleer ilerlemesi sınamalardan yoksun değildir. Batı, uzun zamandır İran'ın nükleer silahlara sahip olma emelleri olduğundan şüphelenmekte ve bu iddia İran tarafından şiddetle reddedilmektedir. Ancak nükleer faaliyetleri, Birleşmiş Milletler ve diğer uluslararası aktörler tarafından yakından izlenmeye devam edilen İran'ın, arka arkaya duyurduğu nükleer santrallerle dikkatleri üzerine çekeceği kesindir. İran’ın nükleer faaliyetlerinin küresel sahnede tartışmalı bir konu olmaya devam edeceği açıktır.