Kooperatif, Çalışma ve Sosyal Refah Bakanı’nın İstifası 

İran Kooperatif, Çalışma ve Sosyal Refah Bakanı Hüccetullah Abdulmeliki’nin 14 Haziran Salı günü görevinden istifa etmesi, İran kamuoyu ve basınında oldukça büyük bir yankı uyandırmakla beraber İbrahim Reisi hükûmetinin yönetsel zafiyeti tartışmalarına yeni bir boyut kazandırmıştır. 

Reformcu cenaha yakınlığıyla bilinen İbtikar gazetesi; Bakan’ın istifasını, “[Hükûmetin] İlk Sınıfta Kalan İsmi” manşetiyle okuyucuya sunmuştur. Gazetede, “İşsiz Bakan” olarak telakki edilen Abdulmeliki’nin, istihdam yaratmak için herhangi bir proje sunmadığı gibi bu alanda resmî istatistiklerle örtüşmeyen beyanlarda bulunması eleştirilmiştir. Bunun yanında haklarının iyileştirilmesi için birçok il ve ilçede küçük gruplar hâlinde protesto gösterileri düzenleyen emekliler ve greve giden işçileri görmezden geldiği öne sürülmüştür. Reformcu çizgideki Kargozaran-ı Sazendegi Partisine bağlı Sazendegi gazetesi de bahsi geçen gelişmeyi Abdulmeliki’yi küçümseyen bir karikatürle manşete taşımış ve benzer bir çerçeve sunmuştur. Yeşil Hareket’in liderlerinden Mehdi Kerrubi’nin destekçilerinden Aftab-ı Yezd gazetesinin “Özür Dilemeden Edilen İstifa” manşetli yazısında Abdulmeliki, hükûmetin en zayıf bakanı olarak telakki edilmiştir. Asya gazetesi ise “Hayalperest Adam Kabineden Gitti” manşetine yer vermiştir. 

Devrim Rehberi’nin denetiminde yayımlanan aşırı radikal Keyhan gazetesi; Reisi’nin, Bakan’ın istifasını kabul etmesini olumlu ve yapıcı bir adım olarak nitelendirerek Hasan Ruhani Dönemi’ndeki kabine değişikliklerine dikkat çekmiştir. Muhafazakâr çizgideki Mütelife Partisine yakın Risalet gazetesinde, Abdulmeliki’nin istifa mektubunda kendini sistemin bir parçası olarak telakki etmesinin takdir edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bunun yanında istifanın ardından Bakanlığa bağlı kurumlarda da değişikliğe gidilebileceğinden hareketle oluşacak düzensizliğin, halkın memnuniyetsizliğini tetikleyerek yeni bir sosyopolitik kırılmaya yol açabileceği öne sürülmektedir. Aynı cenaha yakınlığıyla bilinen Cevan gazetesinde ise istifanın sebebi, ekonomik krizle mücadele için hükûmet içinde uyum ve koordinasyon sağlanmasıyla ilişkilendirilmiştir.

Sonuç olarak İran basınının gündemini meşgul eden istifanın farklı perspektiflerden ele alınarak çok yönlü bir zeminde irdelendiği görülmektedir. Muhalefet pozisyonundaki reformcu gazetelerin genelinde Abdulmeliki’nin liyakatsizliği ön plana çıkartılarak istihdam ve yolsuzluk gibi alanlarda beklenilen icraatları yerine getirememesi; bunun yanında emekli protestoları ve işçi grevleri gibi krizleri aşamaması vurgulanmıştır. Ayrıca resmî bulgular ve ekonomik göstergelerle örtüşmeyen mesnetsiz açıklamaları sert bir üslupla eleştirilmiştir. Öte yandan bazı reformcu yayınlarda, bahsi geçen istifanın domino etkisi yaratabileceği ve hükûmetin ekonomi algısının değişebileceği değerlendirilmesinde bulunulmuştur. Buna karşılık muhafazakâr bir yayın politikası izleyen gazetelerin Abdulmeliki ve muhafazakâr Reisi hükûmetinin yönetsel performansına yönelik eleştiriye yer vermekten kaçındığı gözlemlenmiştir. Bu yayınların daha çok suni gündem yaratarak mevcut istifa da dâhil olmak üzere ülkede süregelen siyasi ve ekonomik krizlerin üstünü örtmeye çalıştığını belirtmek mümkündür. 

İran ile Venezuela Arasında İmzalanan 20 Yıllık İş Birliği Anlaşması

Venezuela Devlet Başkanı Nicolás Maduro’nun 10 Haziran 2022 tarihinde İran’a gerçekleştirdiği resmî ziyaret kapsamında İran ile Venezuela arasında 20 yıllık stratejik iş birliği anlaşması imzalanmıştır. İran basınında; petrol, petrokimya, ekonomi ve turizm sektörleri ile kültürel ve siyasi alanları içeren anlaşmaya geniş yer verildiği görülmektedir. 

Muhafazakâr bir yayın politikası izleyen Vatan-ı İmruz gazetesi; bahsi geçen anlaşmayı, “Yaptırımlar Karşısında Petrol İttifakı” manşetiyle okuyucuya sunmuş ve ABD’nin ekonomik yaptırımları altında olan İran ile Venezuela arasındaki enerji iş birliğine kısaca yer vermiştir. Bunun yanında söz konusu gelişmelerin, ABD’nin yaptırımlar konusundaki bütün denklemlerini alt üst edebileceği değerlendirilmiştir. Öte yandan reformcu cenahın en önemli yayınları arasında yer alan Şark gazetesi, yaptırımlar nedeniyle Rusya ve Çin gibi süper güçlerle imzalanan kapsamlı stratejik iş birliği anlaşmalarının bile ekonomik ve ticari alanlarda İran için somut başarılar getirmediğine dikkat çekerek İran’dan daha derin bir ekonomik krizle boğuşan Venezuela gibi bir ülkeyle yapılan anlaşmanın beklentileri karşılayamayacağını öne sürmüştür. Keyhan, İran, İbtikar, Hemşehri ve Cumhuri-yi İslami başta olmak üzere ülkede yayımlanan gazetelerin genelinde ise Devrim Rehberi Ali Hamenei’nin yaptırımlar karşısında ABD’ye karşı kazanmanın tek yolunun direnmek olduğu açıklamaları manşete taşınmıştır. 

Sonuç olarak gerek muhafazakâr gerek reformcu çizgideki basın kuruluşlarında, genel itibarıyla ABD’nin ekonomik yaptırımları altında olan İran-Venezuela arasındaki ekonomik ve ticari ortaklık vurgulanmış; bunun yanında söz konusu anlaşmanın ekonomik potansiyeli incelenerek enerji ve petrokimya piyasasındaki olası kazanımları müspet bir çerçevede değerlendirilmiştir. Ayrıca Hamenei’nin açıklamalarından hareketle İran’ın, ABD yaptırımlarına rağmen ekonomik ve ticari alanlardaki başarıları ön plana çıkartılarak Venezuela ile ilişkilerin stratejik önemine işaret edilmiştir. Öte yandan reformcu çizgideki Şark gazetesi, diğer yayınlardan farklı bir perspektif sunarak anlaşmanın, ekonomik ve ticari alanlarda yapıcı bir rol oynamasının pek mümkün gözükmediğine dikkat çekmiştir.

İran ve Türkmenistan Arasında İmzalan 9 İş Birliği Anlaşması 

İran basınında bu hafta yer edinen diğer bir önemli gelişme, Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhammedov ile İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin Tahran’da 15 Haziran 2022 tarihinde gerçekleştirdiği görüşmenin ardından iki ülke arasında ticaret, ekonomi, ulaştırma, transit geçişler, kültürel ilişkiler, bilim, teknik, çevre ve devlet televizyonu ile radyo kurumları arasında 9 iş birliği ve mutabakat zaptı imzalanmasıdır.

İran Radyo ve Televizyon Kurumuna bağlı Cam-ı Cem gazetesinde yayımlanan “Tahran, Diplomasinin Merkezi” başlıklı yazıda, Reisi hükûmetinin dış politikası derinlemesine irdelenerek Tahran’ın son bir aydaki diplomatik temasları geniş bir çerçevede incelenmiştir. İran’ın bölge ülkelerinin yanı sıra Avrasya ile ilişkilerin geliştirilmesinde gösterdiği özel öneme dikkat çekilerek ekonomik, ticari, kültürel ve siyasi kapasiteleri kapsayan bir komşuluk politikası izlediği öne sürülmüştür. İran’ın resmî haber ajansı IRNA’ya bağlı İran gazetesinde, Ruhani Dönemi dış politikasının verimsizliğine atıfta bulunularak benzer bir çerçeve çizilmiştir. Bunun dışında İran’ın jeopolitik konumunun hem Batı Asya hem Orta Asya ülkeleriyle etkileşim açısından etkin bir rol oynayabileceği ifade edilmiştir. Devrim Rehberi’nin uhdesinde faaliyet gösteren aşırı radikal Keyhan gazetesi ise Ruhani Dönemi’nin aksine yaptırımlara rağmen Reisi hükûmetinin dış politikadaki başarılı kazanımlarına değinmiştir. Cevan, İbtikar, Cumhuri-yi İslami, Horasan, Şark ve Şehrvend gibi ülkenin önde gelen diğer gazetelerinin ise Hamenei’nin komşularla ilişkileri geliştirmenin önemini vurgulayan açıklamalarını manşete taşımakla yetindiği gözlemlenmiştir. Ayrıca bazı gazetelerde Cumhurbaşkanı Reisi’nin anlaşma sonrasında yaptığı açıklamalara da yer verdiği görülmüştür.

İran basınının Türkmenistan ile imzalanan anlaşmaya yönelik tutumuna bakıldığında ılımlı ve müspet bir hava hâkim olduğunu söylemek mümkündür. Özellikle muhafazakâr ve devlete bağlı yayın organlarında Tahran’daki son bir buçuk ay içerisindeki diplomasi yoğunluğuna dikkat çekilerek muhafazakâr Reisi hükûmetinin, dış politikada komşu ve bölge ülkelerle ilişkileri gözeten yeni bir strateji izlediği değerlendirilmesinde bulunulmaktadır. Reformcu yayınlarda ise söz konusu gelişmenin ana hatlarıyla okuyucuya sunulduğu görülmektedir. 

İran Meclisinden Sanayi, Maden ve Ticaret Bakanı’na Sarı Kart

İran Meclisi; Sanayi, Maden ve Ticaret Bakanı Rıza Fatımi Emin’in 14 Haziran 2022 Salı günü Mecliste gerçekleştirdiği ürünlerdeki fiyat artışına yönelik açıklamalarını yetersiz bulmuş ve Bakan’a sarı kart vermiştir. Eleştiri dozunun giderek yükseldiği bakanlar arasında yer alan Fatımi Emin’e sarı kart verilmesi, bu hafta kamuoyu ve basının gündemini meşgul eden diğer bir gelişmedir. Cumhuri-yi İslami gazetesi söz konusu gelişmeyi; Kooperatif, Çalışma ve Sosyal Refah Bakanı Abdulmeliki’nin istifasıyla aynı güne denk gelmesi nedeniyle birlikte değerlendirerek okuyucuya sunmuştur. Rüzgâr gazetesi, “Hükûmetin Acı Salı Günü” başlığını kullanarak benzer bir şekilde her iki gelişmeye de dikkat çekmiştir. Ayrıca Ticaret gazetesi ile Eskanas gazetesi, “Sanayi, Maden ve Ticaret Bakanı’nın Balayı Son Buldu” başlığına yer vermiştir. 
İran basınında, bahsi geçen olayın genellikle ekonomi ve ticaret alanlarında faaliyet gösteren gazetelerde manşete taşındığı görülmektedir. Ayrıca bazı yayınlarda Reisi hükûmetinin ilk sarı kart alan Bakan’ıyla ilk istifa eden Bakan’ının birlikte yorumlandığı tespit edilmiştir. 

Milletvekillerinin Ülkedeki Enflasyon Oranına Tepkisi

İran iç siyasetinde geçtiğimiz hafta süregelen diğer bir gelişme, bazı milletvekillerinin hayat pahalılığına yönelik tepkisi ve enflasyonu düşürecek politikalar geliştirilmesini öngören çağrısıdır. İran’ın köklü gazetelerinden biri olan ve son dönemlerde eleştirel tutumuyla ön plana çıkan Cumhuri-yi İslami gazetesi; bahsi geçen gelişmeyi, “Milletvekillerinin Hayat Pahalılığına Yönelik Sert İtirazı” manşetiyle okuyucuya sunarak milletvekillerinin Meclis oturumunda hükûmete yönelik beyanlarına oldukça geniş bir yer vermiştir. Yeşil Hareket’in liderlerinden Mehdu Kerrubi’nin partisi İtimad-ı Millî’nin yayın organı İtimad gazetesi de söz konusu gelişmeyi benzer zeminde irdeleyen diğer bir basın kuruluşudur. Muhafazakâr çizgideki basın kuruluşlarında ise milletvekillerinin hükûmetin ekonomi politikalarına yönelik tepkisinin manşete taşınmadığını belirtmek mümkündür.