İran Basınında Öne Çıkanlar (6-11 Haziran 2022)

İran Basınında Öne Çıkanlar (6-11 Haziran 2022)
Yazı boyutunu buradan ayarlayabilirsiniz

UAEA’nın İran Aleyhindeki Kararı

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Yönetim Kurulunda 8 Haziran Çarşamba günü yapılan oylamada, İran karşıtı karar tasarısının 2’ye (Rusya ve Çin) karşı 30 oyla kabul edilmesi, Tahran yönetimi ve kamuoyunda büyük yankı uyandırmıştır. İran basınında da geniş yer bulan oylama öncesinde ve sonrasında genel olarak karamsar bir hava hâkim olduğu görülmektedir. İran’ın resmî haber ajansı olan IRNA’ya bağlı İran gazetesinin “Kısasa Kısas” manşetiyle okuyucuya sunduğu yazıda, söz konusu kararın ardından Tahran yönetiminin nükleer programını gözlemlemek amacıyla tesislere yerleştirdiği 27 kamerayı kaldırma girişimine atıfta bulunulmuştur. Bunun dışında hâlihazırda yaşanan gelişmelerin mesnetsiz iddialara dayandığı belirtilerek UAEA’nın, İsrail’in İran karşıtı çabalarına bel bağladığı ifade edilmektedir. Devrim Rehberi’nin denetimi altında yayımlanan aşırı radikal Keyhan gazetesinin yanında Cevan gazetesi gibi diğer muhafazakâr basın kuruluşlarında da bahsi geçen gelişmenin aynı çerçevede ele alındığı görülmektedir.

Söz konusu olayın reformcu cenaha yakın gazetelerde de benzer bir zeminde işlendiğini belirtmek mümkündür. Eski cumhurbaşkanı ve pragmatik siyasetçi Haşimi Rafsancani’ye yakınlığıyla bilinen Arman-ı Millî gazetesinde yayımlanan “KOEP (Kapsamlı Ortak Eylem Planı/Nükleer Anlaşma) İçin Kritik Üç Ay” manşetli yazıda, İran’ın Nükleer Anlaşma’daki yükümlülüklerini yerine getirdiği vurgulanarak karşı tarafın tam tersi bir tutum sergilediği ve temelde Nükleer Anlaşma’nın yeniden ihyası konusunda istekli olmadığı ifade edilmiştir. Bunun yanında karar sonrası İran’ın nükleer tesislerdeki kameraları kaldırma girişimi diplomatik bir kazanım olarak değerlendirilerek önümüzdeki üç aylık sürenin Anlaşma’nın ihyası ve İsrail’in planlarını alt etme doğrultusunda bir fırsat olduğu ifade edilmiştir. İbtikar gazetesinde yayımlanan “İran-UAEA Arasındaki Derin İhtilaf” başlıklı yazıda, söz konusu gelişmelerin Batılı ülkeler tarafından İran’a karşı bir koz olarak kullanabileceği belirtilerek nükleer müzakerelerin daha da çıkmaza gireceği ifade edilmektedir. Reformcu çizgideki Kargozaran-ı Sazendegi Partisine bağlı Sazendegi gazetesi, Parti Genel Başkanı Hüseyin Meraşi’nin söz konusu karara ilişkin “İsrail’in Fitnesi” başlıklı analizine yer vermiştir. Meraşi, KOEP’i Hasan Ruhani hükûmetinin dış politikadaki kazanımlarından biri olarak niteleyerek Tahran yönetiminin fırsatı kaçırdığı değerlendirmesinde bulunmuştur. Bunun yanında İsrail’in kışkırtıcı bir şekilde nükleer müzakere sürecindeki mevcut denklemleri sabote ettiğini öne sürmüştür. 

İran basının UAEA’nın İran aleyhindeki kararı onaylamasına ilişkin tutumuna bakıldığında muhafazakâr ve reformcu çizgideki gazetelerin hemen hemen benzer bir çerçeve sunduğunu belirtmek mümkündür. Ancak söz konusu gelişmenin muhafazakâr çizgideki basın kuruluşlarında daha sert bir üslupla ele alınarak okuyucuya sunulduğu söylenebilir. Gazetelerin genelinde söz konusu kararın onaylanmasında İsrail’in etkin rolü olduğu değerlendirmesine yer verildiği gözlemlenmiş ve bunun yanında Viyana müzakerelerinin daha da çıkmaza girdiği sonucuna varıldığı tespit edilmiştir. Bunun dışında söz konusu kararın ardından İran’ın tepkisinin ve nükleer tesislerdeki kameraları kaldıracağını açıklamasının diplomatik anlamda başarılı ve ihtiyatlı bir girişim olduğuna dikkat çekilerek İran ile Batılı ülkeler arasındaki gerilimi daha da artırabileceği değerlendirilmesinde bulunulmuştur. Öte yandan reformculara yakın bazı gazetelerde farklı perspektiflere de yer verildiği görülmektedir. Buna göre bazı gazetelerde Anlaşma’nın ihyası için zamanın giderek daraldığı vurgulanmış ve krizin fırsata çevirebileceği ifade edilmiştir. 

Meşhed-Yezd Güzergâhında Tren Kazası

İran’da Yezd iline giden trenin, Tebas kentinden 50 km uzaklıkta bir kepçe makinesine çarparak raydan çıkması sonucu birçok kişinin hayatını kaybetmesi, kamuoyu ve basında büyük yankı uyandırmıştır. Yeşil Hareket liderlerinden Mehdi Kerrubi’nin destekçilerinden Aftab-ı Yezd gazetesinde yayımlanan “Halkın Acısı; Bakan’ın Sonuç Vermeyen Utancı” manşetli yazıda, Yol ve Şehircilik Bakanı Rüstem Kasımi’nin olayın ardından yaptığı açıklamalara eleştirel bir üslupla değinilmiş ve İran’da yaşanan acı gelişmelerin, yetkililerin yanlış politikalarından kaynaklandığı ifade edilmiştir. Eski cumhurbaşkanı ve pragmatik siyasetçi Haşimi Rafsancani’ye yakınlığıyla bilinen Arman-ı Millî gazetesinde, söz konusu kazanın, geçtiğimiz haftalarda pek çok kişinin hayatını kaybetmesine neden olan Metropol adlı binanın çöküşünden kısa bir süre sonra yaşandığına dikkat çekilerek İran’da son on yıldır insan hatası kaynaklı tren kazalarına yer verilmiş ve bu kazalardaki sorumluların yargı süreçlerinin henüz tamamlanmadığı vurgulanmıştır. Şark gazetesinde yetkililerin sorumluluğu üstlenmemesine atıfta bulunulmuştur. İran Kızılay Cemiyetine bağlı Şehvend gazetesinde ise kazazedelerle yapılan röportajlara geniş bir çerçevede yer verilmiştir. İbtikar gazetesi olayı, “Ölüm Treninin Mateminde” manşetiyle okuyucuya sunarken İtimad gazetesi, “681 Numaralı Tren Ölüme Gitti” başlığını kullanmıştır.

İran basınında söz konusu faciaya ilişkin haberlere bakıldığında olayın daha çok reformcu çizgideki gazeteler tarafından ön plana çıkartıldığı gözlemlenmiştir. Buna karşılık muhafazakâr çizgideki gazetelerde, genellikle olayın ana hatlarının sade bir biçimde okuyucuya sunulduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında bazı reformcu gazetelerde bahsi geçen olay, eleştirel bir çerçevede çok yönlü bir zeminde irdelenmiş ve yetkililerin hatalı uygulamaları ile yanlış politikalarına atıfta bulunulmuştur. 

61 Ekonomistin Ülkedeki Ekonomik Gidişata İlişkin Bildirisi

İran’da daha çok kurumsal iktisat ekolünü benimseyen 61 ekonomist halka açık bir bildiriye imza atarak mevcut ekonomik koşullar ve hükûmetin ekonomi politikalarını eleştirmiş; bunun yanında sorunların çözümü için 5 öneride bulunmuştur. Ülkedeki enflasyon oranının 3 haneli rakamları bulabileceğinin ifade edildiği bildiri, İran basınında bu hafta ön plana çıkan diğer bir gelişmedir. Devrim Rehberi’ne bağlı aşırı radikal Keyhan gazetesi, söz konusu bildiriyi kara propaganda olarak nitelendirmiş ve ekonomik gidişatı Ruhani hükûmetiyle ilişkilendirmiştir; bunun yanında bildiriye imza atan ekonomistlerin mevcut koşullardaki payına dikkat çekmiştir. Buna karşılık Yeşil Hareket liderlerinden Mehdi Kerrubi’nin destekçilerinden Aftab-ı Yezd gazetesi, “Kara Propaganda mı Yoksa Yanlış Ümit Vermek mi Daha Yıkıcı” manşetli yazıda Keyhan gazetesinin bu tutumuna tepki göstererek gazetenin; Ruhani Dönemi’ndeki sert eleştirilerine Reisi Dönemi’nde yer vermediğine dikkat çekmiş ve hükûmetin ekonomideki başarısızlığına atıfta bulunmuştur. Kerrubi’nin partisi olan İtimad-ı Millî Partisinin yayın organı İtimad gazetesi ise söz konusu bildiriyi ilk sayfaya taşıyan basın kuruluşları arasında yer almıştır . 

İran basınında söz konusu bildiriye ilişkin haberlere bakıldığında genel itibarıyla Reisi Dönemi’nde iç siyasette ekonomik krizin etkilerini hafifletecek önlemler alınsa da çözüm bekleyen onlarca ekonomik ve siyasi sorunun bulunduğuna dikkat çekildiğini belirtmek mümkündür. Bunun yanında muhafazakâr çizgideki Keyhan gazetesinin muhafazakâr siyasetin iktidarındaki mevcut ekonomik sorunları perdelemeye çalıştığı söylenebilir. 

Bank-ı Millî Bankasındaki Kiralık Kasaların Çalınması

İran’ın başkenti Tahran’da hırsızlar, devlete ait Bank-ı Millî Bankasına yan binadaki duvarı delerek girmiş ve müşterilere tahsis edilen 250 kiralık kasadan 168’ini kırıp içlerini boşaltmıştır. Olaydan 48 saat sonra 13 soyguncu tutuklanmış ve soygunun 3 kardeş tarafından planlandığı bildirilmiştir. Söz konusu olay İran kamuoyu ve basınında çeşitli tartışmalara yol açmıştır. Aftab-ı Yezd gazetesinde yayımlanan “Bank-ı Millî Bankasında İlginç Hırsızlık” başlıklı yazıda, müşterilerin zararlarının nasıl tazmin edileceğinin hukuki boyutuna yer verilmiştir. Arman-ı Millî ve Hemşehri gazeteleri de benzer bir çerçeve sunmuştur. Şehvend gazetesi ise olayı, “Yılın En Karmaşık Hırsızlık Hikâyesi” manşetiyle okuyucuya sunarak güvenlik sistemi daha önce yanlış uyarı verdiği için banka müdürünün, soygundaki uyarıyı önemsemediği iddialarına yer vererek şube müdürü ile yardımcısının görevden alındığını ve haklarında yasal işlem başlatıldığını belirtmiştir.

İran basınında genel itibarıyla olayın ana hatları ayrıntılı bir şekilde okuyucuya sunulduğu görülmektedir. Bazı basın kuruluşlarında bankanın güvenliğiyle ilgili sıkıntıların makamlar tarafından bir ay önce tutanaklara geçtiğine dikkat çekilmiştir. Ayrıca zararlarının tazmin edilmesini isteyen müşterilerin banka şubesinin önündeki protestoları ve güvenlik güçlerinin bu protestolar sırasındaki müdahalesinin pek manşete taşınmadığı gözlemlenmiştir.

İttilaat Gazetesinin Genel Müdürü’nün Vefatı 

İran’da yaşanan diğer bir gelişme Devrim Rehberi’nin uhdesinde faaliyet gösteren İttilaat gazetesinin genel müdürü olan Mahmud Duayi’nin hayatını kaybetmesidir. Eski milletvekili ve eski Irak Büyükelçisi Duayi’nin vefatının, İran basınını oldukça meşgul ettiği görülmektedir. Duayi’nin genel müdürlüğünü üstlendiği İttilaat gazetesinde, yetkililerin taziye mesajları oldukça geniş bir çerçevede okuyucuya sunulmuştur. Bunun yanında Duayi’nin İmam Humeyni ile olan yol arkadaşlığına atıfta bulunulmuştur. Arman-ı Millî gazetesi, “Hoşça Kal Basının Metanetli Adamı” başlığını kullanırken Aftab-ı Yezd gazetesi, “Merhamet ve Alçakgönüllülüğün Sembolü” manşetini tercih etmiştir. İbtikar gazetesi “Hoşgörü ve Ilımlılığın Adamı”, İtimad gazetesi ise “Basının Ilımlı Adamının Vefatı” ifadelerine yer vermiştir. Ayrıca aynı gazetenin farklı bir sayısı ile İran, Cumhuri-yi İslami ve Keyhan gibi gazetelerde Duayi’nin yerine atanan eski Kültür ve İslami İrşat Bakanı Seyyid Abbas Salihi manşete taşınmıştır.
İran’da yayımlanan gazetelerin hemen hemen hepsinde Duayi’nin vefatının ilk sayfaya taşındığı görülmektedir. Genel itibarıyla siyasi ve şahsi hayatından kısaca bahsedilerek İmam Humeyni ile yol arkadaşlığına atıfta bulunulmuş ve “ılımlı ve hoşgörülü” yönü ön plana çıkartılmıştır.